۳٬۴۸۸
ویرایش
عمان سامانى: تفاوت میان نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
←برگزیدۀ اشعار
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۴۸: | خط ۴۸: | ||
'''عمان سامانی''' (زاده 1258 در سامان<ref>سامان در حال حاضر مرکز بخش «لار» استان چهارمحال بختیاری است که در سابق جزیی از استان اصفهان به شمار می‌رفته و بعدها به صورت استان مستقلی در آمده است. | '''عمان سامانی''' (زاده 1258 در سامان<ref>سامان در حال حاضر مرکز بخش «لار» استان چهارمحال بختیاری است که در سابق جزیی از استان اصفهان به شمار می‌رفته و بعدها به صورت استان مستقلی در آمده است. | ||
سامان علیرغم محدوده‌ی کوچک خود از نظر جغرافیایی، از دیر زمان تاکنون سرزمین علم و ادب و عشق و هنر و عرفان بوده و سخنورانی را در دامن خود پرورش داده است که برای نمونه می‌توان از شعرایی چون: عمّان، دریا، قلزم، محیط، جیحون، قطره، سحاب، نیسان، خورشید، ذره، افلاکی، کیهان، دهستان، تبیان، عرفان، حشمت و سامانی نام برد.</ref>- درگذشته 1322 در سامان) شاعر قرن سیزدهم است. | سامان علیرغم محدوده‌ی کوچک خود از نظر جغرافیایی، از دیر زمان تاکنون سرزمین علم و ادب و عشق و هنر و عرفان بوده و سخنورانی را در دامن خود پرورش داده است که برای نمونه می‌توان از شعرایی چون: عمّان، دریا، قلزم، محیط، جیحون، قطره، سحاب، نیسان، خورشید، ذره، افلاکی، کیهان، دهستان، تبیان، عرفان، حشمت و سامانی نام برد.</ref>- درگذشته 1322 در سامان) شاعر قرن سیزدهم است. | ||
== زندگینامه == | ==زندگینامه== | ||
میرزا نور اللّه عمّان سامانی ملقب به «تاج الشعراء» از شعرای به نام نیمه‌ی دوم سده‌ی سیزده و اوایل سده‌ی چهاردهم هجری به شمار می‌رود. اگرچه پدر، عمو و جدّش از شعرای سرشناس عهد ناصری بوده و همگی در ادب و عرفان دستی داشته‌اند ولی اشتهار هیچ یک به عمّان نمی‌رسد. جنازه‌ی وی را در مسجد جامع سامان به رسم امانت به خاک می‌سپارند و بعدها براساس وصیت او، جنازه‌اش را به نجف اشرف منتقل می‌سازند. | میرزا نور اللّه عمّان سامانی ملقب به «تاج الشعراء» از شعرای به نام نیمه‌ی دوم سده‌ی سیزده و اوایل سده‌ی چهاردهم هجری به شمار می‌رود. اگرچه پدر، عمو و جدّش از شعرای سرشناس عهد ناصری بوده و همگی در ادب و عرفان دستی داشته‌اند ولی اشتهار هیچ یک به عمّان نمی‌رسد. جنازه‌ی وی را در مسجد جامع سامان به رسم امانت به خاک می‌سپارند و بعدها براساس وصیت او، جنازه‌اش را به نجف اشرف منتقل می‌سازند. | ||
نامش میرزا نور اللّه تخلص شعرى‌اش «عمّان» زادگاهش سامان، و ملقب به «تاج الشعراء» از شعراى پرآوازه و عرفانى مشرب نیمه دوم سده چهاردهم و اوایل سده چهاردهم هجرى است. | نامش میرزا نور اللّه تخلص شعرى‌اش «عمّان» زادگاهش سامان، و ملقب به «تاج الشعراء» از شعراى پرآوازه و عرفانى مشرب نیمه دوم سده چهاردهم و اوایل سده چهاردهم هجرى است. | ||
