همای شیرازی‌: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حسین
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جزبدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
میرزا محمّد علی مشهور به رضا قلی خان شیرازی و متخلّص و معروف به «همای شیرازی» از شاعران قرن سیزدهم هجری است. وی در شیراز متولّد شد و نزد استادان فن و هنر و ادبیّات به تحصیل پرداخت، و به محضر ادیبان از جمله وصال شیرازی راه یافت. سپس به سلسله‌ی تصوف پیوسته و در اصفهان رحل اقامت افکند و به تدریس فلسفه و عرفان و فنون ادب پرداخت.
'''همای شیرازی''' از شاعران قرن سیزدهم هجری قمری است.{{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده
| نام                    = همای شیرازی
| تصویر                  =
| توضیح تصویر            =
| نام اصلی              = میرزا محمّدعلی
| زمینه فعالیت          =
| ملیت                  =
| تاریخ تولد            =
| محل تولد                =
| والدین                = 
| تاریخ مرگ              = سال ۱۲۹۰ ه. ق
| محل مرگ                =
| علت مرگ                =
| محل زندگی              =
| مختصات محل زندگی        =
| مدفن                  =
|مذهب                  =
|در زمان حکومت          =
|اتفاقات مهم            =
| نام دیگر              =رضاقلی خان شیرازی
|لقب                    =
|بنیانگذار              =
| پیشه                  =
| سال‌های نویسندگی        =
|سبک نوشتاری            =
|کتاب‌ها                =
|مقاله‌ها                =
|نمایشنامه‌ها            =
|فیلم‌نامه‌ها              =
|دیوان اشعار            =
|تخلص                    = همای شیرازی
|فیلم ساخته بر اساس اثر=
| همسر                    =
| شریک زندگی            =
| فرزندان                =
|تحصیلات                  =
|دانشگاه                =
|حوزه                  =
|شاگرد                  =
|استاد                  =
|علت شهرت              =
| تأثیرگذاشته بر        =
| تأثیرپذیرفته از        =
| وب‌گاه                  =
|گفتاورد                =
|امضا                  =
}}


همای شیرازی از معاصران و معاشران رضا قلی خان هدایت صاحب کتاب «مجمع الفصحا» بود. وی در آخر عمر به خلوت و تهجّد گرایید و به سال 1290 هجری زندگی را بدرود گفت. دیوانش در دو مجلد چاپ شده است. <ref>دیوان همای شیرازی مقدمه با تلخیص. فرهنگ شاعران زبان پارسی.</ref>
==زندگینامه==
میرزا محمّدعلی مشهور به رضاقلی‌خان شیرازی و متخلّص و معروف به «همای شیرازی» است. وی در شیراز متولّد شد و نزد استادان فن، هنر و ادبیّات به تحصیل پرداخت و به محضر ادیبان از جمله [[وصال شیرازی‌|وصال شیرازی]] راه یافت. سپس به سلسله‌ی تصوف پیوسته و در اصفهان رحل اقامت افکند و به تدریس فلسفه و عرفان و فنون ادب پرداخت.


همای شیرازی از معاصران و معاشران [[رضا قلی خان هدایت]] صاحب کتاب «مجمع‌الفصحا» بود. وی در آخر عمر به خلوت و تهجّد گرایید و به سال ۱۲۹۰ ه. ق زندگی را بدرود گفت.


{{شعر}}
==آثار==
'''ترکیب‌بند:'''
[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=1196538&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author دیوان] همای شیرازی در دو مجلد چاپ شده است. <ref>دیوان همای شیرازی مقدمه با تلخیص. فرهنگ شاعران زبان پارسی.</ref>


==اشعار==


{{ب| ماه محرم آمد و گشتند سوگوار|از زیر فرش تا زبر عرش کردگار }}
===ترکیب بند===


{| چه حور، چه فرشته و چه آدم، چه اهرمن‌|چه مه، چه آفتاب و چه گردون، چه روزگار }}  
{| style="margin: 0 auto; "
| class="b" |<span class="beyt"> ماه [[محرم]] آمد و گشتند سوگوار</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">از زیر فرش تا زبر عرش کردگار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> چه حور، چه فرشته و چه آدم، چه اهرمن‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">چه مه، چه آفتاب و چه گردون، چه روزگار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> بر هر که بنگری به گریبان نهاده سر</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">بر هر چه بگذری به مصیبت نشسته زار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> از ذرّه تا به مهر همه گشته نوحه‌گر</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">از خاک تا سپهر همه گشته سوگوار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> هر قمریی به [[مرثیه]] خوانی به بوستان‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">هر بلبلی به نوحه‌سرایی به شاخسار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> نزدیک شد که شعله‌ی آه جهانیان‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">در نیلگون خیام فلک افکند شرار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> ماه محرّم است که در دهر شد عیان‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">یا صبح محشر است که گردیده آشکار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> روز قیامت ار نبود از چه خلق را</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">بینم کبود جامه و گریان و بیقرار؟ </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> جانم گداخت از غم جانسوز [[اهل بیت|اهل بیت‌]]</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">آبی بر آتشم بزن ای چشم اشکبار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> این آتش نهفته که اندر دل من است‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">ترسم جهان بسوزد اگر گردد آشکار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> از گریه‌ی من است بگرید اگر سحاب‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">از ناله‌ی من است بنالد اگر هزار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> چون نیست هیچ کس که بود غمگسار دل‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">اندوه دل بس است مرا یار و غمگسار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> زین پس من و دو دیده‌ی خونبار خویشتن‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">و ان ناله‌های نیمه‌شب زار خویشتن  </span>
|}
<br />
{| style="margin: 0 auto; "
| class="b" |<span class="beyt"> چشمی که در عزای [[حسین]] اشکبار نیست</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">ایمن ز هول محشر و روز شمار نیست </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> دور از لقای رحمت پروردگار هست‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">هر دیده‌ای که در غم او اشکبار نیست </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> کار من است گریه‌ی جانسوز هر سحر</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">بهتر ز گریه‌ی سحری هیچ کار نیست </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> وقتی به دست آرم اگر آب خوشگوار</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">چون یاد او کنم دگرم خوشگوار نیست </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> در حیرتم که از چه ز مقراض <ref> مقراض: قیچی.</ref> آه من‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">از هم گسسته رشته‌ی لیل و نهار نیست </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> در لاله‌زار کرب و بلا هر چه بنگری‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">بی‌داغ هیچ لاله در آن لاله زار نیست </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> گر سنبلی دمیده و بشکفته لاله‌ای‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">جز جان سوگوار و دل داغدار نیست </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> سروی به غیر قدّ جوانان سروقد</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">ابری به غیر دیده‌ی طفلان زار نیست </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> این سرخی افق که شود هر شب آشکار</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">جز خون حلق تشنه‌ی آن شیرخوار نیست </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> جز جسم پاره‌ی آن طفل شیرخوار</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">یک نوگل شکفته در آن مرغزار نیست </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> لب عندلیب نغمه‌سرا بسته در چمن‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">کس جز دل سکینه‌ی نالان هزار نیست </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> کی آگه است از دل لیلای داغدار</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">آن کس که همچو لاله دلش داغدار نیست </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> ای دل به گریه کوش که در روز واپسین‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">بی‌گریه هیچ کس به خدا رستگار نیست </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> امروز هم که دم زند از مهر اهل بیت‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">فردا به رستخیز «هما» شرمسار نیست </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> امروز اگر مضایقه داری ز آب چشم‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">فردا خلاصی تو ز سوزنده نار نیست </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> ای دیده همچو ابر بهار اشکبار باش‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">ای دل تو نیز لاله صفت داغدار باش  </span>
|}


