نگاهی نو به جریان عاشورا

نگاهی نو به جریان عاشورا
نویسنده	سید علیرضا واسعی
به کوشش	گروهی از پژوهشگران پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
ناشر	مؤسسهٔ بوستان کتاب
محل نشر	قم
تاریخ نشر	1383
تعداد صفحات	504
قطع	وزیری

نگاهی نو به جریان عاشورا کتابی است که در آن تلاش شده است زوایایی از تاریخ زندگانی امام حسین(ع) بررسی شود. این کتاب توسط گروهی از پژوهشگران پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، زیر نظر سید علیرضا واسعی نوشته شده‌است.

درباره کتاب

کتاب نگاهی نو به جریان عاشورا است که توسط پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و زیر نظر علیرضا واسعی نگارش یافته و توسط انتشارات بوستان کتاب قم در 504 صفحه منتشر شده‌است. این کتاب درباره‌ بزرگترین رویداد تاریخی در زندگی امام حسین(ع) است. حادثه‌ای که بیشترین اطلاعات قابل دسترس درباره‌ آن موجود است.

اثر حاضر، که به عنوان پژوهش دینی برتر از طرف دبیرخانهٔ دین‌پژوهان کشور برگزیده شده، دربردارندهٔ دوازده مقاله دربارهٔ قیام عاشوراست.

مقالهٔ اول، رازهای ماندگاری عاشورا از سید علیرضا واسعی

مقالهٔ دوم، امام حسین علیه‌السّلام و صلح امام حسن علیه‌السّلام»، از همان نویسنده

مقاله سوم، جوانان و نوجوانان در کربلا از محمدحسین علی‌اکبری

مقاله چهارم، شهدای علوی‌تبار در واقعهٔ کربلا (پسران امام علی علیه‌السّلام) به قلم سید محمود سامانی

مقالهٔ پنجم نقش زنان در نهضت عاشورا از حمیدرضا مطهری

مقالهٔ ششم بازماندگان واقعهٔ عاشورا (مردان و پسران) از محمّد غفوری

مقاله هفتم شهادت امام حسین علیه‌السّلام از منظر اهل سنت به قلم عبدالمجید ناصر داوودی

مقاله هشتم بنی‌هاشم پس از قیام عاشورا از علی آقاجانی قناد

مقاله نهم نقش تبلیغی اهل بیت امام حسین علیهم‌السّلام در نهضت عاشورا از علیرضا انصاری

مقالهٔ دهم رأس‌الحسین علیه‌السّلام و مقام‌های آن از مصطفی صادقی

مقالهٔ یازدهم، حائر حسینی در گذر تاریخ از آغاز تا صفویه از یدالله مقدسی

مقالهٔ دوازدهم، تعداد یاران امام حسین علیه‌السّلام در کربلا به قلم علی‌اکبر امامی حجتی

چکیده‌ای از کتاب

در مقاله اول با عنوان رازهای ماندگاری عاشورا که توسط سیدعلیرضا واسعی تالیف شده‌است، دلیل ماندگاری عاشورا را در چند مورد از جمله:

1) امام حسین (ع) اولین کشته از خاندان رسول خدا،

2) بدعت در سنت عربی،

3) بدعتی در آیین نبردی جوانمردانه،

4) نابرابری نبرد و پیکار شجاعانه،

5) استواری امام و پافشاری بر اصول،

6) قربانی کردن بهترین‌ها

7) ظهور کینه‌های دیرینه مانند تقابل جاهلیت و اسلام، بیان کرده و در کتاب هر کدام را با جزئیات توضیح داده، همچنین نویسنده اذعان دارد که در بیان ویژگی‌ها به عناصری توجه می‌شود که که پاسخ درخور را میسر می‌سازد و از عوامل عمومی که در همه واقعه‌ها قابل پیگیری است و یا اثبات شدنی نیست، پرهیز شده‌است و هرچه بیان شده است براساس واقعیات تاریخی، اسناد و کتابهای معتبر است.

مقاله دوم با عنوان امام حسین(ع) و صلح امام حسن(ع) از علیرضا واسعی به دنبال شناسایی شخصیت سیاسی اجتماعی امام حسین (ع) در زمان شکل‌گیری صلح نامه امام حسن (ع) است و در زمان شکل‌گیری صلح‌نامه سه پیش فرض را مسلم می‌داند:

1) امام فردی معصوم بود و از این حیث با مردم متفاوت است،

2) امام در رویارویی با رویدادها و برای اتخاذ تصمیم ، بی‌آنکه از دانش غیبی بهره گیرد، عمل می‌کند،

3) آدمیان با هم متفاوتند و هیچ دو انسانی نمی‌توانند از هر جهت با هم مشابه باشند.

در مقاله سوم محمدحسین علی‌اکبری سعی در تبیین نقش جوانان و نوجوانان کربلا داشته است. نویسنده به معرفی اجمالی از ایشان و مقتل آنان پرداخته است. منابع مورد استفاده از منابع کهن است و دلیل عدم ذکر نام برخی از اشخاص را محدود بودن موضوع به جوانان و نوجوانان شهید ، یا مسکوت بودن منابع از ذکر سن و تاریخ ولادت آنان می‌داند. در گفتار اول از جوانان و نوجوانان بنی‌هاشم از جمله فرزندان علی‌بن‌ابی‌طالب (ع)، فرزندان حسن بن علی (ع)، فرزندان امام حسین (ع)، خاندان عقیل و در گفتار دوم جوانان و نوجوانان غیر بنی هاشم از جمله:

جوان گمنان که در برخی منابع او را « شاب قتل ابوه» و بدون ذکر نام معرفی کرده‌اند، جوانان جابری، عمرو بن جناده، عمرو بن قرظه انصاری، وهب ، نافع بن هلال را نام برده و در مورد هر کدام توضیحاتی ارائه داده‌است.