در خاندان عمّان، چهره‌هاى ادبى فراوانى را مى‌شناسیم که هریک در زمانه خود در میان اهل شعر و فرهنگ مطرح بوده‌اند. ولى اشتهار هیچ کدام به عمّانى نمى‌رسد. پدرش مرحوم میرزا عبد اللّه متخلص به «ذرّه» مؤلّف جامع الانساب، جدش مرحوم میرزا عبد الوهاب متخلص به «قطره»، عمویش مرحوم میرزا لطف اللّه متخلص به «دریا» و فرزندش محیط سامانى <ref>1290-1355.</ref>از چهره‌هاى سرشناس و معروف آن سامان‌اند. | در خاندان عمّان، چهره‌هاى ادبى فراوانى را مى‌شناسیم که هریک در زمانه خود در میان اهل شعر و فرهنگ مطرح بوده‌اند. ولى اشتهار هیچ کدام به عمّانى نمى‌رسد. پدرش مرحوم میرزا عبد اللّه متخلص به «ذرّه» مؤلّف جامع الانساب، جدش مرحوم میرزا عبد الوهاب متخلص به «قطره»، عمویش مرحوم میرزا لطف اللّه متخلص به «دریا» و فرزندش محیط سامانى <ref>1290-1355.</ref>از چهره‌هاى سرشناس و معروف آن سامان‌اند. | ||
سامان، زادگاه عمان، سابقا جزیى از استان اصفهان به شمار مى‌رفته ولى امروزه مرکز بخش لار <ref>رار.</ref>استان چهارمحال و بختیارى است. این استان همان گونه که از اسمش پیدا است داراى چهارمحال مى‌باشد: لار، کیار، گندمان و میزدج. | سامان، زادگاه عمان، سابقا جزیى از استان اصفهان به شمار مى‌رفته ولى امروزه مرکز بخش لار <ref>رار.</ref>استان چهارمحال و بختیارى است. این استان همان گونه که از اسمش پیدا است داراى چهارمحال مى‌باشد: لار، کیار، گندمان و میزدج. | ||
اهالى لار بدون آن‌که لهجه خاص آذرى داشته باشند به دو زبان ترکى و فارسى صحبت مى‌کنند و شعراى این خطه نیز اغلب ذواللسانین‌اند. | اهالى لار بدون آن‌که لهجه خاص آذرى داشته باشند به دو زبان ترکى و فارسى صحبت مى‌کنند و شعراى این خطه نیز اغلب ذواللسانین‌اند. | ||
سامان على‌رغم محدوده کوچکى که از نظر جغرافیایى دارد از دیرزمان تاکنون مرکز علم و ادب و هنر و عرفان بوده و سخنوران بزرگى را در دامن خود پرورش داده است از قبیل: | سامان على‌رغم محدوده کوچکى که از نظر جغرافیایى دارد از دیرزمان تاکنون مرکز علم و ادب و هنر و عرفان بوده و سخنوران بزرگى را در دامن خود پرورش داده است از قبیل: | ||
عمان، دریا، قطره، محیط، قلزم، جیحون، سحاب، نیسان، خورشید، ذرّه، افلاکى، کیهان، دهقان، تبیان، عرفان و حشمت. | عمان، دریا، قطره، محیط، قلزم، جیحون، سحاب، نیسان، خورشید، ذرّه، افلاکى، کیهان، دهقان، تبیان، عرفان و حشمت. | ||