{| بر هر که بنگری به گریبان نهاده سر|بر هر چه بگذری به مصیبت نشسته زار }}  
{| style="margin: 0 auto; "
| class="b" |<span class="beyt"> از [[کربلا]] به کوفه چو شد کاروان روان</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">از کوه ناله خاست ز افغان کاروان </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> از گریه پر ز ولوله گردید روزگار</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">از ناله پر ز غلغله گردید آسمان </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> از کوه خاست ناله که ای قوم الحذر</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">از سنگ خاست گریه که ای فرقه الامان </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> رخهای همچو ماه خراشیده شد چو گشت‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">سرها چو آفتاب به نوک سنان عیان </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> آن سر که در کنار بپرورده فاطمه‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">بنگر چه‌ها گذشت به آن سر ز امّتان </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> گاهی به دیر راهب و گاهی به بزم می‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">گه در تنور خولی و گه بر سر سنان </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> گاهی فراز نیزه چو خورشید آشکار</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">گه همچو گوی در خم چوگان کودکان </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> از جان و سر چه غم خورد ار گشت پایمال‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">آن کس که در رضای خدا سر بداد و جان </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> از بس که ریخت خون جوانان فلک به خاک‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">تا حشر لاله می‌دمد از خاک بوستان </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> ای چرخ دشمنی تو با دوستان حق‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">امروز نیست کز ازل این داشتی نهان </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> امروز دشمنی تو با اهل بیت نیست‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">دیری است دشمنی تو بدین پاک خانمان </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> فرق علی شکافتی از تیغ آبدار</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">پهلوی حمزه از دم زوبینِ خون‌فشان </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> گوهر صفت شکستی از آسیب سنگ ظلم‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">دندان مصطفی که فدایش جهان و جان </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> هرگه که نام او به زبان آورد قلم‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">صد شعله از قلم به فلک می‌زند علم  </span>
|}


{| از ذرّه تا به مهر همه گشته نوحه‌گر|از خاک تا سپهر همه گشته سوگوار }}  
{| style="margin: 0 auto; "
| class="b" |<span class="beyt"> گردون چو تیغ ظلم برون از نیام کرد</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">زنگین ز خون عترت خیر الانام کرد </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> خاصّان بزم قرب و عزیزان دهر را</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">خوار و حقیر در نظر خاصّ و عام کرد </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> در شام تیره منزل آل علی چو گنج‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">پنهان در آن خرابه‌ی بی‌سقف و بام کرد </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> آن سنگدل که آیینه‌ی شرم تیره ساخت‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">آیین مگر نداشت که آیین [[شام]] کرد  </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> گیرم که خون تازه جوانان حلال بود</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">آب فرات را که به طفلان حرام کرد؟ </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> خنگ فلک گرفت ز دست قضا عنان‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">آن دم که [[شمر بن ذی الجوشن|شمر]]، رخش شقاوت لجام کرد </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> افتاد لرزه از ملکوت آن زمان که سر</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">از کین جدا ز پیکر آن تشنه کام کرد </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> از شش جهت ز بس که جهان انقلاب یافت‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">گویی مگر که روز قیامت قیام کرد </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> شد سنگ خاره آب ز صبری که در عطش‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">اصحاب آن شهنشه والا مقام کرد </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> معجر به خواری از سر دخت نبی ربود</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">گردون نکو به آل علی احترام کرد </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> [[زینب (س)|زینب]] چو دید آتش بیداد کوفیان‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">بر پا ز دود آه به گردون خیام کرد </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> آن طفل شیرخوار که در کام از عطش‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">نوک خدنگ را سر پستان مام کرد </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> انصاف کس نداد به جز تیر آبدار</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">کآبی به حلق تشنه‌ی آن تشنه کام کرد </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> ظلمی که شد ز کوفی و شامی بر اهل بیت‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">نه کافر فرنگ و نه ترسای شام کرد </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> فریاد از آن گروه که با عترت رسول‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">کردند آنچه دل شود از گفتنش ملول  </span>
|}
<br />
{| style="margin: 0 auto; "
| class="b" |<span class="beyt"> جمعی که خلقت دو جهان شد بر ایشان</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">دادند در خرابه‌ی بی‌سقف جایشان </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> قوم زنا به قصر زر اندود کامران‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">آل رسول در غل و زنجیر پایشان </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> آیینه‌ی جمال خدایند و از جلال‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">خورشید هست آینه‌ی عکس رایشان </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> آن اختران برج رسالت که آسمان‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">با صد هزار دیده بگرید بر ایشان </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> آن خسروان کشور ایمان که از شرف‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">جبریل بود خادم دولتسرایشان </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> جمعی که آسمان بود از مهرشان به پا</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">قومی که کردگار بگوید ثنایشان </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> بیمار و خسته جان و گرفتار و ناتوان‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">جز خون دل نبود دوا و غذایشان </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> پامال سمّ اسب جفا گشت ای دریغ‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">آن جسمها که جان دو عالم فدایشان </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> چون اصل دین ولای رسول است و آل او</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">واجب بود به خلق دو عالم ولایشان </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> آنان که پاس حرمت احمد نداشتند</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">جز نار قهر نیست به محشر جزایشان </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> آنان که گریه در غم آل نبی کنند</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">فردوس و سلسبیل ببخشد خدایشان </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> ای دیده گریه در غم آل رسول کن‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">خود را به روز حشر ز اهل قبول کن  </span>
|}


{| هر قمریی به مرثیه خوانی به بوستان‌|هر بلبلی به نوحه‌سرایی به شاخسار }}
{| style="margin: 0 auto; "
 
| class="b" |<span class="beyt"> از [[کوفه]] سوی شام روان شد چو قافله</span>
{{ب| نزدیک شد که شعله‌ی آه جهانیان‌|در نیلگون خیام فلک افکند شرار }}
| style="width:2em;" |
 
| class="b" |<span class="beyt">افتاد در سرادق افلاک ولوله </span>
{{ب| ماه محرّم است که در دهر شد عیان‌|یا صبح محشر است که گردیده آشکار }}
|-
 
| class="b" |<span class="beyt"> شد از خروش و ناله جهان پر ز انقلاب‌</span>
{{ب| روز قیامت ار نبود از چه خلق را|بینم کبود جامه و گریان و بیقرار؟ }}
| style="width:2em;" |
 
| class="b" |<span class="beyt">گشت از شرار آه فلک پر ز مشعله </span>
{{ب| جانم گداخت از غم جانسوز اهل بیت‌|آبی بر آتشم بزن ای چشم اشکبار }}
|-
 
| class="b" |<span class="beyt"> روز قیامت است تو پنداشتی که بود</span>
{{ب| این آتش نهفته که اندر دل من است‌|ترسم جهان بسوزد اگر گردد آشکار }}
| style="width:2em;" |
 
| class="b" |<span class="beyt">از شش جهت زمانه پر آشوب و غلغله </span>
{{ب| از گریه‌ی من است بگرید اگر سحاب‌|از ناله‌ی من است بنالد اگر هزار }}
|-
 
