شمع افروزی: تفاوت میان نسخه‌ها

پرش به ناوبری پرش به جستجو
۲۴۵ بایت اضافه‌شده ،  ‏۷ اکتبر ۲۰۱۸
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
جزبدون خلاصۀ ویرایش
جزبدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
شمع در فرهنگ مردم، نمادی از حاجت و توسل است. امامزاده ها و بقاع متبرکه، محلی دائمی برای جلب حاجتمندان به افروختن شمع های نذری هستند و محرم یکی از زمان های مقدس برای حاجت طلبی است.  
شمع در فرهنگ مردم، نمادی از حاجت و توسل است. امامزاده‌ها و بقاع متبرکه، محلی دائمی برای جلب حاجتمندان به افروختن شمع‌های نذری هستند و محرم یکی از زمان‌های مقدس برای حاجت طلبی است.  


===شمع و چراغ یا «شامگاه خدام»===
===شمع و چراغ یا «شامگاه خدام»===


در منبرخانه های زنانه شاهرود رسم است که زنان بر طبق نذر خود تعدادی شمع به متولی منبر می دهند و متولی منبر هنگام روشن کردن آن ها دعا و اشعاری را با صدای رسا می خواند:
در منبرخانه‌های زنانه شاهرود رسم است که زنان بر طبق نذر خود تعدادی شمع به متولی منبر می‌دهند و متولی منبر هنگام روشن کردن آن‌ها دعا و اشعاری را با صدای رسا می‌خواند:


===برای آمرزش اموات===  
===برای آمرزش اموات===  
خط ۱۵: خط ۱۵:


{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| درون قبر او شمعی بیفروز | که نه در شب فرو می رود نه در روز}}
{{ب| درون قبر او شمعی بیفروز | که نه در شب فرو می‌رود نه در روز}}
{{ب| روحش مقام روضه دارالسرور باد | گلشن سرای مرقد او پر ز نور باد}}
{{ب| روحش مقام روضه دارالسرور باد | گلشن سرای مرقد او پر ز نور باد}}
{{ب| اگر دارد گنه بر فرض سنت | بیامرز و ببر روحش به جنت}}
{{ب| اگر دارد گنه بر فرض سنت | بیامرز و ببر روحش به جنت}}
خط ۲۱: خط ۲۱:




هنگامی که متولی، شمع هایی را برای ادای نذر و سلامتی زندگان روشن می کند، عبارت دعایی زیر را می گوید:  
هنگامی که متولی، شمع‌هایی را برای ادای نذر و سلامتی زندگان روشن می‌کند، عبارت دعایی زیر را می‌گوید:  


الهی الهی به حق گلگون قبای صحرای کربلا، این شمع را روشن می کنم. شمع دل صاحبش را روشن گردان. خدایا قَسَمت می دهم اگر درد دارد دردش دوا، اگر قرض دارد قرضش ادا ... خدایا حاجت دنیا و آخرتش را براورده به خیر کن.  
الهی الهی به حق گلگون قبای صحرای کربلا، این شمع را روشن می‌کنم. شمع دل صاحبش را روشن گردان. خدایا قَسَمت می‌دهم اگر درد دارد دردش دوا، اگر قرض دارد قرضش ادا ... خدایا حاجت دنیا و آخرتش را برآورده به خیر کن.  


همچنین، بعد از غروب آفتاب (در دهه اول ماه محرم)، خدام که در اصطلاح محلی به آنان «کشیش کش» می گویند، در مقابل سقاخانه که در اصطلاح محلی «چراغخونه» گفته می شود، به ردیف می ایستند. «چراغچی»، شمعدان ها و چراغ توری ها را یک در میان روی زمین می چیند. سپس شمعدانی را به دست می گیرد اشعار و دعاهایی را با صدای بلند می خواند. خدام هم نوا صلوات می فرستند و چراغچی دعای زیر را می خواند:  
همچنین، بعد از غروب آفتاب (در دهه اول ماه محرم)، خدام که در اصطلاح محلی به آنان «کشیش کش» می‌گویند، در مقابل سقاخانه که در اصطلاح محلی «چراغخونه» گفته می‌شود، به ردیف می‌ایستند. «چراغچی»، شمعدان‌ها و چراغ توری‌ها را یک در میان روی زمین می‌چیند. سپس شمعدانی را به دست می‌گیرد اشعار و دعاهایی را با صدای بلند می‌خواند. خدام هم‌نوا صلوات می‌فرستند و چراغچی دعای زیر را می‌خواند:  