عمان سامانى از اعضاى اصلى انجمن ابو الفقراى اصفهان به شمار مى‌رفته که همه هفته در روزهاى جمعه به ریاست ملا محمد باقر فرزند محمد تقى کزى اصفهانى معروف به «ابو الفقراء» تشکیل مى‌شده و تا سنه 1286 ه.ق -که در تاریخ فوت ابو الفقراء است- به حیات ادبى خود زیر نظر این مرد ادیب و عارف ادامه داده است. قصیده انجمنیّه عمان سامانى که حاوى 58 بیت است 34 بیت آن در معرفى و تعریف این انجمن و شعراى عضو آن سروده شده و نمایانگر اهمیتى است که در آن مقطع زمانى از نظر ادبى داشته است. عمان سامانى در این قصیده از: ابوالفقراء، مسکین، پرتو، افسر، عنقا، سرگشته؛ آشفته، فرّخ، ساغر، پروین، دهقان، شعرى، و جوزا به نیکى و بزرگى یاد مى‌کند. | عمان سامانى از اعضاى اصلى انجمن ابو الفقراى اصفهان به شمار مى‌رفته که همه هفته در روزهاى جمعه به ریاست ملا محمد باقر فرزند محمد تقى کزى اصفهانى معروف به «ابو الفقراء» تشکیل مى‌شده و تا سنه 1286 ه. ق -که در تاریخ فوت ابو الفقراء است- به حیات ادبى خود زیر نظر این مرد ادیب و عارف ادامه داده است. قصیده انجمنیّه عمان سامانى که حاوى 58 بیت است 34 بیت آن در معرفى و تعریف این انجمن و شعراى عضو آن سروده شده و نمایانگر اهمیتى است که در آن مقطع زمانى از نظر ادبى داشته است. عمان سامانى در این قصیده از: ابوالفقراء، مسکین، پرتو، افسر، عنقا، سرگشته؛ آشفته، فرّخ، ساغر، پروین، دهقان، شعرى، و جوزا به نیکى و بزرگى یاد مى‌کند. | ||
پس از درگذشت ابو | پس از درگذشت ابو الفقراء، جلسات انجمن ادبى اصفهان در منزل ملک الشعراء <ref>عنقا.</ref> تشکیل مى‌شده و قصیده انجمنیۀ حاج محمد کاظم قالب‌تراش اصفهانى متخلص به «چاووش» و به روایتى «خاموش»، دلیلى بر اثبات این مدّعا است. این قصیده که به شیوه «براعت استهلال» سروده شده، اسامى شعراى عضو انجمن ادبى عنقا <ref>1308 -1260.</ref>را در بر دارد و عمان سامانى یکى از آنهاست: | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب| ز هجر یار تو را دیده رود «جیحون» شد | به بحر طبع گهرزا چو بحر «عمّان» باش }} | {{ب| ز هجر یار تو را دیده رود «جیحون» شد | به بحر طبع گهرزا چو بحر «عمّان» باش }} | ||
| خط ۷۵: | خط ۷۵: | ||
مرحوم استاد فرزانه همائى <ref>سنا.</ref>در مقدمه دیوان طرب نگاشته‌اند: | مرحوم استاد فرزانه همائى <ref>سنا.</ref>در مقدمه دیوان طرب نگاشته‌اند: | ||
«تاج الشعراء شهاب لویى | «تاج الشعراء شهاب لویى اصفهانى، عمان سامانى، ساغر، سید محمد بقا و بیضاى جونقانى، هر پنج نفر صاحب دیوان‌اند که نسخ خطى آن را نگارنده دیده‌ام و هیچ کدام تا امروز چاپ نشده است. . . » | ||
مرحوم عمانى سامانى به جز دیوان اشعارش آثار دیگرى نیز دارد: | مرحوم عمانى سامانى به جز دیوان اشعارش آثار دیگرى نیز دارد: | ||
مثنوى آیینى | مثنوى آیینى معراج‌نامه، مثنوى عاشورایى گنجینة الاسرار و نیز مخزن الدّور که ظاهرا تذکره شعراى اصفهان است. | ||
