عنقاى اصفهانى: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حسین
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(صفحه‌ای تازه حاوی «زندگینامه نامش میرزا محمد حسین،تخلص شعرى‌اش«عنقا»ملقب به ملک الشعرا و زاد...» ایجاد کرد)
 
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
زندگینامه
'''عنقای اصفهانی''' (١٢٦٠ ه. ق- ١٣٠٨ ه. ق) از شعرای سده سیزدهم بود.
{{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده
| نام                    =عنقای اصفهانی
| تصویر                  =Onaghaye esfehani.jpg
| توضیح تصویر            =
| نام اصلی              =میرزا محمدحسین
| زمینه فعالیت          = شعر و ادبیات
| ملیت                  =ایرانی
| تاریخ تولد            =١٢٦٠ ه. ق
| محل تولد                =اصفهان
| والدین                = [[همای شیرازی‌|هماى شیرازى]]
| تاریخ مرگ              =١٣٠٨ ه. ق
| محل مرگ                =اصفهان
| علت مرگ                =مسمومیت ناشی از نوشیدن قهوه زهرآگین
| محل زندگی              =
| مختصات محل زندگی        =
| مدفن                  =
|در زمان حکومت          =
|اتفاقات مهم            =
| نام دیگر              =
|لقب                    =ملک‌الشعرا
|بنیانگذار              =
| پیشه                  =شاعر و خوشنویس
| سال‌های نویسندگی        =
|سبک نوشتاری            =سبک خراسانی و بیشتر سبک عراقی
|کتاب‌ها                =
|مقاله‌ها                =
|نمایشنامه‌ها            =
|فیلم‌نامه‌ها              =
|دیوان اشعار            =
|تخلص                    =«عنقا»
|فیلم‌(های) ساخته بر اساس اثر(ها)=
| همسر                    =
| شریک زندگی            =
| فرزندان                =
|تحصیلات                  =
|دانشگاه                =
|حوزه                  =
|شاگرد                  =
|استاد                  =
|علت شهرت              =
| تأثیرگذاشته بر        =
| تأثیرپذیرفته از        =
| وب‌گاه                  =
|گفتاورد                =
|امضا                  =
}}
==زندگینامه==


نامش میرزا محمد حسین،تخلص شعرى‌اش«عنقا»ملقب به ملک الشعرا و زادگاهش اصفهان و بزرگ‌ترین فرزند هماى شیرازى از شعراى پرآوازۀ سدۀ سیزدهم هجرى است و طرب اصفهانى و سُهاى اصفهانى دو برادر اویند.
نامش میرزا محمدحسین، تخلص شعرى‌اش «عنقا» ملقب به «ملک‌الشعرا» و بزرگ‌ترین فرزند [[همای شیرازی‌|هماى شیرازى]] از شعراى پرآوازه سده سیزدهم هجرى و برادر [[طرب اصفهانى]] و [[سها|سُهاى اصفهانى]] بود. وی در سال ١٢٦٠ هجری قمری در اصفهان به دنیا آمد. عنقا نزد پدرش به تحصیل علوم و فنون و خوشنویسى پرداخت و غالبا با شعرا و عرفا معاشر بود. فنون ادب فارسی و عربی و علوم عقلی و نقلی به خصوص فلسفه و عرفان را نزد پدر و دیگر اساتید در اصفهان آموخت. عنقا در انجمن‌های شعرای اصفهان نظیر انجمن «ابوالفقراء» و انجمن‌های بعد از آن شرکت می‌کرد و جزو شعرای طبقه‌ی اول محسوب می‌شد و در سال ١٢٨٦ ه. ق انجمن در خانه‌ی عنقا نیز برگزار شد. وی علاوه بر شاعری خوشنویس بود که این هنر را در نزد پدر و میرزا عبدالحسین گلستانه آموخته بود. او در سفری به تهران در سال ١٢٩٢ ه. ق  به دربار ناصرالدین شاه قاجار راه یافت و لقب «ملک‌الشعرایی» را دریافت نمود.


عنقا در محضر پدر ادیب و دانشمندش(هما)به تحصیل علوم و فنون و خوشنویسى پرداخت و به خاطر طبع آزاده و خصلت درویشى و وسعت مشربى که داشت،غالبا با شعرا و عرفا و اهل سیر و سلوک و قلندران معاشر بود و از مردم دو رنگ و ظاهرپرست و دنیادار پرهیز مى‌کرد.
عنقا در سال ١٣٠٨ ه. ق در اصفهان به علت مسمومیت ناشی از نوشیدن قهوه زهرآگین درگذشت.