| class="b" |<span class="beyt"> ابری که می‌گریست در آن دشت هولناک‌</span>
{{ب| چون نیست هیچ کس که بود غمگسار دل‌|اندوه دل بس است مرا یار و غمگسار }}
| style="width:2em;" |
 
| class="b" |<span class="beyt">چشم سکینه بود به دنبال قافله </span>
{{ب| زین پس من و دو دیده‌ی خونبار خویشتن‌|و ان ناله‌های نیمه‌شب زار خویشتن  }}
|-
{{پایان شعر}}
| class="b" |<span class="beyt"> نیلی رخش ز سیلی شمر ای دریغ شد</span>
 
| style="width:2em;" |
 
| class="b" |<span class="beyt">آن بانویی که ماه نبودش مقابله </span>
{{شعر}}
|-
{{ب| چشمی که در عزای حسین اشکبار نیست|ایمن ز هول محشر و روز شمار نیست }}
| class="b" |<span class="beyt"> طفلی که در کنار چو جان داشتی حسین (ع)</span>
 
| style="width:2em;" |
{{ب| دور از لقای رحمت پروردگار هست‌|هر دیده‌ای که در غم او اشکبار نیست }}
| class="b" |<span class="beyt">دور از پدر فتاد ز جان چند مرحله </span>
 
|-
{{ب| کار من است گریه‌ی جانسوز هر سحر|بهتر ز گریه‌ی سحری هیچ کار نیست }}
| class="b" |<span class="beyt"> غلتان چو اشک خویش به دنبال کاروان‌</span>
 
| style="width:2em;" |
{{ب| وقتی به دست آرم اگر آب خوشگوار|چون یاد او کنم دگرم خوشگوار نیست }}
| class="b" |<span class="beyt">تن خسته و پیاده و بی‌زاد و راحله </span>
 
|-
{{ب| در حیرتم که از چه ز مقراض <ref> مقراض: قیچی.</ref> آه من‌|از هم گسسته رشته‌ی لیل و نهار نیست }} 
| class="b" |<span class="beyt"> گه خاک کرد پاک ز رخسار همچو ماه‌</span>
 
| style="width:2em;" |
{{ب| در لاله‌زار کرب و بلا هر چه بنگری‌|بی‌داغ هیچ لاله در آن لاله زار نیست }}
| class="b" |<span class="beyt">گه برکشید خار ز پای پر آبله </span>
 
|-
{{ب| گر سنبلی دمیده و بشکفته لاله‌ای‌|جز جان سوگوار و دل داغدار نیست }}
| class="b" |<span class="beyt"> آتش به روزگار زد از آه شعله‌بار</span>
 
| style="width:2em;" |
{{ب| سروی به غیر قدّ جوانان سروقد|ابری به غیر دیده‌ی طفلان زار نیست }}
| class="b" |<span class="beyt">وقتی که کرد از ستم آسمان گله </span>
 
|-
{{ب| این سرخی افق که شود هر شب آشکار|جز خون حلق تشنه‌ی آن شیرخوار نیست }}
| class="b" |<span class="beyt"> جز او که بسته پای به زنجیر ظلم داشت‌</span>
 
| style="width:2em;" |
{{ب| جز جسم پاره‌ی آن طفل شیرخوار|یک نوگل شکفته در آن مرغزار نیست }}
| class="b" |<span class="beyt">بیمار را نبسته کسی پا به سلسله </span>
 
|-
{{ب| لب عندلیب نغمه‌سرا بسته در چمن‌|کس جز دل سکینه‌ی نالان هزار نیست }}
| class="b" |<span class="beyt"> نشکفته غنچه‌ی چمن مرتضی دریغ‌</span>
 
| style="width:2em;" |
{{ب| کی آگه است از دل لیلای داغدار|آن کس که همچو لاله دلش داغدار نیست }}
| class="b" |<span class="beyt">سیراب شد ز غنچه‌ی پیکان [[حرمله بن کاهل اسدی|حرمله]] </span>
 
|-
{{ب| ای دل به گریه کوش که در روز واپسین‌|بی‌گریه هیچ کس به خدا رستگار نیست }}
| class="b" |<span class="beyt"> دور از پدر فتاد بدان سان که جان ز تن‌</span>
 
| style="width:2em;" |
{{ب| امروز هم که دم زند از مهر اهل بیت‌|فردا به رستخیز «هما» شرمسار نیست }}
| class="b" |<span class="beyt">گردون میان جان و تن افکند فاصله </span>
 
|-
{{ب| امروز اگر مضایقه داری ز آب چشم‌|فردا خلاصی تو ز سوزنده نار نیست }}
| class="b" |<span class="beyt"> ای کاشکی که خامه‌ی تقدیر می‌کشید</span>
 
| style="width:2em;" |
{{ب| ای دیده همچو ابر بهار اشکبار باش‌|ای دل تو نیز لاله صفت داغدار باش  }}
| class="b" |<span class="beyt">یکسر به دفتر دو جهان خطّ باطله </span>
{{پایان شعر}}
|-
 
| class="b" |<span class="beyt"> ظلمی که شد به عترت پیغمبر از یزید</span>
 
| style="width:2em;" |
{{شعر}}
| class="b" |<span class="beyt">نشنیده گوش چرخ از آن ظلم بر مزید </span>
{{ب| از کربلا به کوفه چو شد کاروان روان|از کوه ناله خاست ز افغان کاروان }}
|}
 
{{ب| از گریه پر ز ولوله گردید روزگار|از ناله پر ز غلغله گردید آسمان }}
 
{{ب| از کوه خاست ناله که ای قوم الحذر|از سنگ خاست گریه که ای فرقه الامان }}
 
{{ب| رخهای همچو ماه خراشیده شد چو گشت‌|سرها چو آفتاب به نوک سنان عیان }}
 
{{ب| آن سر که در کنار بپرورده فاطمه‌|بنگر چه‌ها گذشت به آن سر ز امّتان }}
 
{{ب| گاهی به دیر راهب و گاهی به بزم می‌|گه در تنور خولی و گه بر سر سنان }}
 
{{ب| گاهی فراز نیزه چو خورشید آشکار|گه همچو گوی در خم چوگان کودکان }}
 
{{ب| از جان و سر چه غم خورد ار گشت پایمال‌|آن کس که در رضای خدا سر بداد و جان }}
 
{{ب| از بس که ریخت خون جوانان فلک به خاک‌|تا حشر لاله می‌دمد از خاک بوستان }}
 
{{ب| ای چرخ دشمنی تو با دوستان حق‌|امروز نیست کز ازل این داشتی نهان }}
 
{{ب| امروز دشمنی تو با اهل بیت نیست‌|دیری است دشمنی تو بدین پاک خانمان }}
 
{{ب| فرق علی شکافتی از تیغ آبدار|پهلوی حمزه از دم زوبینِ خون‌فشان }}
 
{{ب| گوهر صفت شکستی از آسیب سنگ ظلم‌|دندان مصطفی که فدایش جهان و جان }}
 
{{ب| هرگه که نام او به زبان آورد قلم‌|صد شعله از قلم به فلک می‌زند علم  }}
{{پایان شعر}}
 
 
{{شعر}}
{{ب| گردون چو تیغ ظلم برون از نیام کرد|زنگین ز خون عترت خیر الانام کرد }}
 