مقاله چهارم تالیف سید محمود سامانی است که شهدای علوی تبار در واقعه عاشورا را معرفی می‌کند. در ابتدا به معرفی تعداد فرزندان پسر حضرت علی (ع) میپردازد. « العمری» و « ابن طقطقی» بیشترین تعداد فرزند پسر را برای حضرت علی (ع)  معرفی کرده‌اند که حدود 20 نفر است و از این 20 فرزند، 6 نفر در زمان حیات حضرت علی (ع) فوت کرده‌اند و 5 تن از آنان به نام‌های امام حسن (ع)، امام حسین (ع)، عباس، محمد حنیفه و عمر دارای نسل هستند. در اعیان شیعه، 9 فرزند امام علی (ع) را به عنوان شهدای کربلا ذکر کرده که در کتاب به معرفی و بیان مشخصات آنان و قاتل آنان پرداخته‌شده‌است.

مقاله پنجم از حمیدرضا مطهری به نقش زنان در نهضت عاشورا پرداخته است. در ابتدا با ارائه چند نظریه دلیل همراهی زنان را در واقعه عاشورا بیان کرده و سپس به معرفی زنان حاضر در کربلا میپردازد و آنان را به دو دسته زنان هاشمی و زنان غیرهاشمی تقسیم کرده و پس از ذکر نام و مشخصات آنان به محل دفن آنان نیز اشاره کرده‌است.

مقاله ششم به بازماندگان واقعه عاشورا یعنی کسانی از بنی هاشم، موالی، و دیگر گروه‌ها با ارائه شرح حال و علل زنده ماندنشان در واقعه کربلا میپردازد و آنها را به 7 دسته بیماران، کودکان، مجروحان، جداشدگان به اذن امام ، فراریان، اسیران و کسانی که وضعیت نامعلوم دارند، تقسیم و درباره‌ هر کدام توضیح داده‌است.

مقاله هقتم را عبدالمجید ناصری داوودی درباره‌ شهادت امام حسین (ع) از منظر اهل سنت تالیف کرده و با دو رویکرد عاطفی و رویکرد تحلیل و فکری آن را مورد بررسی قرار می‌دهد. در رویکرد عاطفی هیچ تفاوتی میان دانشوران اهل سنت دیده نمی‌شود و همه آنان از این نظر اظهار تاسف می‌کنند اما در رویکرد تحلیلی و فکری، سه نظریه متفاوت وجود دارد که مولف به بررسی آنها در کتاب پرداخته‌است.

مقاله هشتم با عنوان بنی هاشم پس از قیام عاشورا تالیف علی آقاجانی قناد است که پس از تبارشناسی بنی هاشم و نقش آنان در حادثه عاشورا، به تاثیر حادثه عاشورا بر بنی هاشم اشاره کرده‌است.

مقاله نهم به نقش تبلیغی اهل بیت امام حسین (ع) در نهضت عاشورا با محورهای الف) شیوه‌های تبلیغات دشمن به ضد امام حسین (ع)، ب) شیوه‌ها و ابزار تبلیغی اهل بیت امام حسین (ع) ، ج) چگونگی و وضعیت تبلیغات در شهرها، د) ارزیابی آثار و نتایج تبلیغات اهل بیت (ع) ، می‌پردازد.

در مقاله دهم مولف به کتاب « تذکره الخواص» از « ابن جوزی» که بیشتر نقل قول‌های مربوط به مدفن راس الحسین است، اشاره می‌کند و پس از مروری بر تاریخچه سر بریدن، به ماجرای بریدن سر امام حسین (ع) و حمل آن از کربلا تا شام پرداخته و سپس به محل‌هایی که احتمال دفن سر امام حسین (ع) را در آن داده‌اند با ذکر دلیل اشاره می‌کند.

مقاله یازدهم با عنوان حائر حسینی درگذر تاریخ ، به بررسی حائر امام حسین (ع) از آغاز تا دوره‌ی صفویه میپردازد. در این مقاله مقصود از حائر را حرم امام حسین (ع) معرفی کرده و بعد از بررسی پیشینه تاریخی مکان حائر، به حائر در دوران امویان بعد از شهادت امام حسین (ع)، عباسیان، علویان، آل بویه، سلجوقیان، مغول و صفویان پرداخته‌است. سپس حوادثی که در هر دوره برای حرم امامان اتفاق افتاده را توضیح می‌دهد.

مقاله آخر برگرفته از کتاب «انصار الحسین» با دیدی تحقیقی و نقادانه می‌باشد. که به دو بخش مجزا مسائل را تقسیم نموده است. در بخش اول به صورت مفصل تعداد یاران امام حسین را مورد بحث قرار داده و در بخش دوم به معرفی شهدای کربلا پرداخته‌است.

جستارهای وابسته

• کتابشناسی نگاهی نو به جریان عاشورا در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران.

منابع

• کتابشناسی تاریخی امام حسین علیه‌السلام، محمد اسفندیاری، ص 233-234.