شادروان استاد جلال الدین همایى(سنا)در مقدمۀ برگزیدۀ دیوان سه شاعر اصفهان شرح مبسوطى دربارۀ او نگاشته‌اند.
==آثار==
سبک عنقاى اصفهانى در قصیده متأثر از شیوه متقدمین بوده و غالبا در سبک خراسانى شعر می‌سروده ولى در غزل و مراثى به سبک عراقى متمایل بوده است. مدایح غرایی در مدح امام علی (ع) و [[مرثیه|مراثی]] [[کربلا]] در دیوان او قرار دارد.<ref>برگزیده دیوان سه شاعر اصفهان؛ زندگانی عنقا با تلخیص، ص ۳- ۸۴.</ref>


سبک شعرى عنقاى اصفهانى
==اشعار==


طبع عنقاى اصفهانى در قصیده متأثر از شیوه متقدمین بوده و غالبا در سبک خراسانى طبع آزمایى مى‌کرده ولى در غزل و مراثى به سبک عراقى متمایل بوده است.آثار منظوم وى از رسایى و شیوایى و ساختار محکم لفظى و غناى محتوایى برخوردار مى‌باشد.
===مرثیه===
{| style="margin: 0 auto; "
| class="b" |<span class="beyt"> گلستان روی [[علی اصغر (ع)|اصغر]] چونکه آید در خیالم‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">غنچه پیکان گردد اندر چشم و چون بلبل بنالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> غنچه‌ی پیکان چو بر حلق علی اصغر آمد</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">خون روان شد جای آب از چشم و شد شوریده حالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> موی مشکین علی اصغر چو از خون گشت رنگین‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">سال و مه از مویه مویم، روز و شب از ناله نالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> یاد یاقوت لب لعل علی اصغر کنم چون‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">خاک با دم گر نگردد دامن از خون مال مالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> قمری باغ حسینی از نوا افتاد من چون‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">با هزاران شور همچون بلبل شیدا ننالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> با دو چشم تر سکینه گفت با عباس کای عم!</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">خشک شد مرجان لعل اصغر شیرین مقالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> خیز و بنشانش عطش از جرعه‌ی آبی و بنشان‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">آتش دل را که از سوزش زبان گردیده لالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> خیز و مادر لحظه‌ای بنشین و بنشان آتش دل‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">کز جفای چرخ شام هجر شد صبح وصالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> بر سر نعش علی اکبر بزاری گفت لیلی‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">کز غمت مجنون شدم بر پا نه از گیسو عقالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> مو بمو شرح پریشانی لیلی تا شنیدم‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">همچو گیسوی علی اصغر پریشان گشت حالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> راستی چون در گلستان بنگرم سرو و گلی را</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">قامت و روی علی اکبر آید در خیالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> ماه چون خورشید کسب از سایه‌ی من نور کردی‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">این زمان از جور گردون زرد رو همچون هلالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> ماه رویم منخسف از سیلی شمر و سنان شد</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">من که اندر ابر خجلت رفت خورشید از جمالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> گر هزاران کوه قافم هست عصیان غم ندارم‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">تا چو «عنقا» چاکر و مدحتگر معصوم و آلم </span>
|}


