میرزا على نقى خان: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حسین
پرش به ناوبری پرش به جستجو
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
میرزا على نقى خان با تخلص «حکیم» و ملقب به حکیم الممالک، فرزند حاج آقا اسماعیل و از پزشکان فرهیختۀ دورۀ ناصرى است.
'''میرزا على نقى خان''' از شاعران و پزشکان دوره ناصرى است.{{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده
{{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده
| نام                    =میرزا على نقى خان
| نام                    =میرزا على نقى خان
| تصویر                  =
| تصویر                  =
| توضیح تصویر            =
| توضیح تصویر            =
| نام اصلی              =
| نام اصلی              =
خط ۱۰: خط ۸:
| تاریخ تولد            =
| تاریخ تولد            =
| محل تولد                =
| محل تولد                =
| والدین                =فرزند حاج آقا اسماعیل
| والدین                =حاج آقا اسماعیل
| تاریخ مرگ              =
| تاریخ مرگ              =
| محل مرگ                =
| محل مرگ                =
خط ۲۰: خط ۱۸:
|اتفاقات مهم            =
|اتفاقات مهم            =
| نام دیگر              =
| نام دیگر              =
|لقب                    =
|لقب                    =حکیم‌الممالک
|بنیانگذار              =
|بنیانگذار              =
| پیشه                  =شاعر
| پیشه                  =شاعر
| سال‌های نویسندگی        =
| سال‌های نویسندگی        =پزشک و پیش‌خدمت باشی دربار ناصری
|سبک نوشتاری            =در غزل و قصیده سبک عراقى
|سبک نوشتاری            =در غزل و قصیده سبک عراقى
|کتاب‌ها                =
|کتاب‌ها                =
خط ۳۰: خط ۲۸:
|فیلم‌نامه‌ها              =
|فیلم‌نامه‌ها              =
|دیوان اشعار            =
|دیوان اشعار            =
|تخلص                    =
|تخلص                    = حکیم
|فیلم‌(های) ساخته بر اساس اثر(ها)=
|فیلم‌(های) ساخته بر اساس اثر(ها)=
| همسر                    =
| همسر                    =
خط ۴۸: خط ۴۶:
}}
}}
==زندگینامه==
==زندگینامه==
میرزا على نقى خان از افراد فرنگ رفته و آشنا به علوم روز و نیز زبان‌هاى خارجه بود که پس از داشتن مقامات و منصب‌هاى گوناگون سرانجام در دربار ناصرى با سمت پیش‌خدمت باشى مشغول به کار شد.از تاریخ تولد و درگذشت وى اطلاعى در دست نیست.<ref>''تذکرۀ انجمن ناصرى به همراه تذکرۀ مجدیه''، میرزا ابراهیم خان مدایح نگار تفرشى، با مقدمۀ ایرج افشار، چاپ اول، انتشارات بابک، تهران، 1363، ص 261 تا 273.</ref>
میرزا علی‌نقی‌خان با تخلص «حکیم» و ملقب به حکیم‌الممالک،‌ فرزند حاج آقا اسماعیل و از پزشکان فرهیختۀ دورۀ ناصری است. از تاریخ تولد و درگذشت وی اطلاعی در دست نیست. او از ملازمان ناصرالدین شاه بود و به علوم روز و زبان‌هاى خارجی آشنایی و در دربار ناصرى با سمت پیش‌خدمت باشى اشتغال داشته‌است.<ref>تذکرۀ انجمن ناصرى به همراه تذکرۀ مجدیه، میرزا ابراهیم خان مدایح نگار تفرشى، با مقدمۀ ایرج افشار، چاپ اول، انتشارات بابک، تهران، ۱۳۶۳، ص ۲۶۱ تا ۲۷۳.</ref>
 
==سبک شعرى==
 
سبک شعرى «حکیم» در غزل و قصیده سبک عراقى است و به سبک متقدمین طبع‌آزمایى مى‌کرده و با آرایه‌هاى لفظى و معنوى کاملا آشنا بوده است.
 
==دامنه تأثیر آثار عاشورایى==


با عنایت به مشاغل دولتى متعدد وى و نیز تنها اثرى که از او در دست است، نمى‌توان از تأثیر قصیدۀ عاشورایى او سخنى به میان آورد جز این که حلقه‌اى از زنجیره طولانى شعر عاشورا در زبان فارسى به شمار مى‌رود.
در سفرهای فرنگ با او همراه بود و در آنجا طب آموخت. مدتی حکومت اراک را داشت و چند سال رئیس ادارۀ معادن بود. در سفری که با شاه به خراسان رفت، لقب ادیب الممالک را دریافت کرد. او خاطرات این سفر را نوشته که امروزه موجود است.
==تالیفات==
روزنامۀ سفر خراسان، علی نقی حکیم الممالک، تهران: فرهنگ ایران، 1356.
==آثار==


==برگزیده آثار عاشورایى==
سبک شعرى «حکیم» در غزل و قصیده سبک عراقى است و به سبک متقدمین شعر می‌سروده‌است.


