دوبیتی: تفاوت میان نسخه‌ها

دوبیتی از مشهورترین قالب های شعر فارسی است که از دیرباز تا عصر حاضر سخن سرایان عرصه ادب فارسی به آن توجه ویژه داشته و از آن بهره ها برده اند. در شعر کلاسیک، دوبیتی همان رباعی است؛ با این تفاوت که اغلب بر وزن «مفاعیلن مفاعیلن مفاعیل» سروده می شود. دوبیتی برای بیان احساسات بی شائبه و عشق های ساده و بی ریا با کلمات شکسته و محاوره ای مناسب است. دوبیتی را گاه افراد معمولی و غیر شاعر هم به اقتضای احساسات و هیجانات درونی خویش سروده اند که از نظر فرهنگ و ادبیات عامه ارزش فراوانی دارد. دوبیتی را «ترانه» نیز گویند و آن کامل شده اشعار دوازده هجایی روزگار ساسانیان است که بعد از اسلام آن ها را «فهلویات» نامیده اند. <ref>رزمجو، 1370، ص 41-42.</ref>

در ادبیات کلاسیک سرایندگان دوبیتی مشخص اند و نام آشنا، اما شاعران دوبیتی های عامیانه گمنام و ناشناس اند.  

دوبیتی های عامیانه، روزگار درازی است که همچون گنجینه ای گرانبها در سینه و حافظه مردم باقی مانده و نسل به نسل تا به امروز رسیده است. بخشی از دوبیتی ها، بیان ساده و بی آلایش احساسات پاک دینی و مذهبی مردم است. عشق و ارادت به پیامبر بزرگ اسلام (ص) و خاندان مطهر ایشان جای پایی محکم در پیشینه ترانه ها و دوبیتی ها از خود به جای گذاشته است. اثبات ارادت ایرانیان به سیدالشهدا (ع) و اهل بیت ایشان همچون اثبات خورشید درخشان و سوزان در ظهر یک روز گرم تابستان است. گرچه یادآوری واقعه عاشورا و ذوالجناحی که خون آلود و بدون سوار به خیمه بازمی گردد، آتش دل ارادتمندان را افزون می کند. <ref>فقیری، 1385، ص 245-246.</ref> <ref>بختیاری، مریم، به روایت از فاطمه بختیاری، تنگک زنگنه، بوشهر، بی تا. </ref>

{{ب| به قربون حسین با ذوالجناحش | که خون آلود رود بر قتلگاهش}}  

در برخی دیگر از دوبیتی ها، نام امام حسین (ع) همراه با نام های پیغمبر اکرم (ص) حضرت علی (ع) و امام حسن (ع) آمده است:  

در میان دوبیتی ها، ابیات شکوه آمیزی هم وجود دارند که بیانگر ذهن پرسشگر و غم زده گوینده است: <ref>طائی، علی اصغر، سمیرم، اصفهان، 1356.</ref>

آرزوی تشرف به حرم مطهر حضرت اباعبدالله (ع) و سکنی گزیدن در جوار بارگاه ملکوتی ایشان دست طلب و نیاز عاشقان را به درگاه حق بلند کرده است تا با شفیع قرار دادن امیرالمؤمنین (ع)، جواز حضور در کربلای معلی را به دست آورند: <ref>بختیاری، مریم، به روایت از فاطمه بختیاری، تنگک زنگنه، بوشهر، بی تا. </ref>

{{ب| دلم می خواد زمین نینوا را | بشم پابوس شاه کربلا را }}  

{{ب| ببوسم از دل و جون، صحن و مقامش | بشینم سایه گلدسته ها را }}  

درابیاتی که از نطنز و شهرضا روایت شده است، گرچه تفاوت بین واژگان چشمگیر است، اما همه تفاوت ها و کثرت ها در خدمت محتوای واحد است و آن آرزوی راه یافتن به بارگاه شاه کربلاست: <ref>روح اللهی، رضا، به روایت از خانم احمدی، نطنز، اصفهان، 1348 و 1350.</ref> <ref>کریمی، محمدحسین، قمبوان، سمیرم، شهرضا، اصفهان، 1350.</ref> <ref>کریمی فروتقه، محمد، کاشمر، خرتسان رضوی، 1348، 1367، بی تا. </ref> <ref>مجدی نسب، عزت الله، دزفول، خوزستان، 1348.</ref> <ref>دادخواه، ملیحه، ساوه، مرکزی، 1349.</ref>

{{ب| دلم می خواست که از دل پر بگیرم | زمین کربلا بستر بگیرم }}  

{{ب| آنجا که محمد و علی بنشینند | من شکوه ز دست تو بی وفا خواهم کرد }}  

شجاعت و دلاوری حضرت علی اکبر (ع) و رزم آوری و بصیرت او، در سفر کربلا به ویژه در روز عاشورا تجلی کرد. او نخستین شهید عاشورا از بنی هاشم است. <ref>محدثی، 1374، ص 322.</ref>

حضرت علی اکبر (ع) همراه برادر خود علی اصغر (ع) در صحرای کربلا به شهادت رسیدند و در کنار پدر آرام یافتند؛ از این روست که ضریح امام، شش گوشه دارد. آرزوی زیارت ایشان در دوبیتی ها نیز جلوه گر شده است: <ref>مققدم، حسین، فیروزآباد، فارس، 1356.</ref> <ref>گودرزی، مریم، بروجرد، لرستان، 1349.</ref>

{{ب| دلم می خواد به اینجا پر بگیرم | زمین کربلا لنگر بگیرم }}  

درخواست شفاعت در روز محشر از امامی که به واسطه چند روز بیماری در صحرای کربلا در ذهن مردم، به  زین العابدین بیمار لقب یافته بود، در دوبیتی زیر مشهود است: <ref>فقیری، 1385، ص 246. </ref>

{{ب| که زین العابدین بیمار و مضطر | گنه بخش مسلمانان و کافر }}  

اظهار ارادت و ابراز عشق و محبت به حضرت ابوالفضل (ع) نیز در دوبیتی ها جلوه گر است:  

بسیاری از دوبیتی ها حاوی مضامین عاشقانه اند؛ عاشقانه هایی که در آن گاه، عاشق برای اثبات عشق خود و دفع هر آنچه شر و بدی است، معشوقش را به امامی که شام غریبان، شام غربت خانواده اوست، سوگند می دهد و زمانی، امیدوارانه از حضرت حق «جل و علی » و عبد صالح او حضرت ابالفضل (ع) مجالی میطلبد که در کنار معشق آرام گیرد و گاه او را اندرز می دهد که برای جلای قلب و روحش از زنگارهای عصیان، عزم سفر به کربلا نماید. این مضامین در دوبیتی های زیر نمایان است: <ref>طبیب شوشتری، عبدالمجید، شوشتر، خوزستان، 1350.</ref> <ref>کوکلانی، حسین، سبزوار، خراسان رضوی، 1347.</ref> <ref>کریمی، علی نقی، لای بید، میمه، برخوار و میمه، اصفهان، 1354.</ref> <ref>محمدآبادی، بی نام، کاشمر، خراسان رضوی، 1352.</ref>

{{ب| بیو بالا بلند بالات بوسم | به غربت می روی داغت نسوزم }}  

{{ب| سفر که می روی رو کربلا کن | طلویه پر غشت اونجو جلا کن }}  

و سرانجام سخن از قلب بی قرار و مشتاقی است که به زائر کربلا می ماند: <ref>محمدی، علی، جونققان، فارسان، چهار محال و بختیاری، 1352.</ref>