دامنه تأثیر آثار عاشورایى عنقاى اصفهانى


در سده سیزدهم هجرى شعراى آیینى بسیارى به آفرینش آثار منظوم عاشورایى پرداخته‌اند که نام و یاد آنان براى همیشه در خاطر شیفتگان ادب عاشورا زنده خواهد ماند و عنقاى اصفهانى در زمره این شاعران آیینى است.همت تحسین‌برانگیز این شاعران و رویکرد جدى آنان به احیاى فرهنگ عاشورا موجبات استمرار روند تکاملى شعر عاشورا را در قلمرو زبان فارسى فراهم آورده است.
{| style="margin: 0 auto; "
| class="b" |<span class="beyt"> چون لب خشک علی اصغر آید در خیالم‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">خوش‌تر این باشد زبان گردد بکام از غصه لالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> راستی آن به که گردد مژگان پیکان بچشمم‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">غنچه‌ی لعل علی اصغر چو آید در خیالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> گشت مالامال خون قنداق اصغر چون ز پیکان‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">دامن از سیلاب اشک آن به که گردد مال مالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> گفت اندر قتلگه با نعش شاه دین سکینه‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">کای پدر نه بر سرم نک دستی و بشنو مقالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> سوختم از آتش دوری مسوزان بیش از اینم‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">ساختم با درد مهجوری بپرس آخر ز حالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> گرددم افزون پریشانی و روزم شب نماید</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">گیسوی مشکین قاسم چونکه آید در خیالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> از خروش زینب بی‌یار محزون در خروشم‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">وز ملال خاطر کلثوم دلخون پر ملالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> تار گیسویم بچنگ ظالمی افتاد و از کین‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">گوشوارم برد و داد از زخم سیلی گوشمالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> عذرخواهان شاه گفتش کز کجا دست و سر آرم‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">منکه از سم ستوران مخالف پایمالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> زیر خنجر شاه دین با شمر گفت ای ظالم دون‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">از طپش در التهابم وز عطش در اشتغالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> گر ترا مقصود قتل من بود آن تیغ و آن سر</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">دیگر ای ظالم چه می‌خواهی تو از اهل و عیالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> زد عطش آتش بجانم سوخت مغز استخوانم‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">آخر ای بی‌رحم سنگین دل ترحم کن بحالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> منکه جبریلم ز خدمت سرور خیل ملک شد</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">چون شد اکنون پایمال مرکب اهل ضلالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> خوشتر آن باشد گلستان حسینی خشک چون شد</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">روز و شب در قاف غم «عنقا» چو بلبل می بنالم </span>
|}


برگزیده آثار عاشورایى عنقاى اصفهانى


شادروان استاد جلال الدین همایى(سنا)برگزیده‌اى از آثار منظوم عنقاى اصفهانى را به همراه آثار دو تن دیگر از شعراى اصفهان در یک مجموعه ارایه کرده‌اند و ما به نقل منتخبى از آثار ماتمى عنقا براى ثبت در این تذکره بسنده مى‌کنیم:
{{شعر}}
{{ب| ای باد صبا نافه گشا بلکه تو باشی‌|پیغامبر کرب و بلا بلکه تو باشی }}


{{ب| برگو بخم زلف علی اکبر ناشاد|غارتگر چین شور ختا بلکه تو باشی }}


غزل مرثیه کربلا
{{ب| با شبه پیمبر علی اکبر، شه دین گفت‌|مقصود خدا از شهدا بلکه تو باشی }}


{{ب| اى باد صبا!نافه گشا بلکه تو باشى | پیغامبر کرب و بلا بلکه تو باشى }}
{{ب| جامی است لبالب ز بلا وز کف ساقی‌|نوشنده‌ی آن جام بلا بلکه تو باشی }}


{{ب| بر گونه،به خمِ زلف على اکبر ناشاد | غارتگر چین،شور ختا بلکه تو باشى }}
{{ب| لیلی بخم زلف علی دست زد و گفت‌|سر حلقه‌ی ارباب وفا بلکه تو باشی }}


{{ب| با شبه پیمبر-على اکبر شه دین گفت: | مقصود خدا از شهدا بلکه تو باشى }}
{{ب| با شور حسینی بنوا گفت سکینه‌|کای عمه پناه اسرا بلکه تو باشی }}


{{ب| جامى است لباب ز بلا،وز کف ساقى | نوشنده آن جام بلا بلکه تو باشى }}
{{ب| در کرب و بلا گفت به شاه شهدا عشق‌|در مرتبه شاه شهدا بلکه تو باشی }}


{{ب| لیلا به خم زلف على دست زد و گفت: | سر حلقه ارباب وفا بلکه تو باشى }}
{{ب| گفتا بجوابش شه بی‌یار که ای عشق‌|در کوی وفا راهنما بلکه تو باشی }}


{{ب| با شور حسینى به نوا گفت سکینه: | کاى عمه!پناه اسرا بلکه تو باشى }}
{{ب| هرشب ز غمت ناله و فریاد برآریم‌|فریاد رس روز جزا بلکه تو باشی }}


{{ب| در کرب و بلا گفت به شاه شهدا،عشق: | در مرتبه،شاه شهدا بلکه تو باشى }}
{{ب| در ماتمت امروز همی زار بنالیم‌|فردای جزا شافع ما بلکه تو باشی }}