«تنت گر بیفتد میان بلا، مترس و ملرز و به سر حیدر سه مرتبه بلند و جلی، لبیک از نجف شنو، بگو یا علی»  
«تنت گر بیفتد میان بلا، مترس و ملرز و به سر حیدر سه مرتبه بلند و جلی، لبیک از نجف شنو، بگو یا علی»  


خدام هم نوا، سه مرتبه «یا علی» می گویند. سپس خطبه خوان مقابل سقاخانه، خطبه مخصوص شمع و چراغ را قرائت می کند، دعا می خواند و خدام هم نوا آمین می گویند.  
خدام هم‌نوا، سه مرتبه «یا علی» می‌گویند. سپس خطبه‌خوان مقابل سقاخانه، خطبه مخصوص شمع و چراغ را قرائت می‌کند، دعا می‌خواند و خدام هم‌نوا آمین می‌گویند.  


پس از خطبه خوان، «چاووش» اشعاری را از محتشم کاشانی می خواند و در پایان هر مصرع خدام صلوات می فرستند. بعد از مراسم شمع و چراغ، افرادی که نوبت کشیک آنان است، شمع ها و چراغ ها را به خدام کناری خود می دهند؛ به این ترتیب شمعدان ها و چراغ ها به وسیله همه خدام دست به دست می شوند. این مراسم را «شامگاه خدام» نیز می نامند. <ref>شریعت زاده، 1271، ص 85.</ref>  
پس از خطبه‌خوان، «چاووش» اشعاری را از محتشم کاشانی می‌خواند و در پایان هر مصرع خدام صلوات می‌فرستند. بعد از مراسم شمع و چراغ، افرادی که نوبت کشیک آنان است، شمع‌ها و چراغ‌ها را به خدام کناری خود می‌دهند؛ به این ترتیب شمعدان‌ها و چراغ‌ها به وسیله همه خدام دست به دست می‌شوند. این مراسم را «شامگاه خدام» نیز می‌نامند. <ref>شریعت زاده، 1271، ص 85.</ref>  