تنها قصیده عاشورایى که از «حکیم» در دست است، با تشبیهى زیبا آغاز مى‌شود و به مناقب و مراثى و فلسفه شهادت سالار شهیدان خاتمه پیدا مى‌کند. ابیات منتخبى از این اثر را مرور مى‌کنیم:
==اشعار==


===در مصائب حضرت خامس آل عبا (ع)===
===در مصائب حضرت [[خامس آل عبا]](ع)===
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| نالۀ مرغ سحر مى‌دهد از صبح خبر | اختر صبح همانا ز افق برزد سر }}
{{ب| نالۀ مرغ سحر مى‌دهد از صبح خبر | اختر صبح همانا ز افق بر زد سر }}


{{ب| عطر ریزست به گل طرف چمن ژالۀ صبح | مشک بیزست هوا از نفس باد سحر }}
{{ب| عطر ریزست به گل طرف چمن ژالۀ صبح | مشک بیزست هوا از نفس باد سحر }}


{{ب| روى گل بشکفد از نالۀ بلبل به چمن | ناله را وقت سحر سخت عجیب است اثر... }}
{{ب| روى گل بشکفد از نالۀ بلبل به چمن | ناله را وقت سحر سخت عجیب است اثر }}


{{ب| لاله بگشوده دهان از پى حمدِ بارى | خیز تا بشنوى آواز هو الحق ز شجر... }}
{{ب| لاله بگشوده دهان از پى حمدِ بارى | خیز تا بشنوى آواز «هو الحق» ز شجر }}


{{ب| وقت صبح است و صبوحى دهد آن یار شفیق | خنک آنان که کشیدند ازین جام به سر }}
{{ب| وقت صبح است و صبوحى دهد آن یار شفیق | خنک آنان که کشیدند ازین جام به سر }}
خط ۷۶: خط ۷۱:
{{ب| قطره‌اى داد به من ساقى و، دل مى‌طلبد | ز آن مىِ خاص دو جامى و سه جام دیگر }}
{{ب| قطره‌اى داد به من ساقى و، دل مى‌طلبد | ز آن مىِ خاص دو جامى و سه جام دیگر }}


{{ب| جرعه‌اى ز آن مى صافیم بنوشان ساقى! | که کند مست و ز خود بی‌خبرم تا محشر... }}
{{ب| جرعه‌اى ز آن مى صافیم بنوشان ساقى! | که کند مست و ز خود بی‌خبرم تا محشر }}




خط ۸۳: خط ۷۸:
{{ب| در ره عشق بسى خار که در پاى خلید | ره نبردیم دریغا به سوى آن دلبر }}
{{ب| در ره عشق بسى خار که در پاى خلید | ره نبردیم دریغا به سوى آن دلبر }}


{{ب| سهل پنداشتى این عشق و، ندانى هیهات | عاشقى کار کسى نیست که تن خواهد و سر... }}
{{ب| سهل پنداشتى این عشق و، ندانى هیهات | عاشقى کار کسى نیست که تن خواهد و سر }}




خط ۹۰: خط ۸۵:
{{ب| پور فرخندۀ پیغمبر ما، ختم رسل | آن جگر گوشۀ زهرا و سلیل حیدر }}
{{ب| پور فرخندۀ پیغمبر ما، ختم رسل | آن جگر گوشۀ زهرا و سلیل حیدر }}


{{ب| پسر فاطمه و سبط رسول ثقلین | آن امام بن امام، آن وصى پیغمبر... }}
{{ب| پسر فاطمه و سبط رسول ثقلین | آن امام بن امام، آن وصى پیغمبر }}


{{ب| آن‌که در مهد به جبریل همى گفت سخن | آن شبیرى که قرین بود همیشه به شبر }}
{{ب| آن‌که در مهد به جبریل همى گفت سخن | آن شبیرى که قرین بود همیشه به شبر }}


{{ب| منشأ علم ازل، عالم سر اللهى | که ز آینده و هم رفته مراوار است جمر... }}
{{ب| منشأ علم ازل، عالم سر اللهى | که ز آینده و هم رفته مرا است جمر }}


