رسانه شیعه جامعه شناسی آیین های سوگواری و هیئت های مذهبی در ایران
| رسانه شیعه جامعه شناسی آیین های سوگواری و هیئت های مذهبی در ایران
| |
|---|---|
 | |
| نویسنده | محسن حسام مظاهری |
| ناشر | شرکت چاپ و نشر بین‌المللی |
| محل نشر | تهران |
| تاریخ نشر | ۱۳۸۷ |
| شابک | ۹۷۸-۹۶۴-۳۰۴-۲۸۵-۱ |
| تعداد صفحات | ۶۱۱ |
| سبک | تحلیلی |
| قطع | وزیری. تصویر، جدول، نمودار |
رسانه شیعه جامعه شناسی آیین های سوگواری و هیئت های مذهبی در ایران این کتاب نخستین اثر مستقلی است که با موضوع بررسی جامعه‌شناختی آیین‌ها و مجالس عزاداری در ایران نوشته شده که توسط محسن حسام مظاهری نوشته شده است.
درباره کتاب[ویرایش | ویرایش مبدأ]
کتاب رسانه شیعه، ویراست سوم کتاب «جستارهایی در جامعه‌شناسی هیئتهای مذهبی» است که در ۹ فصل و ۶۱۱ صفحه توسط انتشارات چاپ و نشر بین‌الملل منتشر شده‌است. در کتاب از منابع معتبر و متکثر استفاده شده است. در نقل احادیث و روایات مقاتل، متن عربی روایت به همراه ترجمه آورده‌شده است که صحت گفته‌ها را تصدیق می‌کند. همچنین طبق گفته نویسنده، یکی از منابع تحقیقی این کتاب، آرشیوی به نسبت غنی از محصولات و کالاهای فرهنگی مجالس و هیئتهای مذهبی بوده که بخش عمده‌ای از این آرشیو ناظر به فیلم‌ها و عکس‌های دست اولی است که از جریان عزاداری و مجالس مذهبی شهرهای مختلف گرفته‌شده‌است. نویسنده هدف از این کتاب را تحلیل و فهم منطق تغییرات و تطورات مناسکی- گفتمانی مجالس و آیین‌های عزاداری شیعیان ایرانی در طی تاریخ و خصوصا دوران معاصر، و رویکرد اصلی و بنیانی در این راستا را بررسی این مجالس و آیین‌ها به مثابه پدیده‌هایی اجتماعی می‌داند.
محتوای کتاب[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مطالب کتاب در ۹ فصل سامان یافته است:
فصل اول: تاریخ تحلیلی تأسیس، تکوین و استمرار آیین‌ها و مجالس سوگواری مذهبی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در فصل اول کتاب مباحثی ناظر به احوالات شاهان و حاکمان هر دوره، مواضع علما و روحانیت شیعه و نسبت آنان با حکومت، فرهنگ عمومی و گفتمان دینی و وقایع سیاسی- اجتماعی مهم آمده است. در ابتدای بخش به آغاز عزاداری امام حسین (ع) با استناد به کتاب «خصایص الحسینیه»، محافل سوگواری امام حسین (ع) را به پنج دسته تقسیم می‌کند و گفته شده که از ابتدای خلقت همه انبیا و پیامبران پیشین بر داستان امام حسین (ع) گریسته‌اند. سپس به معرفی برخی از مرثیه‌سرایان شاخص معاصر امامان شیعه مانند فرزدق، حسان، کمیت اسدی و ... پرداخته‌شده‌است. بعد از آن به عزاداری اهل بیت در ایران سخن به میان آمده که از دوره آل‌بویه شروع شده تا دوران انقلاب اسلامی ادامه می‌بابد. در برخی دوران‌ها مانند سلجوقیان، افشاریه، پهلوی مراسم عزاداری امام حسین (ع) کم رنگ ولی دوران صفویه را می‌توان دوران طلایی حیات مجلس و آیین‌های مذهبی دانست. در بررسی مجالس در دوران انقلاب اسلامی به معرفی مداحان شاخص دوران جنگ (مانند صادق آهنگران و غلامعلی کویتی‌پور) و بعد از جنگ (مانند منصور ارضی، سعید حدادیان و ...) و مداحان عامه‌پسند (مانند نریمان پناهی، سیدمحمدجواد ذاکر و...) پرداخته‌شده‌است. و درپایان نیز درمورد جریان اصلاحات و آسیب‌شناسی عزاداری بحث شده‌است.
