سپهر کاشانى: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حسین
پرش به ناوبری پرش به جستجو
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده
{{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده
| نام                    = سپهر کاشانی
| نام                    = سپهر کاشانی
| تصویر                  =گل.jpg
اندازه تصویر            =250
| توضیح تصویر            =
| توضیح تصویر            =
| نام اصلی              =میرزا محمد تقى خان
| نام اصلی              =میرزا محمدتقى خان
| زمینه فعالیت          =
| زمینه فعالیت          =
| ملیت                  =
| ملیت                  =
| تاریخ تولد            =1217 ه.ق
| تاریخ تولد            =۱۲۱۷ ه. ق
| محل تولد                =کاشان
| محل تولد                =کاشان
| والدین                =
| والدین                =
| تاریخ مرگ              =1297 ه.ق  
| تاریخ مرگ              =۱۲۹۷ ه. ق  
| محل مرگ                =
| محل مرگ                =
| علت مرگ                =
| علت مرگ                =
خط ۱۷: خط ۱۴:
| مختصات محل زندگی        =
| مختصات محل زندگی        =
| مدفن                  = نجف اشرف
| مدفن                  = نجف اشرف
|در زمان حکومت          = فتحعلى شاه قاجار، محمد شاه قاجار و ناصر الدین شاه
|در زمان حکومت          = فتحعلى‌شاه قاجار، محمدشاه قاجار و ناصرالدین‌شاه
|اتفاقات مهم            =
|اتفاقات مهم            =
| نام دیگر              =
| نام دیگر              =
خط ۴۷: خط ۴۴:
|امضا                  =
|امضا                  =
}}
}}
 
'''سپهر کاشانى''' (۱۲۱۷ ه. ق- ۱۲۹۷ ه. ق) از نویسندگان، ادیبان و شاعران دوره فتحعلى‌شاه قاجار، محمدشاه قاجار و ناصرالدین‌شاه بود.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
==زندگینامه==
==زندگینامه==
نامش میرزا محمد تقى خان تخلص شعرى‌اش (سپهر) ملقب به لسان الملک و زادگاهش کاشان است. از نویسندگان، ادیبان و شاعران نامدار دوره فتحعلى شاه قاجار، محمد شاه قاجار و ناصر الدین شاه به شمار مى‌رود. به سال 1217 ه.ق در کاشان به دنیا آمد و در سال 1297 ه.ق در سن هشتاد سالگى بدرود حیات گفت و جنازه‌اش در نجف اشرف به خاک سپرده شد. نسب خاندان وى از جانب پدر به میرزا مهدى خان استرآبادى و از ناحیه مادر به سلاطین صفوى مى‌رسد. وى داراى دو پسر بوده به نام‌هاى: میرزا هدایت و عباس قلى خان که پس از درگذشت وى لقب لسان الملکى او به میرزا هدایت و تخلص شعرى‌اش به عباس قلى خان رسیده است.<ref>''حدیقة الشعراء،سید احمد دیوان بیگى شیرازى،با تصحیح و تکمیل و تحشیه دکتر عبد الحسین نوائى،ج اول،ص 745 و 746.''</ref>
میرزا محمدتقى خان، متخلص به «سپهر» و ملقب به «لسان‌الملک» است. وى داراى دو پسر بوده به نام‌هاى: میرزا هدایت و عباس قلى خان که پس از درگذشت وى لقب لسان‌الملکى او به میرزا هدایت و تخلص شعرى‌اش به عباس قلى خان رسیده‌است.<ref>''حدیقة الشعراء، سید احمد دیوان بیگى شیرازى، با تصحیح و تکمیل و تحشیه دکتر عبد الحسین نوائى،ج اول،ص ۷۴۵ و ۷۴۶.''</ref>
 
سپهر کاشانى داراى تألیف بسیارى بوده که مهم‌ترین آنها:
 
* مجلدات ناسخ التواریخ (تا پایان شرح حال حسین بن على (ع))