{{ب| گفتا به جوابش شه بى‌یار که:اى عشق! | در کوى وفا،راهنما بلکه تو باشى }}
{{ب| عنقا بسرا نوحه‌ی دلسوز جگرکاه‌|مقبول حسین از شعرا بلکه تو باشی }}
{{پایان شعر}}
{| style="margin: 0 auto; "
| class="b" |<span class="beyt"> گر ز چشم دل بیاد لعل اصغر خون نباری‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">مردمان گویند هیچت نیست ای جان رسم یاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> غنچه‌ی پیکان شد آگه از دهان اصغر ار نه‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">هیچکس آگه نشد این نکته را از هوشیاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> در خیالم چون لب خشک علی اصغر آید</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">خوشتر آن باشد بگریم همچو ابر نو بهاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> بشنود گر طیب مشکین گیسوی پرچین اکبر</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">نافه خون دل خورد در ناف آهوی تتاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> ام لیلی گشت مجنون، زلف چون زنجیر اکبر</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">دید اندر خاک و خون افتاده بی‌عزت بخواری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> گفت مادر خیز و بنشین شانه زن بر موی مشکین‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">تا پریشانی ما آشفتگان را جمع آری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> آفتاب برج عصمت زینب غمدیده گفتا</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">مو کِنان مویه کُنان با نعش شاه دین به زاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> خیز و بنشین ای برادر دختران خویش بنگر</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">بی‌پدر بی‌عم و مادر سر برهنه بی‌عماری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> ناگهان آوازی از بریده حلقومش برآمد</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">غم مخور خواهر زمانی صبر کن در سوگواری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> چون برآمد دود ظلم از خیمه‌گاه شاه بیکس‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">ای فلک جا دارد آتش جای خون از دیده باری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> گلشن آل نبی از صرصر کین چون خزان شد</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">با دل پر خون بگریم همچو ابر نوبهاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> در نوا عنقا نگردی بلبل گلزار جنت‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">راست با شور حسینی گر بلحن خود نزاری  </span>
|}


{{ب| هر شب ز غمت ناله و فریاد برآریم | فریادرس روز جزا بلکه تو باشى }}


{{ب| در ماتمت امروز همى زار بنالیم | فرداى جزا،شافع ما بلکه تو باشى }}
{| style="margin: 0 auto; "
| class="b" |<span class="beyt"> آمد محرم و باز چون ابر نو بهاری‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">از چشم مردمان شد سیل سرشک جاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> جای سرشک طوفان آن به کنیم جاری‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">از دیده بر شهیدان چون ابر نو بهاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> بر حال سوگواران خون جگر چو باران‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">آن به چو غمگساران ای دل ز دیده باری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> دل‌های داغداران ای باغبان بیاد آر</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">در ساحت گلستان گر لاله‌یی بکاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> ای باد عنبرین بو مجروح قاسم و تو</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">از نافه‌های آهو در جیب مشک داری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> با اکبر دلارا با ناله گفت لیلا</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">تو در میان اعدا چون گل میان خاری  </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> در کربلا گذر کن بر قتلگه نظر کن‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">رو ترک جان و سر کن کاین است شرط یاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> بر گنج علم یزدان بنشست شمر و برخاست‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">از اهل بیت اطهار افغان و آه و زاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> در خاک و خون سکینه غلطان چو دید شه ر</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">اگفتا پدر ز جا خیز بنشین به شهریاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> بنگر که شمر و خولی از تیغ و تازیانه‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">این می‌کشد به زورم وان می‌کشد به زاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> جا داشت شاه مظلوم گوید به طفل معصوم‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">کای داغدار محروم خو کن به سوگواری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> چندان گریست زینب بر کشته‌ی برادر</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">کز شش جهت فراتی شد از سرشک جاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> کلثوم اشکباران گفتا ز داغ یاران‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">کای چرخ بر اسیران وقت است رحمت آری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> «عنقا» نه من بنالم از شور نینوا راست‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">نالان در این گلستان چون من بود هزاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> ای پشت دین احمد پر شد ز کفر عالم‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">وقت است دست غیرت از آستین برآری  </span>
|}


{{ب| (عنقا)!بسرا نوحه دلسوز جگرکاه | مقبول حسین از شعرا،بلکه تو باشى <ref>همان،ص 780 و 781.</ref> }}