فصل دوم: مفاهیم و کلّیّات[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در فصل دوم به ارائه تعاریف و بررسی مفاهیم و مباحث کل و زیربنایی کتاب مانند فرهنگ خواص، فرهنگ عامه، دین، دین‌داری، مناسک دینی و آیین‌های دین‌داران سخن به میان آمده و پس از تعریف هیئتهای مذهبی، برای شناخت دقیق و جزیی گونه‌های مختلف این پدیده در جامعه، به تعریف و کارکردهای عناصر هویتی هیئتهای مذهبی و دینی می‌پردازد. کارکردها را به دو قسمت کارکردهای آشکار (مانند نقش آفرینی سیاسی، اسوه‌سازی، تقویت باورهای دینی و...) و کارکردهای پنهان (مانند تقویت همبستگی اجتماعی، تثبیت نظام اخلاقی، حفظ الگوی جامعه و ...) تقسیم کرده‌است. در بحث سازمان به تکامل سازمان و هیئتهای مذهبی پرداخته که آن را به 7 نقطه تحولی تاریخی دوران حیات امامان شیعه، دوران آل‌بویه، دوران مغول، دوران تیموریان، دوران صفویان، دوران قاجار و دوران انقلاب اسلامی تقسیم‌بندی کرده‌است و سپس به معرفی متولیان هیئتهای مذهبی که متشکل از واعظان، ذاکران و بانیان است، پرداخته‌شده‌است.
فصل سوم: گونه‌بندی هیئتهای مذهبی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در بخش سوم به بررسی الگوهای مختلفی پرداخته‌شده و سپس با توجه به معیارهای سازمان و مخاطب، پانزده الگوی فرضی را گونه‌بندی و بررسی کرده است. مانند سازمانهای رسمی و غیررسمی، سازمانهای مذهبی، عمومی، خصوصی و ...
به گونه‌بندی مخاطب به شکل گزینش مخاطب عمومی و خصوصی، جنسیت مخاطب و ... پرداخته‌شده‌است و در انتهای فصل یک الگوی تلفیقی و چندبعدی را به عنوان الگوی ساختی- کارکردی پیشنهاد شده‌است.
فصول بعدی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در فصل چهارم هیئتهای سنتی را بررسی می‌کند که از نظر نویسنده دیر پاترین گونه هیئتهای مذهبی محسوب می‌شوند. از نخستین نمونه‌های شکل گرفته آن، عزاداری دوران قاجار مخصوصا از عهد ناصری به بعد است، در این فصل در مورد هنجارها، متولیان، ادبیات و... هیئتهای مذهبی سخن به میان رفته‌است.
فصول پنجم و ششم و هفتم در مورد هیئتهای انقلابی دوران جنگ، هیئتهای انقلابی پس از جنگ، و هیئتهای عامه‌پسند مطالبی ارائه شده که در همه آنها به ارزیابی هیئت‌ها در دوره‌های مختلف، نوع مداحی، متولیان در هر دوره و الگوهای دین‌داری و ... پرداخته شده است.
در پایان نیز آلبوم عکس‌های عزاداری آورده‌شده که هر تصویر با توضیحاتی در مورد آن همراه است.
قسمت‌هایی از کتاب[ویرایش | ویرایش مبدأ]
اصلاحات در عزاداری‌ها در حقیقت، ادامه روندی طبیعی بود که رهبران فکری انقلاب اسلامی - نظیر شهید مطهری و دکتر شریعتی در سالهای منتهی به پیروزی انقلاب در راستای پیرایه‌زدایی و خرافه‌زدایی از نگرش و تفسیرهای واقعه عاشورا آغاز کرده‌بودند. (ص ۲۵۶).
هیئت را همچنین نوعی تشکل مذهبی بر محور عزاداری بر سیدالشهدا و ائمه(ع) و نیز مجموعه‌هایی از مردم هر محله، در شهرها یا روستاها که جهت سوگواری و روضه‌خوانی برای امام حسین(ع) و به ویژه در ایام عاشورا تشکیل می‌یابد، تعریف کرده‌اند. (ص۲۷۵).
جستارهای وابسته[ویرایش | ویرایش مبدأ]
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- کتابشناسی تاریخی امام حسین علیه‌السلام، محمد اسفندیاری، ص ۲۴۱-۲۴۲.