{{ب| خاصّان بزم قرب و عزیزان دهر را|خوار و حقیر در نظر خاصّ و عام کرد }}
 
{{ب| در شام تیره منزل آل علی چو گنج‌|پنهان در آن خرابه‌ی بی‌سقف و بام کرد }}
 
{{ب| آن سنگدل که آیینه‌ی شرم تیره ساخت‌|آیین مگر نداشت که آیین شام کرد  }}
 
{{ب| گیرم که خون تازه جوانان حلال بود|آب فرات را که به طفلان حرام کرد؟ }}
 
{{ب| خنگ فلک گرفت ز دست قضا عنان‌|آن دم که شمر، رخش شقاوت لجام کرد }}
 
{{ب| افتاد لرزه از ملکوت آن زمان که سر|از کین جدا ز پیکر آن تشنه کام کرد }}
 
{{ب| از شش جهت ز بس که جهان انقلاب یافت‌|گویی مگر که روز قیامت قیام کرد }}
 
{{ب| شد سنگ خاره آب ز صبری که در عطش‌|اصحاب آن شهنشه والا مقام کرد }}
 
{{ب| معجر به خواری از سر دخت نبی ربود|گردون نکو به آل علی احترام کرد }}
 
{{ب| زینب چو دید آتش بیداد کوفیان‌|بر پا ز دود آه به گردون خیام کرد }}
 
{{ب| آن طفل شیرخوار که در کام از عطش‌|نوک خدنگ را سر پستان مام کرد }}
 
{{ب| انصاف کس نداد به جز تیر آبدار|کآبی به حلق تشنه‌ی آن تشنه کام کرد }}
 
{{ب| ظلمی که شد ز کوفی و شامی بر اهل بیت‌|نه کافر فرنگ و نه ترسای شام کرد }}
 
{{ب| فریاد از آن گروه که با عترت رسول‌|کردند آنچه دل شود از گفتنش ملول  }}
{{پایان شعر}}
 
 
{{شعر}}
{{ب| جمعی که خلقت دو جهان شد بر ایشان|دادند در خرابه‌ی بی‌سقف جایشان }}
 
{{ب| قوم زنا به قصر زر اندود کامران‌|آل رسول در غل و زنجیر پایشان }}
 
{{ب| آیینه‌ی جمال خدایند و از جلال‌|خورشید هست آینه‌ی عکس رایشان }}
 
{{ب| آن اختران برج رسالت که آسمان‌|با صد هزار دیده بگرید بر ایشان }}
 
{{ب| آن خسروان کشور ایمان که از شرف‌|جبریل بود خادم دولتسرایشان }}
 
{{ب| جمعی که آسمان بود از مهرشان به پا|قومی که کردگار بگوید ثنایشان }}
 
{{ب| بیمار و خسته جان و گرفتار و ناتوان‌|جز خون دل نبود دوا و غذایشان }}
 
{{ب| پامال سمّ اسب جفا گشت ای دریغ‌|آن جسمها که جان دو عالم فدایشان }}
 
{{ب| چون اصل دین ولای رسول است و آل او|واجب بود به خلق دو عالم ولایشان }}
 
{{ب| آنان که پاس حرمت احمد نداشتند|جز نار قهر نیست به محشر جزایشان }}
 
{{ب| آنان که گریه در غم آل نبی کنند|فردوس و سلسبیل ببخشد خدایشان }}
 
{{ب| ای دیده گریه در غم آل رسول کن‌|خود را به روز حشر ز اهل قبول کن  }}
{{پایان شعر}}
 
 
{{شعر}}
{{ب| از کوفه سوی شام روان شد چو قافله|افتاد در سرادق افلاک ولوله }}
 
{{ب| شد از خروش و ناله جهان پر ز انقلاب‌|گشت از شرار آه فلک پر ز مشعله }}
 
{{ب| روز قیامت است تو پنداشتی که بود|از شش جهت زمانه پر آشوب و غلغله }}
 
{{ب| ابری که می‌گریست در آن دشت هولناک‌|چشم سکینه بود به دنبال قافله }}
 
{{ب| نیلی رخش ز سیلی شمر ای دریغ شد|آن بانویی که ماه نبودش مقابله }}
 
{{ب| طفلی که در کنار چو جان داشتی حسین (ع)|دور از پدر فتاد ز جان چند مرحله }}
 
{{ب| غلتان چو اشک خویش به دنبال کاروان‌|تن خسته و پیاده و بی‌زاد و راحله }}
 
{{ب| گه خاک کرد پاک ز رخسار همچو ماه‌|گه برکشید خار ز پای پر آبله }}
 
{{ب| آتش به روزگار زد از آه شعله‌بار|وقتی که کرد از ستم آسمان گله }}
 
{{ب| جز او که بسته پای به زنجیر ظلم داشت‌|بیمار را نبسته کسی پا به سلسله }}
 
{{ب| نشکفته غنچه‌ی چمن مرتضی دریغ‌|سیراب شد ز غنچه‌ی پیکان حرمله }}
 
{{ب| دور از پدر فتاد بدان سان که جان ز تن‌|گردون میان جان و تن افکند فاصله }}
 
{{ب| ای کاشکی که خامه‌ی تقدیر می‌کشید|یکسر به دفتر دو جهان خطّ باطله }}
 
{{ب| ظلمی که شد به عترت پیغمبر از یزید|نشنیده گوش چرخ از آن ظلم بر مزید }}
{{پایان شعر}}
 
 
{{شعر}}
{{ب| گلگون سوار معرکه‌ی کربلا حسین|رخشنده شمع انجمن انبیا حسین }}
 
{{ب| آسوده دل ز بحر فنا شو که ایمن است‌|در کشتیی که هست در او ناخدا حسین }}
 
{{ب| جز مهر یار از همه چیزی بشست دست‌|جز عشق دوست بر همه زد پشت پا حسین }}
 
{{ب| هر جا که دید رنج و بلایی به جان خرید|روز ازل چو کرد قبول بلا حسین }}
 
{{ب| عهدی که بست کرد وفا تا به کربلا|آموخت بر جهان همه رسم وفا حسین }}
 
{{ب| اول عیال و مال و تن و جان و ملک و جاه‌|یکباره بذل کرد به راه خدا حسین }}
 
{{ب| همّت نگر که داد سر و جان و هرچه بود|بیعت ولی نکرد به آل زنا حسین }}
 
{{ب| هرچند تشنه بود لبش لیک خضر را|بر چشمه‌ی حیات شدی رهنما حسین }}
 
{{ب| فریاد از آن زمان که شد از ظلم آسمان‌|بی‌یار و بی‌برادر و بی‌اقربا حسین }}
 
{{ب| چون مصحف مجید به بت خانه‌های چین‌|تنها میان آن همه‌ی اشقیا حسین }}
 
{{ب| تنها ز گریه‌اش نه همی سنگ می‌گریست|«الدّهر قد تزلزل لمّا بکا» <ref>روزگار از گریه‌ی حسین متزلزل است.</ref> حسین }}
 