{| style="margin: 0 auto; "
| class="b" |<span class="beyt"> یاد آید زینبم کش لاله باشد داغداری‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">هرکجا بینم غریبی بی‌کسی دور از دیاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> نکته‌ی لعل و رخ اصغر به یاد آید چو بینم‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">غنچه‌ای در گلستانی لاله‌ای در لاله‌زاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> قامت موزون اکبر راستی آید به یادم‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">بنگرم چون سرو رعنایی به طرف جویباری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> مجمع آشفتگی باشد پریشان موی اکبر</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">ورنه ایشان هیچ نبود یا نشد از روزگاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> بویی از مشکین خط اکبر به همراه ارمغان بر</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">ای صبا بر تربت زهرا اگر آری گذاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> عرض کن ای بانوی خلد از پریشانی زینب‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">آگهیت نیست یک مو کاین چنین داری قراری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> گلستانی را که پروردی به خون دل نظر کن‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">غرق خونش غنچه گل پژمرده لاله داغداری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> غنچه لعل اصغر و گل روی اکبر لاله لیلی‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">وقت آن آمد که سر از غرفه‌ی جنت برآری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> تا ببینی پاره‌پاره همچو گل از تیر و خنجر</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">پیکری را کش نبی از جان نکوتر داشت باری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> گفت با زینب سکینه عمه‌ی بی‌یار محزون‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">هست آیا همچو من آواره‌ی دور از دیاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> بی‌کسی بی‌یاوری بی‌خانمانی بی‌پناهی‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">بی‌دلی بی‌نان و آبی بی‌لباسی سوگواری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> مشتری شد سایه‌ی روی مرا خورشید روزی‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">رفت اندر ابر خجلت شب چو ماه از شرمساری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> گفت زینب جان عمه غم مخور کاندر مدینه‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">خان و مانت هست و هم شهزاده‌یی هم شهریاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> چند می‌داری روا ای چرخ بی‌مهر از سر کین‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">آل عصمت پابرهنه آل سفیان در عماری <ref>همان؛ ص ۷۷۸- ۷۸۵.</ref> </span>
|}
<br />
==منابع==


مرثیه شهداى کربلا
*[[دانشنامه‌ شعر عاشورایی‌ انقلاب‌ حسینی‌ در شعر شاعران‌ عرب‌ و عجم‌|دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج‌ ۲، ص: ۹۴۰-۹۴۳.]]
*[[کاروان شعر عاشورا|محمد علی مجاهدی، ''کاروان شعر عاشورا''، زمزم هدایت، ج۱، ص ۳۸۸-۳۹۰.]]


{{ب| آمد محرم و باز چون ابر نوبهارى | از چشم مردمان شد سیل سرشک جارى }}
==پی نوشت==
 
[[رده:شاعران]]
{{ب| جاى سرشک،توفان آن به کنیم جارى | از دیده بر شهیدان چون ابر نوبهارى }}
<references />{{شاعران}}
 
[[رده:شاعران قرن سیزدهم]]
{{ب| بر حال سوگواران،خون جگر چو باران | آن به چو غمگساران اى دل!ز دیده بارى }}
[[رده:شاعران فارسی زبان]]
 
[[رده:شاعران ایرانی]]
{{ب| دلهاى داغداران اى باغبان!به یاد آر | در ساحت گلستان گر لاله‌اى بکارى }}
 
{{ب| اى باد عنبرین‌بو!مجروح قاسم و،تو | از نافه‌هاى آهو در جیب مشک دارى؟! }}
 
{{ب| با اکبر دلارا با ناله گفت لیلا: | تو در میان اعدا چون گل میان خارى }}
 
{{ب| در کربلا گذر کن،بر قتلگه نظر کن | رو ترک جان و سر کن کاین است شرط یارى }}
 
{{ب| بر گنج علم یزدان بنشست شمر و،برخاست | از اهل بیت اطهار،افغان و آه و زارى }}
 
{{ب| در خاک و خون سکینه غلتان چو دید شه را | گفتا:پدر!ز جا خیز بنشین به شهریارى }}
 
{{ب| بنگر که شمر و خولى،از تیغ و از تازیانه | این مى‌کشد به زورم،و آن مى‌کشد به زارى }}
 
{{ب| جا داشت شاه مظلوم گوید به طفل معصوم | کاى داغدار محروم!خو کن به سوگوارى }}
 
{{ب| چندان گریست زینب بر کشته برادر | کز شش جهت فراتى شد از سرشک جارى }}
 
{{ب| کلثوم،اشکباران گفتا ز داغ یاران | کاى چرخ بر اسیران وقت است رحمت آرى }}
 
{{ب| (عنقا)نه من ننالم از شور راست | نالان درین گلستان چون من بود هزارى }}
 
{{ب| اى پشت دین احمد!پر شد ز کفر،عالم | وقت است دست غیرت از آستین برآرى <ref>همان،ص 782 و 783.</ref> }}
 
 
 
 
 
محمد علی مجاهدی، کاروان شعر عاشورا،زمزم هدایت، ج1، ص 388-390.