* تاریخ قاجاریه (4 جلد)
==آثار==


* براهین العجم
سپهر کاشانى به شیوه سخنوران سده‌هاى چهارم و پنجم (مانند منوچهرى و عنصرى) شعر مى‌سرود و در آثارش از اطلاعات تاریخى و ادبى خود استفاده می‌کرد. وی دارای آثاری در قالب مثنوى و به شیوۀ حماسى و سبک حکیم ابوالقاسم فردوسى است که براى نمونه مى‌توان از مثنوى موسوم به «اسرارالانوار» او نام برد. این مثنوی در مناقب ائمه‌اطهار(ع) سامان یافته که با اشاراتى به مراثى آنان همراه است.
===تالیفات===


* آیینه جهان (در سرگذشت بزرگان سلاطین و امرا و حکما و قاضیان و خوشنویسان و شاعران)
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=1672840&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author مجلدات ناسخ‌التواریخ]<ref>تا پایان شرح حال حسین بن على(ع)</ref>


* اسرار الانوار فى مناقب ائمة الاطهار و امثله عرب است.
*تاریخ قاجاریه (4 جلد)


*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=1233452&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author براهین‌العجم فی قوانین‌المعجم]


عباس قلى خان که پس از درگذشت پدرش به تکمیل مجلدات ناسخ التواریخ پرداخت، توفیق تالیفات آثار ارزنده دیگرى نیز داشته است از جمله:
*آیینه جهان<ref>در سرگذشت بزرگان سلاطین و امرا و حکما و قاضیان و خوشنویسان و شاعران</ref>


خلاصه تاج المآثر مظفرى (که تلخیصى است از تاج المآثر تألیف صدر الدین حسن نظامى)
*اسرارالانوار فى مناقب ائمةالاطهار و امثله عرب است.
سلوک المظفرى(در گفتار پادشاهان و حکیمان و دانشمندان) شامل التواریخ مظفرى (در تاریخ چنگیز و فرزندانش که به سال 1316 ه.ق پایان پذیرفته) طراز المذهب مظفرى (در شرح احوال زینب کبرى (س) معروف به زینبیه-از مجلدات ناسخ التواریخ-) کتاب امام موسى بن جعفر در سه مجلد بزرگ، محمود التواریخ (پیرامون شرح حال سلطان محمود غزنوى) و تحفه مظفرى (حاوى اشعار گوناگون). <ref>''همان،ص 747.''</ref>


رضا قلى خان هدایت درباره سپهر نگاشته است:
آثاری دیگر که توسط عباس قلى خان (پسرش) پس از درگذشت پدرش تکمیل شد.:


«...بر سپهر سخن تیر است و بر سپاه دانش میر. کلکش ابرى دُرَرْبارست و طبعش بحرى گهرزاى. در نظم و نثر یگانه و در خلق و خلق وحید زمانه. سالهاست که با من صاحبى شفیق و مخدومى رفیق است. دیوانش حاضر است و مخزن مضامین خاصه و نوازد. در قصیده سرایى نظیر عنصرى و مسعود است و در مسمطات و مثنویات قرین منوچهرى و سنایى....<ref>''مجمع الفصحاء،به کوشش مظاهر مصفا،ج 4،ص 351.''</ref>
*خلاصه تاج‌المآثر مظفرى<ref>تلخیصى است از تاج لمآثر تألیف صدرالدین حسن نظامى</ref>


==سبک شعرى==
*سلوک‌المظفرى<ref>در گفتار پادشاهان و حکیمان و دانشمندان</ref>


سپهر کاشانى به شیوه سخنوران نامى سده‌هاى چهارم و پنجم همانند منوچهرى و عنصرى شعر مى‌سروده و به مدد طبع سرشار و تواناى خود با بهره‌گیرى از معلومات دامنه‌دار تاریخى و ادبى که داشته آثار فخیم و سخته‌اى را به دوستداران ادب پارسى عرضه کرده است. قصاید و مسمطات او نمونه‌هاى بارزى از طبع‌آزمایى‌هاى موفق وى در این شیوه کلامى است. وى در قالب مثنوى نیز با استفاده از شیوۀ حماسى و سبک حکیم [[ابو القاسم فردوسى]] داراى آثار ارزنده‌اى است که براى نمونه مى‌توان از مثنوى موسوم به اسرار الانوار او نام برد که در مناقب ائمه اطهار (ع) سامان یافته که با اشاراتى به مراثى آنان همراه است.
*التواریخ مظفرى<ref>در تاریخ چنگیز و فرزندانش که به سال ۱۳۱۶ ه. ق پایان پذیرفته</ref>