مرحوم میرزا عبد اللّه«ذره»تاریخ تولد فرزندش عمان سامانى را شب شنبه نوزدهم ذى الحجة سنه 1258 ه.ق ثبت کرده است و تاریخ درگذشت وى را در شب سه‌شنبه دوازدهم شوال سال 1322 ه.ق نوشته‌اند.جنازه عمان سامانى بنا به وصیّت او به رسم امانت در مسجد جامع سامان به خاک سپرده مى‌شود و بعد طبق وصیت او به نجف اشرف منتقل مى‌گردد. | مرحوم میرزا عبد اللّه«ذره»تاریخ تولد فرزندش عمان سامانى را شب شنبه نوزدهم ذى الحجة سنه 1258 ه. ق ثبت کرده است و تاریخ درگذشت وى را در شب سه‌شنبه دوازدهم شوال سال 1322 ه. ق نوشته‌اند. جنازه عمان سامانى بنا به وصیّت او به رسم امانت در مسجد جامع سامان به خاک سپرده مى‌شود و بعد طبق وصیت او به نجف اشرف منتقل مى‌گردد. | ||
== آثار == | ==آثار== | ||
=== کتاب‌ها === | ===کتاب‌ها=== | ||
* «معراج‌نامه» | *«معراج‌نامه» | ||
* «گنجینة الاسرار<ref>مهمترین اثر عمّان سامانی است که به سبک و شیوه و وزن «زبدة الاسرار» صفی علیشاه ساخته و پرداخته شده است و انصافا از شاهکارهای ادب شیعی به شمار می‌رود.</ref>» | *«گنجینة الاسرار<ref>مهمترین اثر عمّان سامانی است که به سبک و شیوه و وزن «زبدة الاسرار» صفی علیشاه ساخته و پرداخته شده است و انصافا از شاهکارهای ادب شیعی به شمار می‌رود.</ref>» | ||
* «مخزن الدرر» | *«مخزن الدرر» | ||
* دیوان<ref>دیوان خطّی او در خانواده‌ی محترم ثقفی اصفهان نگهداری می‌شود و تاکنون به زیور طبع آراسته نگردیده است.</ref> | *دیوان<ref>دیوان خطّی او در خانواده‌ی محترم ثقفی اصفهان نگهداری می‌شود و تاکنون به زیور طبع آراسته نگردیده است.</ref> | ||
عمّان سامانی مسوّدات گنجینه را به سال 1305 ه. ق. در اصفهان به تشویق و ترغیب آقا سلیمان خان نامی که رییس خواجه سرایان بوده است در طول یک سال جمع‌آوری و تدوین نموده است. در این مثنوی ماندگار، با برداشت‌های ناب عرفانی از جریان عاشورای حسینی، از حرّ، حضرت عبّاس، حضرت قاسم، حضرت علی اکبر، به میدان رفتن حضرت سیّد الشهداء و عنان‌گیری حضرت زینب و تجلّیات جمال حسینی در آیینه‌ی وجود زینبی، سفارش امام حسین (ع) در مورد حضرت سجّاد به حضرت زینب، شهادت حضرت علی اصغر و بالاخره به میدان رفتن حضرت سیّد الشهداء و جریان شهادت آن ذخیره‌ی خداوندی سخن به میان آمده است. <ref>گنجینة الاسرار، مقدمه با تلخیص، ص 20- 11.</ref> | عمّان سامانی مسوّدات گنجینه را به سال 1305 ه. ق. در اصفهان به تشویق و ترغیب آقا سلیمان خان نامی که رییس خواجه سرایان بوده است در طول یک سال جمع‌آوری و تدوین نموده است. در این مثنوی ماندگار، با برداشت‌های ناب عرفانی از جریان عاشورای حسینی، از حرّ، حضرت عبّاس، حضرت قاسم، حضرت علی اکبر، به میدان رفتن حضرت سیّد الشهداء و عنان‌گیری حضرت زینب و تجلّیات جمال حسینی در آیینه‌ی وجود زینبی، سفارش امام حسین (ع) در مورد حضرت سجّاد به حضرت زینب، شهادت حضرت علی اصغر و بالاخره به میدان رفتن حضرت سیّد الشهداء و جریان شهادت آن ذخیره‌ی خداوندی سخن به میان آمده است. <ref>گنجینة الاسرار، مقدمه با تلخیص، ص 20- 11.</ref> | ||
| خط ۱۰۳: | خط ۱۰۳: | ||
==سبک شعرى== | ==سبک شعرى== | ||