نسخهٔ کنونی تا ‏۹ فوریهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۱۰:۲۲

عنقای اصفهانی (١٢٦٠ ه. ق- ١٣٠٨ ه. ق) از شعرای سده سیزدهم بود.

عنقای اصفهانی
Onaghaye esfehani.jpg
نام اصلی میرزا محمدحسین
زمینهٔ کاری شعر و ادبیات
زادروز ١٢٦٠ ه. ق
اصفهان
پدر و مادر هماى شیرازى
مرگ ١٣٠٨ ه. ق
اصفهان
ملیت ایرانی
علت مرگ مسمومیت ناشی از نوشیدن قهوه زهرآگین
لقب ملک‌الشعرا
پیشه شاعر و خوشنویس
سبک نوشتاری سبک خراسانی و بیشتر سبک عراقی
تخلص «عنقا»

زندگینامه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نامش میرزا محمدحسین، تخلص شعرى‌اش «عنقا» ملقب به «ملک‌الشعرا» و بزرگ‌ترین فرزند هماى شیرازى از شعراى پرآوازه سده سیزدهم هجرى و برادر طرب اصفهانى و سُهاى اصفهانى بود. وی در سال ١٢٦٠ هجری قمری در اصفهان به دنیا آمد. عنقا نزد پدرش به تحصیل علوم و فنون و خوشنویسى پرداخت و غالبا با شعرا و عرفا معاشر بود. فنون ادب فارسی و عربی و علوم عقلی و نقلی به خصوص فلسفه و عرفان را نزد پدر و دیگر اساتید در اصفهان آموخت. عنقا در انجمن‌های شعرای اصفهان نظیر انجمن «ابوالفقراء» و انجمن‌های بعد از آن شرکت می‌کرد و جزو شعرای طبقه‌ی اول محسوب می‌شد و در سال ١٢٨٦ ه. ق انجمن در خانه‌ی عنقا نیز برگزار شد. وی علاوه بر شاعری خوشنویس بود که این هنر را در نزد پدر و میرزا عبدالحسین گلستانه آموخته بود. او در سفری به تهران در سال ١٢٩٢ ه. ق به دربار ناصرالدین شاه قاجار راه یافت و لقب «ملک‌الشعرایی» را دریافت نمود.

عنقا در سال ١٣٠٨ ه. ق در اصفهان به علت مسمومیت ناشی از نوشیدن قهوه زهرآگین درگذشت.

آثار[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سبک عنقاى اصفهانى در قصیده متأثر از شیوه متقدمین بوده و غالبا در سبک خراسانى شعر می‌سروده ولى در غزل و مراثى به سبک عراقى متمایل بوده است. مدایح غرایی در مدح امام علی (ع) و مراثی کربلا در دیوان او قرار دارد.[۱]

اشعار[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مرثیه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

گلستان روی اصغر چونکه آید در خیالم‌ غنچه پیکان گردد اندر چشم و چون بلبل بنالم
غنچه‌ی پیکان چو بر حلق علی اصغر آمد خون روان شد جای آب از چشم و شد شوریده حالم
موی مشکین علی اصغر چو از خون گشت رنگین‌ سال و مه از مویه مویم، روز و شب از ناله نالم
یاد یاقوت لب لعل علی اصغر کنم چون‌ خاک با دم گر نگردد دامن از خون مال مالم
قمری باغ حسینی از نوا افتاد من چون‌ با هزاران شور همچون بلبل شیدا ننالم
با دو چشم تر سکینه گفت با عباس کای عم! خشک شد مرجان لعل اصغر شیرین مقالم
خیز و بنشانش عطش از جرعه‌ی آبی و بنشان‌ آتش دل را که از سوزش زبان گردیده لالم
خیز و مادر لحظه‌ای بنشین و بنشان آتش دل‌ کز جفای چرخ شام هجر شد صبح وصالم
بر سر نعش علی اکبر بزاری گفت لیلی‌ کز غمت مجنون شدم بر پا نه از گیسو عقالم
مو بمو شرح پریشانی لیلی تا شنیدم‌ همچو گیسوی علی اصغر پریشان گشت حالم
راستی چون در گلستان بنگرم سرو و گلی را قامت و روی علی اکبر آید در خیالم
ماه چون خورشید کسب از سایه‌ی من نور کردی‌ این زمان از جور گردون زرد رو همچون هلالم
ماه رویم منخسف از سیلی شمر و سنان شد من که اندر ابر خجلت رفت خورشید از جمالم
گر هزاران کوه قافم هست عصیان غم ندارم‌ تا چو «عنقا» چاکر و مدحتگر معصوم و آلم