==دامنه تاثیر آثار عاشورایى==
*طرازالمذهب مظفرى<ref>در شرح احوال زینب کبرى (س) معروف به زینبیه-از مجلدات ناسخ‌التواریخ</ref>


چون از سپهر کاشانى منظومه ماتمى مستقلى به نظر نرسید و دسترسى به کلیات اشعار او نیز امکان‌پذیر نبود، از این‌روى درباره آثار منظوم ماتمى وى و دامنه تاثیرى که داشته است سخنى نمى‌توان گفت، ولى آثار مناقبى او بى‌بهره از جنبه‌هاى رثایى نیست و در هر کجا که مقام سخن ایجاب کرده از این مهم غافل نمانده است و شعر او که به خاطر سختگى و پختگى مورد عنایت اهل ادب قرار دارد در روند تکاملى شعر آیینى تاثیرگذار بوده است.
*کتاب امام موسى بن جعفر(ع) در سه مجلد بزرگ، محمودالتواریخ<ref>پیرامون شرح حال سلطان محمود غزنوى</ref>


==برگزیده آثار عاشورایى سپهر کاشانى==
*تحفه مظفرى (حاوى اشعار گوناگون). <ref>''همان،ص ۷۴۷.''</ref>


براى آشنایى دوستداران شعر عاشورا با آثار منظوم مناقبى و ماتمى سپهر کاشانى و شیوه کلامى این سخنور پرآوازه سده سیزدهم، به نقل یک قصیده و دو نمونه از مثنوى‌هاى آیینى او «در مدیحت و مرثیه حضرت سید الشهداء» بسنده مى‌کنیم:
==اشعار==


{{شعر}}
{{شعر}}
خط ۱۰۸: خط ۹۱:
{{ب|ماه را ماند که در فانى شدن یابد فروغ | شمع را ماند که در گردن زدن یابد بقا }}
{{ب|ماه را ماند که در فانى شدن یابد فروغ | شمع را ماند که در گردن زدن یابد بقا }}


{{ب|طاعت یزدان کند نفکنده چشم اندر بهشت | خدمت سلطان کند نابسته طَمْع <ref>''به خاطر رعایت وزن شعر باید حرف(میم)این کلمه را ساکن خواند.''</ref> اندر عطا}}
{{ب|طاعت یزدان کند نفکنده چشم اندر بهشت | خدمت سلطان کند نابسته طَمْع<ref>''به خاطر رعایت وزن شعر باید حرف «میم» این کلمه را ساکن خواند.''</ref> اندر عطا}}


{{ب|با کمند عشق بربندد همى بازوى عقل | با سمند فقر بسپارد همى میدان لا }}
{{ب|با کمند عشق بربندد همى بازوى عقل | با سمند فقر بسپارد همى میدان لا }}


{{ب|جان دهد بى‌آن‌که بشناسد همى جان را ز جسم | سر دهد بى‌آن‌که وابیند همى سر را ز پا }}
{{ب|جان دهد بى‌ آن‌که بشناسد همى جان را ز جسم | سر دهد بى‌آن‌که وابیند همى سر را ز پا }}


{{ب|آب شمشیرش به کام اندرهمى بخشد حیات | برق پیکانش به چشم اندرهمى باشد ضیا }}
{{ب|آب شمشیرش به کام اندر همى‌بخشد حیات | برق پیکانش به چشم اندر همى‌باشد ضیا }}