عمان سامانى در آفرینش آثار منظوم خود از سبک عراقى سود جسته و مطالب بلند سلوکى و عرفانى را به مدد طبع توانا و وقّاد خود به زیبایى به تصویر کشیده است. | عمان سامانى در آفرینش آثار منظوم خود از سبک عراقى سود جسته و مطالب بلند سلوکى و عرفانى را به مدد طبع توانا و وقّاد خود به زیبایى به تصویر کشیده است. | ||
===دامنه تاثیر آثار عاشورایى=== | ===دامنه تاثیر آثار عاشورایى=== | ||
بدون تردید عمان سامانى شاخص‌ترین چهره شعر عاشورا در زبان فارسى است که به تبیین عرفانى حادثه شگرف کربلا و واقعه خونبار عاشورا پرداخته و منظومه عاشورایى گنجینة الاسرار او در قالب مثنوى در شمار شاهکارهاى شعر آیینى به شمار مى‌رود. | بدون تردید عمان سامانى شاخص‌ترین چهره شعر عاشورا در زبان فارسى است که به تبیین عرفانى حادثه شگرف کربلا و واقعه خونبار عاشورا پرداخته و منظومه عاشورایى گنجینة الاسرار او در قالب مثنوى در شمار شاهکارهاى شعر آیینى به شمار مى‌رود. | ||
هر چند پیش از او صفى اصفهانى در مثنوى زبدة الاسرار خود در تبیین عرفانى این حادثه خون‌نگار کوشیده است؛ولى شیوه بیانى عمان جاذبه‌هایى دارد که آن را تحت الشعاع خود قرار داده است و با این که گنجینة الاسرار براى همیشه نام و یاد او را در خاطر شیفتگان ادب شیعى زنده نگاه خواهد داشت. | هر چند پیش از او صفى اصفهانى در مثنوى زبدة الاسرار خود در تبیین عرفانى این حادثه خون‌نگار کوشیده است؛ولى شیوه بیانى عمان جاذبه‌هایى دارد که آن را تحت الشعاع خود قرار داده است و با این که گنجینة الاسرار براى همیشه نام و یاد او را در خاطر شیفتگان ادب شیعى زنده نگاه خواهد داشت. | ||
این اثر ماندگار عاشورایى بیش از یک سده است که الهام‌بخش شاعران آیینى فارسى زبان بوده و هست و آثار فاخرى که پس از او در مقوله‌هاى عرفانى قیام کربلا و قرائت معرفتى و عرفانى از فرهنگ عاشورا آفریده شده شاهد صادقى براى اثبات این مدعاست. | این اثر ماندگار عاشورایى بیش از یک سده است که الهام‌بخش شاعران آیینى فارسى زبان بوده و هست و آثار فاخرى که پس از او در مقوله‌هاى عرفانى قیام کربلا و قرائت معرفتى و عرفانى از فرهنگ عاشورا آفریده شده شاهد صادقى براى اثبات این مدعاست. | ||
در این که عمان سامانى بر ترکیب نادرست«گنجینة الاسرار»آگاهى داشته و مى‌توانسته گنجینۀ الاسرار را جایگزین آن سازد تردیدى | در این که عمان سامانى بر ترکیب نادرست«گنجینة الاسرار»آگاهى داشته و مى‌توانسته گنجینۀ الاسرار را جایگزین آن سازد تردیدى نیست، ولى انگیزه این عدم جایگزینى مشخص نمى‌باشد. شاید مشرب ملامتى عمان این امر را اقتضا کرده باشد تا اگر هر از گاه از سرودن این مثنوى ماندگار عاشورایى در خود احساس غرور کند، این ترکیب نادرست به یارى او بشتابد و سرانگشت عیب‌جویان، حباب غرور او را بشکند و او را از آفات آن در امان دارد!و اللّه اعلم. | ||