چون لب خشک علی اصغر آید در خیالم‌ خوش‌تر این باشد زبان گردد بکام از غصه لالم
راستی آن به که گردد مژگان پیکان بچشمم‌ غنچه‌ی لعل علی اصغر چو آید در خیالم
گشت مالامال خون قنداق اصغر چون ز پیکان‌ دامن از سیلاب اشک آن به که گردد مال مالم
گفت اندر قتلگه با نعش شاه دین سکینه‌ کای پدر نه بر سرم نک دستی و بشنو مقالم
سوختم از آتش دوری مسوزان بیش از اینم‌ ساختم با درد مهجوری بپرس آخر ز حالم
گرددم افزون پریشانی و روزم شب نماید گیسوی مشکین قاسم چونکه آید در خیالم
از خروش زینب بی‌یار محزون در خروشم‌ وز ملال خاطر کلثوم دلخون پر ملالم
تار گیسویم بچنگ ظالمی افتاد و از کین‌ گوشوارم برد و داد از زخم سیلی گوشمالم
عذرخواهان شاه گفتش کز کجا دست و سر آرم‌ منکه از سم ستوران مخالف پایمالم
زیر خنجر شاه دین با شمر گفت ای ظالم دون‌ از طپش در التهابم وز عطش در اشتغالم
گر ترا مقصود قتل من بود آن تیغ و آن سر دیگر ای ظالم چه می‌خواهی تو از اهل و عیالم
زد عطش آتش بجانم سوخت مغز استخوانم‌ آخر ای بی‌رحم سنگین دل ترحم کن بحالم
منکه جبریلم ز خدمت سرور خیل ملک شد چون شد اکنون پایمال مرکب اهل ضلالم
خوشتر آن باشد گلستان حسینی خشک چون شد روز و شب در قاف غم «عنقا» چو بلبل می بنالم


ای باد صبا نافه گشا بلکه تو باشی‌ پیغامبر کرب و بلا بلکه تو باشی
برگو بخم زلف علی اکبر ناشاد غارتگر چین شور ختا بلکه تو باشی
با شبه پیمبر علی اکبر، شه دین گفت‌ مقصود خدا از شهدا بلکه تو باشی
جامی است لبالب ز بلا وز کف ساقی‌ نوشنده‌ی آن جام بلا بلکه تو باشی
لیلی بخم زلف علی دست زد و گفت‌ سر حلقه‌ی ارباب وفا بلکه تو باشی
با شور حسینی بنوا گفت سکینه‌ کای عمه پناه اسرا بلکه تو باشی
در کرب و بلا گفت به شاه شهدا عشق‌ در مرتبه شاه شهدا بلکه تو باشی
گفتا بجوابش شه بی‌یار که ای عشق‌ در کوی وفا راهنما بلکه تو باشی
هرشب ز غمت ناله و فریاد برآریم‌ فریاد رس روز جزا بلکه تو باشی
در ماتمت امروز همی زار بنالیم‌ فردای جزا شافع ما بلکه تو باشی
عنقا بسرا نوحه‌ی دلسوز جگرکاه‌ مقبول حسین از شعرا بلکه تو باشی
گر ز چشم دل بیاد لعل اصغر خون نباری‌ مردمان گویند هیچت نیست ای جان رسم یاری
غنچه‌ی پیکان شد آگه از دهان اصغر ار نه‌ هیچکس آگه نشد این نکته را از هوشیاری
در خیالم چون لب خشک علی اصغر آید خوشتر آن باشد بگریم همچو ابر نو بهاری
بشنود گر طیب مشکین گیسوی پرچین اکبر نافه خون دل خورد در ناف آهوی تتاری
ام لیلی گشت مجنون، زلف چون زنجیر اکبر دید اندر خاک و خون افتاده بی‌عزت بخواری
گفت مادر خیز و بنشین شانه زن بر موی مشکین‌ تا پریشانی ما آشفتگان را جمع آری
آفتاب برج عصمت زینب غمدیده گفتا مو کِنان مویه کُنان با نعش شاه دین به زاری
خیز و بنشین ای برادر دختران خویش بنگر بی‌پدر بی‌عم و مادر سر برهنه بی‌عماری
ناگهان آوازی از بریده حلقومش برآمد غم مخور خواهر زمانی صبر کن در سوگواری
چون برآمد دود ظلم از خیمه‌گاه شاه بیکس‌ ای فلک جا دارد آتش جای خون از دیده باری
گلشن آل نبی از صرصر کین چون خزان شد با دل پر خون بگریم همچو ابر نوبهاری
در نوا عنقا نگردی بلبل گلزار جنت‌ راست با شور حسینی گر بلحن خود نزاری