{{ب| بی‌کس میان آن همه خونخوار دشمنان‌|غیر از خدا نداشت کسی آشنا حسین }}
 
{{ب| عزم طواف تربت او کن دلا که هست‌|رکن و مقام و کعبه و سعی و صفا حسین }}
 
{{ب| گر خون‌بهای خون شهیدان طلب کند|غیر از خدا طلب نکند خون‌بها حسین }}
 
{{ب| مدح خدای راست سزاوار و گوش او|از ناسزا شنید بسی ناسزا حسین }}
 
{{ب| چون آفتاب شهره شود در همه جهان‌|گر بنگرد ز لطف به سوی هما حسین }}
 
{{ب| از آفتاب روز جزا غم مخور که هست‌|صاحب لوا به عرصه‌ی روز جزا حسین }}
 
{{ب| در عرصه‌ی قیامت و هنگام دار و گیر|غیر از ولای او نبود هیچ دستگیر <ref>دیوان همای شیرازی؛ ج 2، ص 1018.</ref> }}
{{پایان شعر}}
 
 
{{شعر}}
{{ب| باز از نو شد هلال ماه ماتم آشکار|قیرگون شد روی گیتی چون سر زلفین یار }}
 
{{ب| جنبش اندر هفت گردون او فتاد از شش جهت‌|لرزه اندر چار ارکان شد عیان از هر کنار }}
 
{{ب| شد عیان اندوه و حسرت، شد نهان وجد و سرور|شادمانی رخت خود بربست و غم افکند بار }}
 
{{ب| فارغ از غم یک دل خرّم نمی‌بینم مگر|باز از نو شد هلال ماه ماتم آشکار }}
 
{{ب| کآفتاب یثرب و بطحا چون و از ملک حجاز|در عراق آمد به خاک نینوا افکند بار }}
 
{{ب| کوفیان آن عهد و پیمان را که بربستند سخت‌|سست بشکستند و بر وی تنگ بگرفتند کار }}
 
{{ب| آب در وادی روان بود روان از هر طرف‌|چشمه‌های خون ز چشم کودکان شیرخوار }}
 
{{ب| اندر آن وادی ز اشک و آه طفلان حسین (ع)|حیرتی دارم که چون گردون نیفتاد از مدار }}
 
{{ب| هریک از مردان راه دین در آن دشت بلا|جان و سر کردند در پایش به جان و دل نثار }}
 
{{ب| یک به یک زان نامداران اندر آن میدان رزم‌|جان چنین دادند اندر یاری آن شهریار }}
 
{{ب| چون که بر شاه شهیدان نوبت هیجا <ref> هیجا: جنگ، نبرد.</ref> رسید|خواست گلگون و کمند و تیغ بهر کارزار }}
 
{{ب| تا به پشت دلدل آمد بر به کف تیغ دو سر|مرتضی گفتن به میدان شد کشیده ذو الفقار }}
 
{{ب| زیر رانش بود یکرانی که بد دریا شکافت‌|در به دستش بود شمشیری که بد خارا گذار }}
 
{{ب| ساخت گردون را سپر از بیم تیغش آفتاب‌|غافل از این کو برآرد از سر گردون دمار }}
 
{{ب| از پی خون برادر راند در میدان سمند|با دلی چو بحر خون، با چشم چون ابر بهار }}
 
{{ب| تاخت بر آن خیل روبه همچو شیر خشمناک‌|الحذر <ref> الحذر: پرهیز کن.</ref> از خشم شیر شرزه هنگام شکار }}
 
{{ب| کوس از یک سو برآوردی خروش الحذر|نای از یک جا برآوردی نوای الفرار }}
 
{{ب| گشت گلگون روی خاک تیره از خون یلان‌|چو زِرنگ لاله اطراف و کنار لاله‌زار }}
 
{{ب| خسته جان و تن نزار و کام خشک و دیده تر|در دلش پیکان عشق و بر سرش سودای یار }}
 
{{ب| ذره‌آسا آفتاب افتاد اندر خاک راه‌|تا ز صدر زین به خاک ره فتاد آن تاجدار }}
 
{{ب| آن سری کز ناز دست افشاند بر تاج سپهر|بسترش شد خاک و بالینش شد از خارا و خار }}
 
{{ب| خیمه‌ی گردون ز هم بگسیخته شد تار و پود|کسوت امکان ز هم بگسست یکسر پود و تار }}
 
{{ب| زورق گردون حبابی گشت در دریای خون‌|عالم هستی به کوی نیستی شد پی‌سپار }}
 
{{ب| کی عجب باشد که اندر ماتم سبط رسول‌|خون بگرید آسمان و تیره گردد روزگار }}
 
{{ب| از خدنگ و خنجر و شمشیر و زوبین و سنان‌|از هزار افزون جراحت بود بر آن نامدار }}
 
{{ب| بس که اندر آفرینش انقلاب آمد پدید|خواست گیتی روز رستاخیز سازد آشکار }}
 
{{ب| آن تنی کز فخر پا بنهاد بر دوش رسول‌|کرد پامال ستورانش سپهر کج مدار }}
 
{{ب| خفته بر دیبا یزید و خسته در صحرا حسین (ع)|دیو بر تخت سلیمان و سلیمان خاکسار }}
 
{{ب| آل بوسفیان به کاخ و عترت طه به خاک‌|آن یکایک شادمان و این سراسر سرگوار  }}
 
{{ب| مو پریشان، رو خراشان اهل بیت شاه دین‌|نوحه‌گر بر کوهه‌ی جمّازه‌های بی‌مهار }}
 
{{ب| بر سر نعش شهیدان بس که گیسو شد پریش‌|پر عبیر و مشک شد وادی چو صحرای تتار }}
 
{{ب| تیره یا رب تا قیامت باد روی اهل شام‌|آن چنان که روزگار خصم شاه جم وقار }}
{{پایان شعر}}


{| style="margin: 0 auto; "
| class="b" |<span class="beyt"> گلگون سوار معرکه‌ی کربلا حسین</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">رخشنده شمع انجمن انبیا حسین </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> آسوده دل ز بحر فنا شو که ایمن است‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">در کشتیی که هست در او ناخدا حسین </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> جز مهر یار از همه چیزی بشست دست‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">جز عشق دوست بر همه زد پشت پا حسین </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> هر جا که دید رنج و بلایی به جان خرید</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">روز ازل چو کرد قبول بلا حسین </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> عهدی که بست کرد وفا تا به کربلا</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">آموخت بر جهان همه رسم وفا حسین </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> اول عیال و مال و تن و جان و ملک و جاه‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">یکباره بذل کرد به راه خدا حسین </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> همّت نگر که داد سر و جان و هرچه بود</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">بیعت ولی نکرد به آل زنا حسین </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> هرچند تشنه بود لبش لیک خضر را</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">بر چشمه‌ی حیات شدی رهنما حسین </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> فریاد از آن زمان که شد از ظلم آسمان‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">بی‌یار و بی‌برادر و بی‌اقربا حسین </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> چون مصحف مجید به بت خانه‌های چین‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">تنها میان آن همه‌ی اشقیا حسین </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> تنها ز گریه‌اش نه همی سنگ می‌گریست</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">«الدّهر قد تزلزل لمّا بکا» <ref>روزگار از گریه‌ی حسین متزلزل است.</ref> حسین </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> بی‌کس میان آن همه خونخوار دشمنان‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">غیر از خدا نداشت کسی آشنا حسین </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> عزم طواف تربت او کن دلا که هست‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">رکن و مقام و کعبه و سعی و صفا حسین </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> گر خون‌بهای خون شهیدان طلب کند</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">غیر از خدا طلب نکند خون‌بها حسین </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> مدح خدای راست سزاوار و گوش او</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">از ناسزا شنید بسی ناسزا حسین </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> چون آفتاب شهره شود در همه جهان‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">گر بنگرد ز لطف به سوی هما حسین </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> از آفتاب روز جزا غم مخور که هست‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">صاحب لوا به عرصه‌ی روز جزا حسین </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> در عرصه‌ی قیامت و هنگام دار و گیر</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">غیر از ولای او نبود هیچ دستگیر <ref>دیوان همای شیرازی؛ ج ۲، ص ۱۰۱۸.</ref> </span>
|}