این قبیل سنت‌شکنى‌ها در ادب پارسى پیشینه کهنى دارد که پرداختن به آن از موضوع این مقال بیرون است و در حوصله تنگ آن نمى‌گنجد.در شعر | این قبیل سنت‌شکنى‌ها در ادب پارسى پیشینه کهنى دارد که پرداختن به آن از موضوع این مقال بیرون است و در حوصله تنگ آن نمى‌گنجد. در شعر سعدى، قاآنى، صائب و دیگران مى‌توان موارد بارزى از این سنت‌شکنى‌ها را نشان داد که بررسى آن را به فرصت دیگرى موکول مى‌کنیم. | ||
===برگزیدۀ اشعار=== | ===برگزیدۀ اشعار=== | ||
عمان سامانى منظومه گنجینه خود را به سال 1305 ه.ق در اصفهان به تشویق و ترغیب آقا سلیمان خان-که از او به | عمان سامانى منظومه گنجینه خود را به سال 1305 ه. ق در اصفهان به تشویق و ترغیب آقا سلیمان خان -که از او به عنوان «رییس خواجه‌سرایان»نام مى‌برد- در طول یک سال آفریده است. با در نظر گرفتن سال تولد او <ref>1258 ه.ق. </ref>نتیجه مى‌گیریم که عمان سامانى به هنگام آفرینش این اثر ماندگار <ref>در سال 1345 ش که در مشهد مقدس به زیارت یکى از مردان خدا نایل آمدم امر فرمودند تا با مقابله نسخه‌هاى چاپى گنجینه و تصحیح و تنفیح آنها نسخه قابل استفاده‌اى از آن در اختیار شیفتگان ادب شیعى قرار دهم و خداى را سپاسگزارم که در همان سال به انجام این خدمت ناچیز توفیق یافتم و گنجینة الاسرار را با غزلیات وحدت کرمانشاهى به دست چاپ سپردم که از همان آغاز با اقبال بى‌سابقه ادب‌دوستان قرار گرفت و چاپهاى متعددى از آن تا به امروز به بازار کتاب عرضه شده است. هجدهمین چاپ آن توسط شرکت چاپ و انتشارات اسوه در پنج هزار نسخه صورت گرفت که هم اکنون نسخه‌اى از آن در بازار موجود نیست و ناشران بسیارى آمادگى خود را براى چاپهاى بعدى آن اعلام داشته‌اند که به یارى خداوند با تجدید نظر کامل و اضافات بار دیگر به دست چاپ سپرده خواهد شد.</ref>47 و 48 ساله بوده و حدود هفده سال پس از آن نیز در قید حیات بوده است. | ||
| خط ۵۵۳: | خط ۵۵۳: | ||
گنجینۀ | گنجینۀ عمان، یک اثر برگزیده است و انتخاب قسمت‌هایى از این منظومه ماندگار عاشورایى امرى بس دشوار مى‌نماید با این همه براى رعایت شیوه‌اى که در تنظیم این تذکره به کار رفته به نقل قسمت‌هایى از آن بسنده مى‌کنیم: | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب| کیست این پنهان مرا در جان و تن | کز زبان من همى گوید سخن؟ }} | {{ب| کیست این پنهان مرا در جان و تن | کز زبان من همى گوید سخن؟ }} | ||
| خط ۹۴۹: | خط ۹۴۹: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
*دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج 2، ص: 1005-1013. | *دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج 2، ص: 1005-1013. | ||
*محمد علی مجاهدی، کاروان شعر | *محمد علی مجاهدی، کاروان شعر عاشورا، زمزم هدایت، ج1، ص 434-446. | ||
==پی نوشت== | ==پی نوشت== | ||