{{ب| گفت پیغمبر مرسل که: حسین است ز من | سنى و شیعه ازین قول بود مستحضر... }}
{{ب| گفت پیغمبر مرسل که: حسین است ز من | سنى و شیعه ازین قول بود مستحضر }}


{{ب| آن‌که گر او نشدى کشته به راه اسلام | کس نمى‌داد ز اسلام و از این شرع خبر... }}
{{ب| آن‌که گر او نشدى کشته به راه اسلام | کس نمى‌داد ز اسلام و از این شرع خبر }}


{{ب| آن‌که در کرب و بلا، شاکر و صابر به بلا | از سر شوق فدا کرد عزیزان و پسر... }}
{{ب| آن‌که در کرب و بلا، شاکر و صابر به بلا | از سر شوق فدا کرد عزیزان و پسر }}


{{ب| خشک‌ لب گردد و، از آب نجوید قطره | گرچه در قدرت او کرد خدا ابر و مطر }}
{{ب| خشک‌ لب گردد و، از آب نجوید قطره | گرچه در قدرت او کرد خدا ابر و مطر }}
خط ۱۰۸: خط ۱۰۳:
{{ب| آن خلیل بن خلیلى که به روز میعاد | جاى یک فدیه، فدا کرد ذبیحان یک سر }}
{{ب| آن خلیل بن خلیلى که به روز میعاد | جاى یک فدیه، فدا کرد ذبیحان یک سر }}


{{ب| خوش فدا کرد به صد شوق و رضا و رغبت | پسرى، شیر ژیانى چو علىّ اکبر... }}
{{ب| خوش فدا کرد به صد شوق و رضا و رغبت | پسرى، شیر ژیانى چو علىّ اکبر }}


{{ب| ابلهى گفت که: در دهر نکرده عاقل | یک تنه جنگ به یک دشت سپاه و لشکر }}
{{ب| ابلهى گفت که: در دهر نکرده عاقل | یک تنه جنگ به یک دشت سپاه و لشکر }}


{{ب| گویش: اى بیخبر از سر شهادت به یقین | اى گرفتار شقاوت، همه افعال تو شر }}
{{ب| گویش: اى بی خبر از سر شهادت به یقین | اى گرفتار شقاوت، همه افعال تو شر }}


{{ب| هر که جز کشته شدن قصد ندارد به جهان | قاتل اریک بود ار صد، نکند هیچ حذر }}
{{ب| هر که جز کشته شدن قصد ندارد به جهان | قاتل اریک بود ار صد، نکند هیچ حذر }}


{{ب| آن‌که تن عرضۀ شمشیر کند از سر شوق | زخم شمشیر جفا هرچه فزون‌تر، خوشتر }}
{{ب| آن‌که تن عرضۀ شمشیر کند از سر شوق | زخم شمشیر جفا هرچه فزون‌تر، خوش‌تر }}


{{ب| این بدن جامۀ جان است و، خود این جامۀ تنگ | نتوان کرد برون تا نشود چاک به بر }}
{{ب| این بدن جامۀ جان است و، خود این جامۀ تنگ | نتوان کرد برون تا نشود چاک به بر }}
خط ۱۴۴: خط ۱۳۹:
{{ب| خود نگویى که: حسین از پى این جاه و جلال | به تن خویش خرید این همه اضرار و خطر }}
{{ب| خود نگویى که: حسین از پى این جاه و جلال | به تن خویش خرید این همه اضرار و خطر }}


{{ب| بلبل باغ ابد بود و به زندان قفس | شادمان گشت چو بشکست قفس را بر و در... }}
{{ب| بلبل باغ ابد بود و به زندان قفس | شادمان گشت چو بشکست قفس را بر و در }}


{{ب| هله‌اى معنى غیرت! پسر شیر خدا! | شاید از لطف نوازى تو عبید و چاکر }}
{{ب| هله‌اى معنى غیرت! پسر شیر خدا! | شاید از لطف نوازى تو عبید و چاکر }}
خط ۱۵۰: خط ۱۴۵:
{{ب| بندۀ خویشتنم دان که کنم فخر به دهر | در بر خویشتنم خوان چو کنم رخت به در }}
{{ب| بندۀ خویشتنم دان که کنم فخر به دهر | در بر خویشتنم خوان چو کنم رخت به در }}


{{ب| سخت درمانده گرفتار جهان است (حکیم) | اى خداوند حکیمان! تو به سویش بنگر }}
{{ب| سخت درمانده گرفتار جهان است «حکیم» | اى خداوند حکیمان! تو به سویش بنگر }}