{{ب|در مصاف عشق خونخواره به فتواى خرد | شاد و خندان اندر آید چون حسین کربلا }}
{{ب|در مصاف عشق خونخواره به فتواى خرد | شاد و خندان اندر آید چون حسین کربلا }}
خط ۱۲۴: خط ۱۰۷:
{{ب|آن‌که مهد او در ایوان بود پرّ جبریل | آن‌که رخش او به میدان بود دوش مصطفى }}
{{ب|آن‌که مهد او در ایوان بود پرّ جبریل | آن‌که رخش او به میدان بود دوش مصطفى }}


{{ب|ذره ذره این جهان عضو تو و جسم تو است | نیست جز عضو تو جسم تو هرچ <ref>''مخفف هرچه.''</ref> آن جز خدا }}
{{ب|ذره ذره این جهان عضو تو و جسم تو است | نیست جز عضو تو جسم تو هرچ<ref>''مخفف هرچه.''</ref> آن جز خدا }}


{{ب|یا رب از عضو تو چون عضو تو را آمد گزند؟! | یا رب از جسم تو چون جسم تو را آمد جفا؟ }}
{{ب|یا رب از عضو تو چون عضو تو را آمد گزند؟! | یا رب از جسم تو چون جسم تو را آمد جفا؟ }}
خط ۱۳۲: خط ۱۱۵:
{{ب|هم رضا و هم قضا گل‌هاى بستان تواند | چند ایماء و کنایت؟ هم رضاى هم قضا }}
{{ب|هم رضا و هم قضا گل‌هاى بستان تواند | چند ایماء و کنایت؟ هم رضاى هم قضا }}


{{ب|صد هزاران جلوه‌گه دارى تو هر دم ز آن یکى | آن تن مردانه باشد کاندرآمد در غزا...<ref>''جنگ.''</ref> }}
{{ب|صد هزاران جلوه‌گه دارى تو هر دم ز آن یکى | آن تن مردانه باشد کاندرآمد در غزا<ref>''جنگ.''</ref> }}


{{ب| گفتۀ تیرت شهاب است و بداندیش تو دیو | گفته تیغت شرار است و هم آوردت گیا }}
{{ب| گفتۀ تیرت شهاب است و بد اندیش تو دیو | گفته تیغت شرار است و هم آوردت گیا }}


{{ب|یک هزار و نهصد و پنجاه و شش زخم از عدو | بهره بردى و ندیدى جز عنایت از خدا<ref>''مجمع الفصحاء،رضا قلى خان هدایت،به کوشش مظاهر مصفا،ج 4،ص 352 و 353.''</ref> }}
{{ب|یک هزار و نهصد و پنجاه و شش زخم از عدو | بهره بردى و ندیدى جز عنایت از خدا<ref>''مجمع الفصحاء، رضا قلى خان هدایت، به کوشش مظاهر مصفا، ج ۴، ص ۳۵۲و ۳۵۳.''</ref> }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}


'''در مناقب و مراثى حسنین (ع) از مثنوى اسرار الانوار:'''


===در مناقب و مراثى حسنین (ع) از مثنوى اسرار الانوار===
{{شعر}}
{{شعر}}


خط ۱۵۱: خط ۱۳۴:
{{ب|مرکب از دوش مصطفى کرده | ره به میدان «لافتى» برده }}
{{ب|مرکب از دوش مصطفى کرده | ره به میدان «لافتى» برده }}


{{ب|مهد جنبان به کاخ جبریلش | باد بیزن <ref>''بادبزن.''</ref>، پرِ سرافیلش <ref>''مخفف اسرافیل.''</ref> }}
{{ب|مهد جنبان به کاخ جبریلش | بادبیزن<ref>''بادبزن.''</ref>، پرِ سرافیلش<ref>''مخفف اسرافیل.''</ref> }}


{{ب|علم او نقش عقل کل بندد | حلم او بر محیط <ref>''دریا.''</ref> پل بندد }}
{{ب|علم او نقش عقل کل بندد | حلم او بر محیط<ref>''دریا.''</ref> پل بندد }}