{| style="margin: 0 auto; "
| class="b" |<span class="beyt"> باز از نو شد هلال ماه ماتم آشکار</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">قیرگون شد روی گیتی چون سر زلفین یار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> جنبش اندر هفت گردون او فتاد از شش جهت‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">لرزه اندر چار ارکان شد عیان از هر کنار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> شد عیان اندوه و حسرت، شد نهان وجد و سرور</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">شادمانی رخت خود بربست و غم افکند بار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> فارغ از غم یک دل خرّم نمی‌بینم مگر</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">باز از نو شد هلال ماه ماتم آشکار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> کآفتاب یثرب و بطحا چون و از ملک حجاز</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">در عراق آمد به خاک نینوا افکند بار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> کوفیان آن عهد و پیمان را که بربستند سخت‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">سست بشکستند و بر وی تنگ بگرفتند کار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> آب در وادی روان بود روان از هر طرف‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">چشمه‌های خون ز چشم کودکان شیرخوار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> اندر آن وادی ز اشک و آه طفلان حسین (ع)</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">حیرتی دارم که چون گردون نیفتاد از مدار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> هریک از مردان راه دین در آن دشت بلا</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">جان و سر کردند در پایش به جان و دل نثار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> یک به یک زان نامداران اندر آن میدان رزم‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">جان چنین دادند اندر یاری آن شهریار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> چون که بر شاه شهیدان نوبت هیجا <ref> هیجا: جنگ، نبرد.</ref> رسید</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">خواست گلگون و کمند و تیغ بهر کارزار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> تا به پشت دلدل آمد بر به کف تیغ دو سر</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">مرتضی گفتن به میدان شد کشیده ذو الفقار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> زیر رانش بود یکرانی که بد دریا شکافت‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">در به دستش بود شمشیری که بد خارا گذار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> ساخت گردون را سپر از بیم تیغش آفتاب‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">غافل از این کو برآرد از سر گردون دمار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> از پی خون برادر راند در میدان سمند</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">با دلی چو بحر خون، با چشم چون ابر بهار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> تاخت بر آن خیل روبه همچو شیر خشمناک‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">الحذر <ref> الحذر: پرهیز کن.</ref> از خشم شیر شرزه هنگام شکار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> کوس از یک سو برآوردی خروش الحذر</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">نای از یک جا برآوردی نوای الفرار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> گشت گلگون روی خاک تیره از خون یلان‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">چو زِرنگ لاله اطراف و کنار لاله‌زار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> خسته جان و تن نزار و کام خشک و دیده تر</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">در دلش پیکان عشق و بر سرش سودای یار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> ذره‌آسا آفتاب افتاد اندر خاک راه‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">تا ز صدر زین به خاک ره فتاد آن تاجدار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> آن سری کز ناز دست افشاند بر تاج سپهر</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">بسترش شد خاک و بالینش شد از خارا و خار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> خیمه‌ی گردون ز هم بگسیخته شد تار و پود</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">کسوت امکان ز هم بگسست یکسر پود و تار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> زورق گردون حبابی گشت در دریای خون‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">عالم هستی به کوی نیستی شد پی‌سپار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> کی عجب باشد که اندر ماتم سبط رسول‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">خون بگرید آسمان و تیره گردد روزگار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> از خدنگ و خنجر و شمشیر و زوبین و سنان‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">از هزار افزون جراحت بود بر آن نامدار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> بس که اندر آفرینش انقلاب آمد پدید</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">خواست گیتی روز رستاخیز سازد آشکار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> آن تنی کز فخر پا بنهاد بر دوش رسول‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">کرد پامال ستورانش سپهر کج مدار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> خفته بر دیبا یزید و خسته در صحرا حسین (ع)</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">دیو بر تخت سلیمان و سلیمان خاکسار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> آل بوسفیان به کاخ و عترت طه به خاک‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">آن یکایک شادمان و این سراسر سرگوار  </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> مو پریشان، رو خراشان اهل بیت شاه دین‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">نوحه‌گر بر کوهه‌ی جمّازه‌های بی‌مهار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> بر سر نعش شهیدان بس که گیسو شد پریش‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">پر عبیر و مشک شد وادی چو صحرای تتار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> تیره یا رب تا قیامت باد روی اهل شام‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">آن چنان که روزگار خصم شاه جم وقار </span>
|}
<br />


==منابع==
==منابع==


دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج‌ ص: 916-921.
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=700738&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج‌ ۲، ص: ۹۱۶-۹۲۱.]


==پی نوشت==
==پی نوشت==
خط ۳۰۸: خط ۶۲۰:
[[رده:شاعران]]
[[رده:شاعران]]
[[رده:شاعران فارسی زبان]]
[[رده:شاعران فارسی زبان]]
[[رده:شاعران متقدم]]
[[رده:شاعران متأخر]]
<references />{{شاعران}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۵ فوریهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۲۰:۲۹

همای شیرازی از شاعران قرن سیزدهم هجری قمری است.

همای شیرازی
نام اصلی میرزا محمّدعلی
مرگ سال ۱۲۹۰ ه. ق
نام(های)
دیگر
رضاقلی خان شیرازی
تخلص همای شیرازی

زندگینامه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

میرزا محمّدعلی مشهور به رضاقلی‌خان شیرازی و متخلّص و معروف به «همای شیرازی» است. وی در شیراز متولّد شد و نزد استادان فن، هنر و ادبیّات به تحصیل پرداخت و به محضر ادیبان از جمله وصال شیرازی راه یافت. سپس به سلسله‌ی تصوف پیوسته و در اصفهان رحل اقامت افکند و به تدریس فلسفه و عرفان و فنون ادب پرداخت.

همای شیرازی از معاصران و معاشران رضا قلی خان هدایت صاحب کتاب «مجمع‌الفصحا» بود. وی در آخر عمر به خلوت و تهجّد گرایید و به سال ۱۲۹۰ ه. ق زندگی را بدرود گفت.