{{ب| من که باشم که کنم مدح تو اى شاه شهید؟! | مات در وصف صفاتت همه افهام و فِکَر }}
{{ب| من که باشم که کنم مدح تو اى شاه شهید؟! | مات در وصف صفاتت همه افهام و فِکَر }}
خط ۱۵۸: خط ۱۵۳:
{{ب| دشمنانت همه در نار، مخلَّد به عذاب | دوستانت همه در جنت و جنب کوثر }}
{{ب| دشمنانت همه در نار، مخلَّد به عذاب | دوستانت همه در جنت و جنب کوثر }}


{{ب| مادح و ذاکرت اى شاه! مُخَلَّع ز رسول | قاتل و حاسد و بدخواه، مخلّد به سقر <ref>''همان''،ص 274 تا 279.</ref> }}
{{ب| مادح و ذاکرت اى شاه! مُخَلَّع ز رسول | قاتل و حاسد و بدخواه، مخلّد به سقر<ref>همان، ص ۲۷۴ تا ۲۷۹.</ref> }}


{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}


==منابع==


 
*[[کاروان شعر عاشورا|محمدعلی مجاهدی، کاروان شعر عاشورا، زمزم هدایت، ج ۱، ص ۳۴۶-۳۴۹.]]
==منابع==
محمد علی مجاهدی، ''کاروان شعر عاشورا''،زمزم هدایت، ج1، ص 346-349.


==پی نوشت==
==پی نوشت==
[[رده:افراد]]
[[رده:در سده‌های نخستین]]
[[رده:مؤلفین]]
[[رده:شاعران]]
[[رده:شاعران]]
<references />{{شاعران}}
[[رده:شاعران قرن سیزدهم]]
[[رده:شاعران فارسی زبان]]
[[رده:شاعران ایرانی]]
[[رده:شاعران عاشورایی]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۵ فوریهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۲۱:۰۱

میرزا على نقى خان از شاعران و پزشکان دوره ناصرى است.

میرزا على نقى خان
پدر و مادر حاج آقا اسماعیل
لقب حکیم‌الممالک
پیشه شاعر
سال‌های نویسندگی پزشک و پیش‌خدمت باشی دربار ناصری
سبک نوشتاری در غزل و قصیده سبک عراقى
تخلص حکیم

زندگینامه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

میرزا علی‌نقی‌خان با تخلص «حکیم» و ملقب به حکیم‌الممالک،‌ فرزند حاج آقا اسماعیل و از پزشکان فرهیختۀ دورۀ ناصری است. از تاریخ تولد و درگذشت وی اطلاعی در دست نیست. او از ملازمان ناصرالدین شاه بود و به علوم روز و زبان‌هاى خارجی آشنایی و در دربار ناصرى با سمت پیش‌خدمت باشى اشتغال داشته‌است.[۱]

در سفرهای فرنگ با او همراه بود و در آنجا طب آموخت. مدتی حکومت اراک را داشت و چند سال رئیس ادارۀ معادن بود. در سفری که با شاه به خراسان رفت، لقب ادیب الممالک را دریافت کرد. او خاطرات این سفر را نوشته که امروزه موجود است.

تالیفات[ویرایش | ویرایش مبدأ]

روزنامۀ سفر خراسان، علی نقی حکیم الممالک، تهران: فرهنگ ایران، 1356.

آثار[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سبک شعرى «حکیم» در غزل و قصیده سبک عراقى است و به سبک متقدمین شعر می‌سروده‌است.

اشعار[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در مصائب حضرت خامس آل عبا(ع)[ویرایش | ویرایش مبدأ]