{{ب|ثقل اکبر خلاصه عِلمش | عرش اعظم سلاله حلمش }}
{{ب|ثقل اکبر خلاصه عِلمش | عرش اعظم سلاله حلمش }}
خط ۱۶۹: خط ۱۵۲:
{{ب|شیر کز پشت شیر حق راند | بر همه شیرها سبق راند }}
{{ب|شیر کز پشت شیر حق راند | بر همه شیرها سبق راند }}


{{ب|دل و جان جز به سوى شاه نکرد | جان پى شاه داد و آه نکرد... }}
{{ب|دل و جان جز به سوى شاه نکرد | جان پى شاه داد و آه نکرد }}


{{ب|دوست را جمله در ترازو اوست | شمر را نیز زور بازو اوست }}
{{ب|دوست را جمله در ترازو اوست | شمر را نیز زور بازو اوست }}
خط ۱۷۷: خط ۱۶۰:
{{ب|آفرینش همه تن او بود | زین ز هر شى<ref>''مخفف شیئى.''</ref> رگى ز هم بگشود }}
{{ب|آفرینش همه تن او بود | زین ز هر شى<ref>''مخفف شیئى.''</ref> رگى ز هم بگشود }}


{{ب|خون چو از حلق او به خاک چکید | خون گرست <ref>''مخفف گریست.''</ref> آن یزید و شمر پلید }}
{{ب|خون چو از حلق او به خاک چکید | خون گرست<ref>''مخفف گریست.''</ref> آن یزید و شمر پلید }}


{{ب|گرچه در خون ز دشمن آغشته است | هم نگهدار دشمن او گشته است }}
{{ب|گرچه در خون ز دشمن آغشته است | هم نگهدار دشمن او گشته است }}


{{ب|هیچ ازین سان کریم نامد <ref>''مخفف نیامد.''</ref> مرد | که دوا مى‌نهد به کیفر درد<ref>''همان،ص 394.''</ref> }}
{{ب|هیچ ازین سان کریم نامد<ref>''مخفف نیامد.''</ref> مرد | که دوا مى‌نهد به کیفر درد<ref>''همان، ص ۳۹۴.''</ref> }}


{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}


'''در عظمت وجودى حضرت سجاد(ع):'''
===در عظمت وجودى [[زین العابدین «ع»|حضرت سجاد(ع)]]===
{{شعر}}
{{شعر}}


خط ۱۹۲: خط ۱۷۵:
{{ب|شیمتش بود همچو جد و پدر | چه شود شبل شیر؟ شرزه نر }}
{{ب|شیمتش بود همچو جد و پدر | چه شود شبل شیر؟ شرزه نر }}


{{ب|بود او بعد باب و جد جلیل | جبر را شکسته جبرائیل<ref>''جبر؛اینجا به معناى استخوان شکسته را بستن آمده و شاعر بر این باور است که آن حضرت فرشته وحى را مورد عنایت قرار مى‌داده است.''</ref> }}
{{ب|بود او بعد باب و جد جلیل | جبر را شکسته جبرائیل<ref>''جبر؛ اینجا به معناى استخوان شکسته را بستن آمده و شاعر بر این باور است که آن حضرت فرشته وحى را مورد عنایت قرار مى‌داده‌است.''</ref> }}


{{ب|مَلک از مُلک او خطر جستى | فَلک از فُلک<ref>''کشتى.''</ref> او گذر جستى... }}
{{ب|مَلک از مُلک او خطر جستى | فَلک از فُلک<ref>''کشتى.''</ref> او گذر جستى }}


{{ب|حکمتش حکم بر جهان مى‌کرد | هرچه مى‌خواست جمله آن مى‌کرد }}
{{ب|حکمتش حکم بر جهان مى‌کرد | هرچه مى‌خواست جمله آن مى‌کرد }}


{{ب|ورنه چون سگ بُدند شمر و یزید | پسر سعد با عبید <ref>''عبید اللّه والى کوفه.''</ref> عنید }}
{{ب|ورنه چون سگ بُدند شمر و یزید | پسر سعد با عبید<ref>''عبید اللّه والى کوفه.''</ref> عنید }}