آثار[ویرایش | ویرایش مبدأ]

دیوان همای شیرازی در دو مجلد چاپ شده است. [۱]

اشعار[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ترکیب بند[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ماه محرم آمد و گشتند سوگوار از زیر فرش تا زبر عرش کردگار
چه حور، چه فرشته و چه آدم، چه اهرمن‌ چه مه، چه آفتاب و چه گردون، چه روزگار
بر هر که بنگری به گریبان نهاده سر بر هر چه بگذری به مصیبت نشسته زار
از ذرّه تا به مهر همه گشته نوحه‌گر از خاک تا سپهر همه گشته سوگوار
هر قمریی به مرثیه خوانی به بوستان‌ هر بلبلی به نوحه‌سرایی به شاخسار
نزدیک شد که شعله‌ی آه جهانیان‌ در نیلگون خیام فلک افکند شرار
ماه محرّم است که در دهر شد عیان‌ یا صبح محشر است که گردیده آشکار
روز قیامت ار نبود از چه خلق را بینم کبود جامه و گریان و بیقرار؟
جانم گداخت از غم جانسوز اهل بیت‌ آبی بر آتشم بزن ای چشم اشکبار
این آتش نهفته که اندر دل من است‌ ترسم جهان بسوزد اگر گردد آشکار
از گریه‌ی من است بگرید اگر سحاب‌ از ناله‌ی من است بنالد اگر هزار
چون نیست هیچ کس که بود غمگسار دل‌ اندوه دل بس است مرا یار و غمگسار
زین پس من و دو دیده‌ی خونبار خویشتن‌ و ان ناله‌های نیمه‌شب زار خویشتن


چشمی که در عزای حسین اشکبار نیست ایمن ز هول محشر و روز شمار نیست
دور از لقای رحمت پروردگار هست‌ هر دیده‌ای که در غم او اشکبار نیست
کار من است گریه‌ی جانسوز هر سحر بهتر ز گریه‌ی سحری هیچ کار نیست
وقتی به دست آرم اگر آب خوشگوار چون یاد او کنم دگرم خوشگوار نیست
در حیرتم که از چه ز مقراض [۲] آه من‌ از هم گسسته رشته‌ی لیل و نهار نیست
در لاله‌زار کرب و بلا هر چه بنگری‌ بی‌داغ هیچ لاله در آن لاله زار نیست
گر سنبلی دمیده و بشکفته لاله‌ای‌ جز جان سوگوار و دل داغدار نیست
سروی به غیر قدّ جوانان سروقد ابری به غیر دیده‌ی طفلان زار نیست
این سرخی افق که شود هر شب آشکار جز خون حلق تشنه‌ی آن شیرخوار نیست
جز جسم پاره‌ی آن طفل شیرخوار یک نوگل شکفته در آن مرغزار نیست
لب عندلیب نغمه‌سرا بسته در چمن‌ کس جز دل سکینه‌ی نالان هزار نیست
کی آگه است از دل لیلای داغدار آن کس که همچو لاله دلش داغدار نیست
ای دل به گریه کوش که در روز واپسین‌ بی‌گریه هیچ کس به خدا رستگار نیست
امروز هم که دم زند از مهر اهل بیت‌ فردا به رستخیز «هما» شرمسار نیست
امروز اگر مضایقه داری ز آب چشم‌ فردا خلاصی تو ز سوزنده نار نیست
ای دیده همچو ابر بهار اشکبار باش‌ ای دل تو نیز لاله صفت داغدار باش
از کربلا به کوفه چو شد کاروان روان از کوه ناله خاست ز افغان کاروان
از گریه پر ز ولوله گردید روزگار از ناله پر ز غلغله گردید آسمان
از کوه خاست ناله که ای قوم الحذر از سنگ خاست گریه که ای فرقه الامان
رخهای همچو ماه خراشیده شد چو گشت‌ سرها چو آفتاب به نوک سنان عیان
آن سر که در کنار بپرورده فاطمه‌ بنگر چه‌ها گذشت به آن سر ز امّتان
گاهی به دیر راهب و گاهی به بزم می‌ گه در تنور خولی و گه بر سر سنان
گاهی فراز نیزه چو خورشید آشکار گه همچو گوی در خم چوگان کودکان
از جان و سر چه غم خورد ار گشت پایمال‌ آن کس که در رضای خدا سر بداد و جان
از بس که ریخت خون جوانان فلک به خاک‌ تا حشر لاله می‌دمد از خاک بوستان
ای چرخ دشمنی تو با دوستان حق‌ امروز نیست کز ازل این داشتی نهان
امروز دشمنی تو با اهل بیت نیست‌ دیری است دشمنی تو بدین پاک خانمان
فرق علی شکافتی از تیغ آبدار پهلوی حمزه از دم زوبینِ خون‌فشان
گوهر صفت شکستی از آسیب سنگ ظلم‌ دندان مصطفی که فدایش جهان و جان
هرگه که نام او به زبان آورد قلم‌ صد شعله از قلم به فلک می‌زند علم
گردون چو تیغ ظلم برون از نیام کرد زنگین ز خون عترت خیر الانام کرد
خاصّان بزم قرب و عزیزان دهر را خوار و حقیر در نظر خاصّ و عام کرد
در شام تیره منزل آل علی چو گنج‌ پنهان در آن خرابه‌ی بی‌سقف و بام کرد
آن سنگدل که آیینه‌ی شرم تیره ساخت‌ آیین مگر نداشت که آیین شام کرد
گیرم که خون تازه جوانان حلال بود آب فرات را که به طفلان حرام کرد؟
خنگ فلک گرفت ز دست قضا عنان‌ آن دم که شمر، رخش شقاوت لجام کرد
افتاد لرزه از ملکوت آن زمان که سر از کین جدا ز پیکر آن تشنه کام کرد
از شش جهت ز بس که جهان انقلاب یافت‌ گویی مگر که روز قیامت قیام کرد
شد سنگ خاره آب ز صبری که در عطش‌ اصحاب آن شهنشه والا مقام کرد
معجر به خواری از سر دخت نبی ربود گردون نکو به آل علی احترام کرد
زینب چو دید آتش بیداد کوفیان‌ بر پا ز دود آه به گردون خیام کرد
آن طفل شیرخوار که در کام از عطش‌ نوک خدنگ را سر پستان مام کرد
انصاف کس نداد به جز تیر آبدار کآبی به حلق تشنه‌ی آن تشنه کام کرد
ظلمی که شد ز کوفی و شامی بر اهل بیت‌ نه کافر فرنگ و نه ترسای شام کرد
فریاد از آن گروه که با عترت رسول‌ کردند آنچه دل شود از گفتنش ملول


