محمد بن حسام خوسفی‌

محمد بن حسام خوسفی (۷۸۲ ه. ق-۸۷۵ ه. ق) از شاعران معروف شیعی قرن نهم هجری بود.

محمد بن حسام خوسفی
نام اصلی	شمس‌الدین محمٌد بن حسام‌الدٌین
زادروز	سال ۷۸۲ ه. ق خوسف، قهستان از نواحی بیرجند
مرگ	۸۷۵ ه. ق قصبه خوسف از نواحی بیرجند
لقب	فردوسی ثانی
کتاب‌ها	«دیوان اشعار»، «خاورنامه یا خاوران نامه»، «نظم نثر اللّالی» و «دلایل النبوه و نسب نامه»

زندگینامه

شمس الدّین محمّد بن حسام الدّین در حدود ۷۸۲ ه. ق در خوسف قهستان زاده شد و در همانجا به تحصیل مقدمات علوم پرداخت. به گفته‌ی مولانا حسامی واعظ در مزار نامه، پدران وی اهل علم و ارشاد بوده و در آن ناحیه به زهد و تقوا شهرت داشته‌اند. از دوران جوانی و چگونگی تحصیلات او اطلاعی در دست نیست، تنها حسامی واعظ گوید که وی نزد امیر سیّدمحمّد شیرازی که از دانشمندان آن روزگار بوده‌است به تحصیل علوم پرداخت و از او «رخصت حدیث» یافته‌است.

وی مردی آزاده و آراسته بود و زندگانی را به زراعت می‌گذرانیده است. وی با آنکه در قصیده‌سرایی بسیار توانا بوده به مدح سلاطین و حکام زمان نپرداخته و قصایدش کلّا در ستایش بزرگان دین و مدح و ثنای خاندان نبوت است. وی در سن ۹۲ سالگی و به سال ۸۷۵ ه. ق در قصبه‌ی خوسف درگذشت و در سال ۹۲۰ ه. ق در زمان حکومت مقصودبیک مهردار، بقعه و صحنی برای او ساختند.

آثار

• «دیوان اشعار» شامل قصاید، غزلیات و انواع دیگر نظم. موضوع اشعار او غالبا حمد خداوند، نعت رسول اکرم(ص)، منقبت علی بن ابی طالب(ع) و فرزندان اوست و در قصیده، بسیار به شرح واقعه‌ی کربلا، شهادت حسین بن علی(ع)، قساوت دشمنان اهل بیت و موضوعات مشابه پرداخته‌است. در قصیده‌سرایی از شیوه‌ی سخن‌سرایان بزرگی چون انوری و خاقانی و کمال‌الدّین اسماعیل و ظهیر فاریابی و سلمان ساوجی پیروی کرده‌است.
• «خاورنامه یا خاوران نامه» منظومه‌ای است به وزن متقارب و به تقلید از شاهنامه‌ی فردوسی که نظم آن در ۸۳۰ ه. ق به پایان رسیده‌است و موضوع آن شرح غزوات علی بن ابی طالب(ع)، دلاوری‌های او و اصحاب اوست. این منظومه از بهترین نمونه‌های حماسه‌ی دینی است و به سبب سرودن این منظومه او را «فردوسی ثانی» لقب داده‌اند.
• «نظم نثر اللّالی»، ترجمه‌ی منظوم شماری از کلمات قصار حضرت علی (ع) است.
• «دلایل النبوه و نسب نامه»، منظومه‌ای است در ذکر دلایل نبوت پیامبر اکرم که در پی آن نسب نامه‌ی آن حضرت تا حضرت آدم (ع) به نظم درآمده است.

اشعار

در رثای امام حسین(ع)

دلم شکسته و مجروح و مبتلای حسین‌		طواف کرد شبی گِرد بلای حسین
شکفته نرگس و نسرین و سنبل‌تر، دید		ز چشم و جبهه و جعد گره‌گشای حسین
طراز طرّه‌ی مشکین عنبر افشانش‌		خضاب کرد به خون، خصم بی‌وفای حسین
ز حلق تشنه او رسته لاله‌ی سیراب‌		ز خون که موج زد از جانب قفای حسین
قدر چو واقعه‌ی کربلا مشاهده کرد		ز چشم چشمه‌ی خون راند بر قضای حسین
نشسته بر سر خاکستر آفتاب مقیم‌		کبود پوش به سوگ از پی عزای حسین
جمال روش خورشید را غبار گرفت‌		که در غبار نهان شد مه لقای حسین
در آن محل که ز بیداد داد، داده شود		سزای خود ببرد خصم ناسزای حسین
به روز واقعه ای ظالم خداناترس‌		بیا ببین که چه‌ها کرده‌ای به جای حسین
خدای قاضی و پیغمبر از تو ناخشنود		چگونه می‌دهی انصاف ماجرای حسین
حسین، جان گرامی فدای امّت کرد		سزاست امّت اگر جان کند فدای حسین
به روز محشر ببینی به دست پیغمبر		کلید گنج شفاعت به خون بهای حسین
حسین را تو ندانی خدای می‌داند		کمال منزلت و عزّت و علای حسین
نکاح مادر او زیر سایه‌ی طوبی‌		ببست با پدرش در ازل، خدای حسین
غبار گرد مناهی به دامنش نرسید		ز عصمت گهر پاک پارسای حسین
سحاب، قطره‌ی باران، حسین سر بخشد		عطای ابر کجا و کجا عطای حسین
اگر رضای خدا و رسول می‌طلبی‌		متاب روی ارادت تو از رضای حسین
به باغ منقبت آل مصطفی امروز		منم چو بلبل خوشخوان، سخن سرای حسین
خموش ابن حسام این سخن نه لایق تست‌		ستایش تو کجا و کجا ثنای حسین؟!
مهیمنا، به دعایی که خواند پیغمبر		که یاد کرد درو صفوت و صفای حسین
کز آفتاب قیامت، مرا پناهی ده‌		به زیر سایه‌ی، دامن‌کش لوای حسین

منابع

• دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج‌ ۲، ص: ۷۸۵-۷۸۶.