{{ب|شاه بود و ز بنده غم مى‌داشت | شیر بود و ز سگ ستم مى‌داشت }}
{{ب|شاه بود و ز بنده غم مى‌داشت | شیر بود و ز سگ ستم مى‌داشت }}


{{ب|آب چشمش به ناودان گشتى | ناو <ref>''کشتى.''</ref> بر آب چشم بگذشتى }}
{{ب|آب چشمش به ناودان گشتى | ناو<ref>''کشتى.''</ref> بر آب چشم بگذشتى }}


{{ب|هم به گردن حدید غل مى‌کرد | هم به گردون مجرّه<ref>''کهکشان، و مراد آن‌که امام براى عبور از آسمانها پلى از کهکشان فراهم مى‌آورد.''</ref>پل مى‌کرد<ref>''همان،ص 395.''</ref> }}
{{ب|هم به گردن حدید غل مى‌کرد | هم به گردون مجرّه<ref>''کهکشان، و مراد آن‌که امام براى عبور از آسمان‌ها پلى از کهکشان فراهم مى‌آورد.''</ref>پل مى‌کرد<ref>''همان، ص ۳۹۵.''</ref> }}


{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}


==منابع==
==منابع==
* ''محمد علی مجاهدی، کاروان شعر عاشورا، زمزم هدایت، ج1، ص 321-326.''
 
*[[کاروان شعر عاشورا|محمدعلی مجاهدی، کاروان شعر عاشورا، زمزم هدایت، ج۱، ص ۳۲۱-۳۲۶.]]


==پی نوشت==
==پی نوشت==
[[رده:شاعران]]
[[رده:شاعران قرن سیزدهم]]
[[رده:شاعران فارسی زبان]]
[[رده:شاعران ایرانی]]
<references />{{شاعران}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۱ فوریهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۱۰:۲۸

سپهر کاشانی
نام اصلی میرزا محمدتقى خان
زادروز ۱۲۱۷ ه. ق
کاشان
مرگ ۱۲۹۷ ه. ق
جایگاه خاکسپاری نجف اشرف
در زمان حکومت فتحعلى‌شاه قاجار، محمدشاه قاجار و ناصرالدین‌شاه
لقب لسان الملک
پیشه نویسنده،ادیب و شاعر
تخلص «سپهر»
فرزندان میرزا هدایت و عباس قلى خان

سپهر کاشانى (۱۲۱۷ ه. ق- ۱۲۹۷ ه. ق) از نویسندگان، ادیبان و شاعران دوره فتحعلى‌شاه قاجار، محمدشاه قاجار و ناصرالدین‌شاه بود.

زندگینامه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

میرزا محمدتقى خان، متخلص به «سپهر» و ملقب به «لسان‌الملک» است. وى داراى دو پسر بوده به نام‌هاى: میرزا هدایت و عباس قلى خان که پس از درگذشت وى لقب لسان‌الملکى او به میرزا هدایت و تخلص شعرى‌اش به عباس قلى خان رسیده‌است.[۱]

آثار[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سپهر کاشانى به شیوه سخنوران سده‌هاى چهارم و پنجم (مانند منوچهرى و عنصرى) شعر مى‌سرود و در آثارش از اطلاعات تاریخى و ادبى خود استفاده می‌کرد. وی دارای آثاری در قالب مثنوى و به شیوۀ حماسى و سبک حکیم ابوالقاسم فردوسى است که براى نمونه مى‌توان از مثنوى موسوم به «اسرارالانوار» او نام برد. این مثنوی در مناقب ائمه‌اطهار(ع) سامان یافته که با اشاراتى به مراثى آنان همراه است.

تالیفات[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  • تاریخ قاجاریه (4 جلد)
  • آیینه جهان[۳]
  • اسرارالانوار فى مناقب ائمةالاطهار و امثله عرب است.