آمد محرم و باز چون ابر نو بهاری‌ از چشم مردمان شد سیل سرشک جاری
جای سرشک طوفان آن به کنیم جاری‌ از دیده بر شهیدان چون ابر نو بهاری
بر حال سوگواران خون جگر چو باران‌ آن به چو غمگساران ای دل ز دیده باری
دل‌های داغداران ای باغبان بیاد آر در ساحت گلستان گر لاله‌یی بکاری
ای باد عنبرین بو مجروح قاسم و تو از نافه‌های آهو در جیب مشک داری
با اکبر دلارا با ناله گفت لیلا تو در میان اعدا چون گل میان خاری
در کربلا گذر کن بر قتلگه نظر کن‌ رو ترک جان و سر کن کاین است شرط یاری
بر گنج علم یزدان بنشست شمر و برخاست‌ از اهل بیت اطهار افغان و آه و زاری
در خاک و خون سکینه غلطان چو دید شه ر اگفتا پدر ز جا خیز بنشین به شهریاری
بنگر که شمر و خولی از تیغ و تازیانه‌ این می‌کشد به زورم وان می‌کشد به زاری
جا داشت شاه مظلوم گوید به طفل معصوم‌ کای داغدار محروم خو کن به سوگواری
چندان گریست زینب بر کشته‌ی برادر کز شش جهت فراتی شد از سرشک جاری
کلثوم اشکباران گفتا ز داغ یاران‌ کای چرخ بر اسیران وقت است رحمت آری
«عنقا» نه من بنالم از شور نینوا راست‌ نالان در این گلستان چون من بود هزاری
ای پشت دین احمد پر شد ز کفر عالم‌ وقت است دست غیرت از آستین برآری


یاد آید زینبم کش لاله باشد داغداری‌ هرکجا بینم غریبی بی‌کسی دور از دیاری
نکته‌ی لعل و رخ اصغر به یاد آید چو بینم‌ غنچه‌ای در گلستانی لاله‌ای در لاله‌زاری
قامت موزون اکبر راستی آید به یادم‌ بنگرم چون سرو رعنایی به طرف جویباری
مجمع آشفتگی باشد پریشان موی اکبر ورنه ایشان هیچ نبود یا نشد از روزگاری
بویی از مشکین خط اکبر به همراه ارمغان بر ای صبا بر تربت زهرا اگر آری گذاری
عرض کن ای بانوی خلد از پریشانی زینب‌ آگهیت نیست یک مو کاین چنین داری قراری
گلستانی را که پروردی به خون دل نظر کن‌ غرق خونش غنچه گل پژمرده لاله داغداری
غنچه لعل اصغر و گل روی اکبر لاله لیلی‌ وقت آن آمد که سر از غرفه‌ی جنت برآری
تا ببینی پاره‌پاره همچو گل از تیر و خنجر پیکری را کش نبی از جان نکوتر داشت باری
گفت با زینب سکینه عمه‌ی بی‌یار محزون‌ هست آیا همچو من آواره‌ی دور از دیاری
بی‌کسی بی‌یاوری بی‌خانمانی بی‌پناهی‌ بی‌دلی بی‌نان و آبی بی‌لباسی سوگواری
مشتری شد سایه‌ی روی مرا خورشید روزی‌ رفت اندر ابر خجلت شب چو ماه از شرمساری
گفت زینب جان عمه غم مخور کاندر مدینه‌ خان و مانت هست و هم شهزاده‌یی هم شهریاری
چند می‌داری روا ای چرخ بی‌مهر از سر کین‌ آل عصمت پابرهنه آل سفیان در عماری [۲]


منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پی نوشت[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ↑ برگزیده دیوان سه شاعر اصفهان؛ زندگانی عنقا با تلخیص، ص ۳- ۸۴.
  2. ↑ همان؛ ص ۷۷۸- ۷۸۵.
برگرفته از «https://fa.wikihussain.com/index.php?title=عنقاى_اصفهانى&oldid=35855»