جمعی که خلقت دو جهان شد بر ایشان دادند در خرابه‌ی بی‌سقف جایشان
قوم زنا به قصر زر اندود کامران‌ آل رسول در غل و زنجیر پایشان
آیینه‌ی جمال خدایند و از جلال‌ خورشید هست آینه‌ی عکس رایشان
آن اختران برج رسالت که آسمان‌ با صد هزار دیده بگرید بر ایشان
آن خسروان کشور ایمان که از شرف‌ جبریل بود خادم دولتسرایشان
جمعی که آسمان بود از مهرشان به پا قومی که کردگار بگوید ثنایشان
بیمار و خسته جان و گرفتار و ناتوان‌ جز خون دل نبود دوا و غذایشان
پامال سمّ اسب جفا گشت ای دریغ‌ آن جسمها که جان دو عالم فدایشان
چون اصل دین ولای رسول است و آل او واجب بود به خلق دو عالم ولایشان
آنان که پاس حرمت احمد نداشتند جز نار قهر نیست به محشر جزایشان
آنان که گریه در غم آل نبی کنند فردوس و سلسبیل ببخشد خدایشان
ای دیده گریه در غم آل رسول کن‌ خود را به روز حشر ز اهل قبول کن
از کوفه سوی شام روان شد چو قافله افتاد در سرادق افلاک ولوله
شد از خروش و ناله جهان پر ز انقلاب‌ گشت از شرار آه فلک پر ز مشعله
روز قیامت است تو پنداشتی که بود از شش جهت زمانه پر آشوب و غلغله
ابری که می‌گریست در آن دشت هولناک‌ چشم سکینه بود به دنبال قافله
نیلی رخش ز سیلی شمر ای دریغ شد آن بانویی که ماه نبودش مقابله
طفلی که در کنار چو جان داشتی حسین (ع) دور از پدر فتاد ز جان چند مرحله
غلتان چو اشک خویش به دنبال کاروان‌ تن خسته و پیاده و بی‌زاد و راحله
گه خاک کرد پاک ز رخسار همچو ماه‌ گه برکشید خار ز پای پر آبله
آتش به روزگار زد از آه شعله‌بار وقتی که کرد از ستم آسمان گله
جز او که بسته پای به زنجیر ظلم داشت‌ بیمار را نبسته کسی پا به سلسله
نشکفته غنچه‌ی چمن مرتضی دریغ‌ سیراب شد ز غنچه‌ی پیکان حرمله
دور از پدر فتاد بدان سان که جان ز تن‌ گردون میان جان و تن افکند فاصله
ای کاشکی که خامه‌ی تقدیر می‌کشید یکسر به دفتر دو جهان خطّ باطله
ظلمی که شد به عترت پیغمبر از یزید نشنیده گوش چرخ از آن ظلم بر مزید
گلگون سوار معرکه‌ی کربلا حسین رخشنده شمع انجمن انبیا حسین
آسوده دل ز بحر فنا شو که ایمن است‌ در کشتیی که هست در او ناخدا حسین
جز مهر یار از همه چیزی بشست دست‌ جز عشق دوست بر همه زد پشت پا حسین
هر جا که دید رنج و بلایی به جان خرید روز ازل چو کرد قبول بلا حسین
عهدی که بست کرد وفا تا به کربلا آموخت بر جهان همه رسم وفا حسین
اول عیال و مال و تن و جان و ملک و جاه‌ یکباره بذل کرد به راه خدا حسین
همّت نگر که داد سر و جان و هرچه بود بیعت ولی نکرد به آل زنا حسین
هرچند تشنه بود لبش لیک خضر را بر چشمه‌ی حیات شدی رهنما حسین
فریاد از آن زمان که شد از ظلم آسمان‌ بی‌یار و بی‌برادر و بی‌اقربا حسین
چون مصحف مجید به بت خانه‌های چین‌ تنها میان آن همه‌ی اشقیا حسین
تنها ز گریه‌اش نه همی سنگ می‌گریست «الدّهر قد تزلزل لمّا بکا» [۳] حسین
بی‌کس میان آن همه خونخوار دشمنان‌ غیر از خدا نداشت کسی آشنا حسین
عزم طواف تربت او کن دلا که هست‌ رکن و مقام و کعبه و سعی و صفا حسین
گر خون‌بهای خون شهیدان طلب کند غیر از خدا طلب نکند خون‌بها حسین
مدح خدای راست سزاوار و گوش او از ناسزا شنید بسی ناسزا حسین
چون آفتاب شهره شود در همه جهان‌ گر بنگرد ز لطف به سوی هما حسین
از آفتاب روز جزا غم مخور که هست‌ صاحب لوا به عرصه‌ی روز جزا حسین
در عرصه‌ی قیامت و هنگام دار و گیر غیر از ولای او نبود هیچ دستگیر [۴]
باز از نو شد هلال ماه ماتم آشکار قیرگون شد روی گیتی چون سر زلفین یار
جنبش اندر هفت گردون او فتاد از شش جهت‌ لرزه اندر چار ارکان شد عیان از هر کنار
شد عیان اندوه و حسرت، شد نهان وجد و سرور شادمانی رخت خود بربست و غم افکند بار
فارغ از غم یک دل خرّم نمی‌بینم مگر باز از نو شد هلال ماه ماتم آشکار
کآفتاب یثرب و بطحا چون و از ملک حجاز در عراق آمد به خاک نینوا افکند بار
کوفیان آن عهد و پیمان را که بربستند سخت‌ سست بشکستند و بر وی تنگ بگرفتند کار
آب در وادی روان بود روان از هر طرف‌ چشمه‌های خون ز چشم کودکان شیرخوار
اندر آن وادی ز اشک و آه طفلان حسین (ع) حیرتی دارم که چون گردون نیفتاد از مدار
هریک از مردان راه دین در آن دشت بلا جان و سر کردند در پایش به جان و دل نثار
یک به یک زان نامداران اندر آن میدان رزم‌ جان چنین دادند اندر یاری آن شهریار
چون که بر شاه شهیدان نوبت هیجا [۵] رسید خواست گلگون و کمند و تیغ بهر کارزار
تا به پشت دلدل آمد بر به کف تیغ دو سر مرتضی گفتن به میدان شد کشیده ذو الفقار
زیر رانش بود یکرانی که بد دریا شکافت‌ در به دستش بود شمشیری که بد خارا گذار
ساخت گردون را سپر از بیم تیغش آفتاب‌ غافل از این کو برآرد از سر گردون دمار
از پی خون برادر راند در میدان سمند با دلی چو بحر خون، با چشم چون ابر بهار
تاخت بر آن خیل روبه همچو شیر خشمناک‌ الحذر [۶] از خشم شیر شرزه هنگام شکار
کوس از یک سو برآوردی خروش الحذر نای از یک جا برآوردی نوای الفرار
گشت گلگون روی خاک تیره از خون یلان‌ چو زِرنگ لاله اطراف و کنار لاله‌زار
خسته جان و تن نزار و کام خشک و دیده تر در دلش پیکان عشق و بر سرش سودای یار
ذره‌آسا آفتاب افتاد اندر خاک راه‌ تا ز صدر زین به خاک ره فتاد آن تاجدار
آن سری کز ناز دست افشاند بر تاج سپهر بسترش شد خاک و بالینش شد از خارا و خار
خیمه‌ی گردون ز هم بگسیخته شد تار و پود کسوت امکان ز هم بگسست یکسر پود و تار
زورق گردون حبابی گشت در دریای خون‌ عالم هستی به کوی نیستی شد پی‌سپار
کی عجب باشد که اندر ماتم سبط رسول‌ خون بگرید آسمان و تیره گردد روزگار
از خدنگ و خنجر و شمشیر و زوبین و سنان‌ از هزار افزون جراحت بود بر آن نامدار
بس که اندر آفرینش انقلاب آمد پدید خواست گیتی روز رستاخیز سازد آشکار
آن تنی کز فخر پا بنهاد بر دوش رسول‌ کرد پامال ستورانش سپهر کج مدار
خفته بر دیبا یزید و خسته در صحرا حسین (ع) دیو بر تخت سلیمان و سلیمان خاکسار
آل بوسفیان به کاخ و عترت طه به خاک‌ آن یکایک شادمان و این سراسر سرگوار
مو پریشان، رو خراشان اهل بیت شاه دین‌ نوحه‌گر بر کوهه‌ی جمّازه‌های بی‌مهار
بر سر نعش شهیدان بس که گیسو شد پریش‌ پر عبیر و مشک شد وادی چو صحرای تتار
تیره یا رب تا قیامت باد روی اهل شام‌ آن چنان که روزگار خصم شاه جم وقار


منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پی نوشت[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. دیوان همای شیرازی مقدمه با تلخیص. فرهنگ شاعران زبان پارسی.
  2. مقراض: قیچی.
  3. روزگار از گریه‌ی حسین متزلزل است.
  4. دیوان همای شیرازی؛ ج ۲، ص ۱۰۱۸.
  5. هیجا: جنگ، نبرد.
  6. الحذر: پرهیز کن.