آثاری دیگر که توسط عباس قلى خان (پسرش) پس از درگذشت پدرش تکمیل شد.:

  • خلاصه تاج‌المآثر مظفرى[۴]
  • سلوک‌المظفرى[۵]
  • التواریخ مظفرى[۶]
  • طرازالمذهب مظفرى[۷]
  • کتاب امام موسى بن جعفر(ع) در سه مجلد بزرگ، محمودالتواریخ[۸]
  • تحفه مظفرى (حاوى اشعار گوناگون). [۹]

اشعار[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مرد کو تا تن دراندازد به میدان بلا هر زمان مردانه گردد در بلایى مبتلا
رنج را داند چو راحت مرگ را گوید پزشک زهر را خاید چو شکر درد را خواند دوا
تو به من آن سان نبینى کو به روى اهرمن تو به گنج آن سان نپایى کو به کام اژدها
دردمندِ دوست با راحت نگیرد دوستى آشناى عشق با شادى نگردد آشنا
ماه را ماند که در فانى شدن یابد فروغ شمع را ماند که در گردن زدن یابد بقا
طاعت یزدان کند نفکنده چشم اندر بهشت خدمت سلطان کند نابسته طَمْع[۱۰] اندر عطا
با کمند عشق بربندد همى بازوى عقل با سمند فقر بسپارد همى میدان لا
جان دهد بى‌ آن‌که بشناسد همى جان را ز جسم سر دهد بى‌آن‌که وابیند همى سر را ز پا
آب شمشیرش به کام اندر همى‌بخشد حیات برق پیکانش به چشم اندر همى‌باشد ضیا
در مصاف عشق خونخواره به فتواى خرد شاد و خندان اندر آید چون حسین کربلا
قرّة العین بتول و دُرّة التاج رسول چشم جان مجتبى و نور چشم مرتضى
علت هفت و چهار و مصدر هردو گهر سیّم هشت و چهار و پنجم آل عبا
آن‌که مهد او در ایوان بود پرّ جبریل آن‌که رخش او به میدان بود دوش مصطفى
ذره ذره این جهان عضو تو و جسم تو است نیست جز عضو تو جسم تو هرچ[۱۱] آن جز خدا
یا رب از عضو تو چون عضو تو را آمد گزند؟! یا رب از جسم تو چون جسم تو را آمد جفا؟
خاک خون شد چرخ خون بارید چون خون تو ریخت تن همانا در بلا افتد چو دل شد مبتلا
هم رضا و هم قضا گل‌هاى بستان تواند چند ایماء و کنایت؟ هم رضاى هم قضا
صد هزاران جلوه‌گه دارى تو هر دم ز آن یکى آن تن مردانه باشد کاندرآمد در غزا[۱۲]
گفتۀ تیرت شهاب است و بد اندیش تو دیو گفته تیغت شرار است و هم آوردت گیا
یک هزار و نهصد و پنجاه و شش زخم از عدو بهره بردى و ندیدى جز عنایت از خدا[۱۳]


در مناقب و مراثى حسنین (ع) از مثنوى اسرار الانوار[ویرایش | ویرایش مبدأ]

هرچه زاد از حسن، حسن باشد پسر ابو الحسن حسن باشد
آینه‌ى روى آفتاب مه است بچه شیر و شاه شیر و شه است
تابش روى شاهد ازلى جگر مصطفى و جان على
مرکب از دوش مصطفى کرده ره به میدان «لافتى» برده
مهد جنبان به کاخ جبریلش بادبیزن[۱۴]، پرِ سرافیلش[۱۵]
علم او نقش عقل کل بندد حلم او بر محیط[۱۶] پل بندد
ثقل اکبر خلاصه عِلمش عرش اعظم سلاله حلمش
عرش را گوش و گوشواره ازوست چرخ را نیز یار و یاره[۱۷] ازوست
خردش خرده بر فلک گیرد مگسِ مُلک او ملک گیرد
بهر امت به جاى فوز و فلاح صبر و صلح است در سداد و صلاح
صلح را چشم و چهره بر در اوست جنگ را شیر نر برادر اوست
جنگ را چون حسین شیر نبود هیچ شیرى چنو دلیر نبود
شیر کز پشت شیر حق راند بر همه شیرها سبق راند
دل و جان جز به سوى شاه نکرد جان پى شاه داد و آه نکرد
دوست را جمله در ترازو اوست شمر را نیز زور بازو اوست
تن او در غزا چو خسته شدى آفرینش همه شکسته شدى
آفرینش همه تن او بود زین ز هر شى[۱۸] رگى ز هم بگشود
خون چو از حلق او به خاک چکید خون گرست[۱۹] آن یزید و شمر پلید
گرچه در خون ز دشمن آغشته است هم نگهدار دشمن او گشته است
هیچ ازین سان کریم نامد[۲۰] مرد که دوا مى‌نهد به کیفر درد[۲۱]