نالۀ مرغ سحر مى‌دهد از صبح خبر اختر صبح همانا ز افق بر زد سر
عطر ریزست به گل طرف چمن ژالۀ صبح مشک بیزست هوا از نفس باد سحر
روى گل بشکفد از نالۀ بلبل به چمن ناله را وقت سحر سخت عجیب است اثر
لاله بگشوده دهان از پى حمدِ بارى خیز تا بشنوى آواز «هو الحق» ز شجر
وقت صبح است و صبوحى دهد آن یار شفیق خنک آنان که کشیدند ازین جام به سر
قطره‌اى داد به من ساقى و، دل مى‌طلبد ز آن مىِ خاص دو جامى و سه جام دیگر
جرعه‌اى ز آن مى صافیم بنوشان ساقى! که کند مست و ز خود بی‌خبرم تا محشر
عشق، بارى است که جز مست نیارد بیرون اُشتر مست بباید کشد این بار نه خر
در ره عشق بسى خار که در پاى خلید ره نبردیم دریغا به سوى آن دلبر
سهل پنداشتى این عشق و، ندانى هیهات عاشقى کار کسى نیست که تن خواهد و سر
عشقبازى حقیقى ز حسین بن على باید آموخت، بیاموز تو اى مرغ سحر!
پور فرخندۀ پیغمبر ما، ختم رسل آن جگر گوشۀ زهرا و سلیل حیدر
پسر فاطمه و سبط رسول ثقلین آن امام بن امام، آن وصى پیغمبر
آن‌که در مهد به جبریل همى گفت سخن آن شبیرى که قرین بود همیشه به شبر
منشأ علم ازل، عالم سر اللهى که ز آینده و هم رفته مرا است جمر
گفت پیغمبر مرسل که: حسین است ز من سنى و شیعه ازین قول بود مستحضر
آن‌که گر او نشدى کشته به راه اسلام کس نمى‌داد ز اسلام و از این شرع خبر
آن‌که در کرب و بلا، شاکر و صابر به بلا از سر شوق فدا کرد عزیزان و پسر
خشک‌ لب گردد و، از آب نجوید قطره گرچه در قدرت او کرد خدا ابر و مطر
در فرات آید و، لعلى نکند تر از وى آب نوشد ز سر نیزه و نوک خنجر
آن خلیل بن خلیلى که به روز میعاد جاى یک فدیه، فدا کرد ذبیحان یک سر
خوش فدا کرد به صد شوق و رضا و رغبت پسرى، شیر ژیانى چو علىّ اکبر
ابلهى گفت که: در دهر نکرده عاقل یک تنه جنگ به یک دشت سپاه و لشکر
گویش: اى بی خبر از سر شهادت به یقین اى گرفتار شقاوت، همه افعال تو شر
هر که جز کشته شدن قصد ندارد به جهان قاتل اریک بود ار صد، نکند هیچ حذر
آن‌که تن عرضۀ شمشیر کند از سر شوق زخم شمشیر جفا هرچه فزون‌تر، خوش‌تر
این بدن جامۀ جان است و، خود این جامۀ تنگ نتوان کرد برون تا نشود چاک به بر
این یکى نکته ز اسرار شهادت بشنو که دو صد نکته درین کار بُد از عالم زر
فدیه‌اى خواست خداوند جهان ز ابراهیم برد در کوى منا فدیه چو پور آذر
گشت تقدیر که این امر به تعویق افتد باز بیند رخ زیباى پسر را، هاجر
لیک امرى که شود صادر از آن مصدر کل لاعلاج است که مجرى شود آن امر و قدَر
ماند این فدیه یکى وام به اولاد خلیل این پسر بود و ادا کرد به جان دین پدر
سر این حادثه خواهى ز حکیمان مى‌جوى که خود این مسأله گویند تو را روشن‌تر
جهل یک سو نه، و از راه غرض بیرون شو دیده بگشاى و، به صحراى قیامت بنگر
تا ببینى تو در آن وادى پرخوف و محن بر سر مسند اجلال، شفیع محشر
هر شهیدى به صف حشر: شهى صاحب گاه بر سر از تاج شفاعت، ز جلالت افسر
یک طرف: صف رسولان، طرفى: صف فلک از پى خدمت او بسته همه تنگ کمر
انبیا، مات ازین عزت و اجلال به حشر شاد که این وعده پسر برد به سر
خود نگویى که: حسین از پى این جاه و جلال به تن خویش خرید این همه اضرار و خطر
بلبل باغ ابد بود و به زندان قفس شادمان گشت چو بشکست قفس را بر و در
هله‌اى معنى غیرت! پسر شیر خدا! شاید از لطف نوازى تو عبید و چاکر
بندۀ خویشتنم دان که کنم فخر به دهر در بر خویشتنم خوان چو کنم رخت به در
سخت درمانده گرفتار جهان است «حکیم» اى خداوند حکیمان! تو به سویش بنگر
من که باشم که کنم مدح تو اى شاه شهید؟! مات در وصف صفاتت همه افهام و فِکَر
تا خداوند خدایى کند اندر دو جهان تا به فضلش همه محتاج، صغیر و اکبر
دشمنانت همه در نار، مخلَّد به عذاب دوستانت همه در جنت و جنب کوثر
مادح و ذاکرت اى شاه! مُخَلَّع ز رسول قاتل و حاسد و بدخواه، مخلّد به سقر[۲]

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پی نوشت[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. تذکرۀ انجمن ناصرى به همراه تذکرۀ مجدیه، میرزا ابراهیم خان مدایح نگار تفرشى، با مقدمۀ ایرج افشار، چاپ اول، انتشارات بابک، تهران، ۱۳۶۳، ص ۲۶۱ تا ۲۷۳.
  2. همان، ص ۲۷۴ تا ۲۷۹.