در عظمت وجودى حضرت سجاد(ع)[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ثقل اصغر ستوده ثقلین آن حسین را على، على را عین
شیمتش بود همچو جد و پدر چه شود شبل شیر؟ شرزه نر
بود او بعد باب و جد جلیل جبر را شکسته جبرائیل[۲۲]
مَلک از مُلک او خطر جستى فَلک از فُلک[۲۳] او گذر جستى
حکمتش حکم بر جهان مى‌کرد هرچه مى‌خواست جمله آن مى‌کرد
ورنه چون سگ بُدند شمر و یزید پسر سعد با عبید[۲۴] عنید
شاه بود و ز بنده غم مى‌داشت شیر بود و ز سگ ستم مى‌داشت
آب چشمش به ناودان گشتى ناو[۲۵] بر آب چشم بگذشتى
هم به گردن حدید غل مى‌کرد هم به گردون مجرّه[۲۶]پل مى‌کرد[۲۷]

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پی نوشت[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ↑ حدیقة الشعراء، سید احمد دیوان بیگى شیرازى، با تصحیح و تکمیل و تحشیه دکتر عبد الحسین نوائى،ج اول،ص ۷۴۵ و ۷۴۶.
  2. ↑ تا پایان شرح حال حسین بن على(ع)
  3. ↑ در سرگذشت بزرگان سلاطین و امرا و حکما و قاضیان و خوشنویسان و شاعران
  4. ↑ تلخیصى است از تاج لمآثر تألیف صدرالدین حسن نظامى
  5. ↑ در گفتار پادشاهان و حکیمان و دانشمندان
  6. ↑ در تاریخ چنگیز و فرزندانش که به سال ۱۳۱۶ ه. ق پایان پذیرفته
  7. ↑ در شرح احوال زینب کبرى (س) معروف به زینبیه-از مجلدات ناسخ‌التواریخ
  8. ↑ پیرامون شرح حال سلطان محمود غزنوى
  9. ↑ همان،ص ۷۴۷.
  10. ↑ به خاطر رعایت وزن شعر باید حرف «میم» این کلمه را ساکن خواند.
  11. ↑ مخفف هرچه.
  12. ↑ جنگ.
  13. ↑ مجمع الفصحاء، رضا قلى خان هدایت، به کوشش مظاهر مصفا، ج ۴، ص ۳۵۲و ۳۵۳.
  14. ↑ بادبزن.
  15. ↑ مخفف اسرافیل.
  16. ↑ دریا.
  17. ↑ دست بند زیورى که زنان به مچ و دست مى‌بندند.
  18. ↑ مخفف شیئى.
  19. ↑ مخفف گریست.
  20. ↑ مخفف نیامد.
  21. ↑ همان، ص ۳۹۴.
  22. ↑ جبر؛ اینجا به معناى استخوان شکسته را بستن آمده و شاعر بر این باور است که آن حضرت فرشته وحى را مورد عنایت قرار مى‌داده‌است.
  23. ↑ کشتى.
  24. ↑ عبید اللّه والى کوفه.
  25. ↑ کشتى.
  26. ↑ کهکشان، و مراد آن‌که امام براى عبور از آسمان‌ها پلى از کهکشان فراهم مى‌آورد.
  27. ↑ همان، ص ۳۹۵.
برگرفته از «https://fa.wikihussain.com/index.php?title=سپهر_کاشانى&oldid=36176»