===چهل منبر===
===چهل منبر===


مشهورترین رسم شمع افروزی در ایران رسم چهل منبر است. تعداد افروختن شمع ها در مناطق مختلف متفاوت است. برای مثال در برخی نقاط اردبیل چهل شمع را در مسجد روشن می کنند و هنگام روشن کردن مقداری از آب تشت مسجد را برای تبرک و شفا به همراه می برند و در برخی مناط با 41 و 42 شمع این آیین اجرا می شود. <ref>سیفی، فرخنده، اردبیل، 1352. جوادخانی، علاءالدین، اردبیل، 1349. احمدی، مرسل، قورت تپه، مشکین شهر، اردبیل، 1352-1353.</ref> تعداد شمع ها در مراغه، نسبی و متفاوت و زمان شمع افروزی اولین جمعه شب دهه اول محرم است. در این شب، بچه یک ساله یک شمع، سه ساله پنج شمع و به این ترتیب برخی تا 41 و گاهی 82 شمع در هر مسجد روشن می کنند. <ref>ذوقی اصل، طیبه، مراغه، آذربایجان شرقی، 1348.</ref> این رسم در زنجان در روز سوم شهادت امام حسین (ع) و بعد از مراسم روضه خوانی زنان انجام می گیرد. در این روضه، مجمعه ای بزرگ با 50 عدد شمع روشن شده داخل آن، وسط اتاق قرار می دهند و در کنار آن مجمعه دیگری حاوی مقداری گندم می گذارند. زنان شرکت کننده در مراسم هر یک شمع روشنی را خاموش می کنند و برای تبرک با خود می برند و همچنین چند دانه گندم را برای تبرک و شفابخشی به دهان می گذارند. <ref>عدمی، خدیجه، زنجان، 1351.</ref> حاجتمندان نهاوندی در شب عاشورا با پای برهنه در هفتاد منبر که بیشتر در محله سادات قرار دارند، هفتاد شمع روشن می کنند و در پای هر منبر مقداری نقل یا چای و شربت از صاحبخانه می گیرند. <ref>قربانی، اختر، نهاوند، همدان، 1348.</ref>  
مشهورترین رسم شمع افروزی در ایران رسم چهل منبر است. تعداد افروختن شمع‌ها در مناطق مختلف متفاوت است. برای مثال در برخی نقاط اردبیل چهل شمع را در مسجد روشن می‌کنند و هنگام روشن کردن مقداری از آب تشت مسجد را برای تبرک و شفا به همراه می‌برند و در برخی مناط با 41 و 42 شمع این آیین اجرا می‌شود. <ref>سیفی، فرخنده، اردبیل، 1352. جوادخانی، علاءالدین، اردبیل، 1349. احمدی، مرسل، قورت تپه، مشکین شهر، اردبیل، 1352-1353.</ref> تعداد شمع‌ها در مراغه، نسبی و متفاوت و زمان شمع افروزی اولین جمعه شب دهه اول محرم است. در این شب، بچه یک ساله یک شمع، سه ساله پنج شمع و به این ترتیب برخی تا 41 و گاهی 82 شمع در هر مسجد روشن می‌کنند. <ref>ذوقی اصل، طیبه، مراغه، آذربایجان شرقی، 1348.</ref> این رسم در زنجان در روز سوم شهادت امام حسین (ع) و بعد از مراسم روضه‌خوانی زنان انجام می‌گیرد. در این روضه، مجمع‌های بزرگ با 50 عدد شمع روشن شده داخل آن، وسط اتاق قرار می‌دهند و در کنار آن مجمعه دیگری حاوی مقداری گندم می‌گذارند. زنان شرکت کننده در مراسم هر یک شمع روشنی را خاموش می‌کنند و برای تبرک با خود می‌برند و همچنین چند دانه گندم را برای تبرک و شفابخشی به دهان می‌گذارند. <ref>عدمی، خدیجه، زنجان، 1351.</ref> حاجتمندان نهاوندی در شب عاشورا با پای برهنه در هفتاد منبر که بیشتر در محله سادات قرار دارند، هفتاد شمع روشن می‌کنند و در پای هر منبر مقداری نقل یا چای و شربت از صاحبخانه می‌گیرند. <ref>قربانی، اختر، نهاوند، همدان، 1348.</ref>  


آیین افروختن شمع در ماه محرم در لاهیجان، طی رسمی به نام «هفت کَلِگه» یا «هفت بزرگوار» یا «هفت تکیه» اجرا می شده ست. در شب تاسوعا متولیان امامزاده ها، هفت مشعل روشن را در هفت امامزاده که به آن هفت کلگه (اجاق) گفته می شد، می گذاشتند و مردم با گذاشتن مقداری پول در این هفت تکیه شمعی نیز روشن می گردند و برای براورده شدن حاجات خود دست به دعا برمی داشتند. <ref>طباطبایی، سوسن، لاهیجان، گیلان، 1345 و بی تا. علی نیا، محمود، لاهیجان، گیلان، 1345 و 1348.</ref>
آیین افروختن شمع در ماه محرم در لاهیجان، طی رسمی به نام «هفت کَلِگه» یا «هفت بزرگوار» یا «هفت تکیه» اجرا می‌شده است. در شب تاسوعا متولیان امامزاده‌ها، هفت مشعل روشن را در هفت امامزاده که به آن هفت کلگه (اجاق) گفته می‌شد، می‌گذاشتند و مردم با گذاشتن مقداری پول در این هفت تکیه شمعی نیز روشن می‌گردند و برای برآورده شدن حاجات خود دست به دعا برمی‌داشتند. <ref>طباطبایی، سوسن، لاهیجان، گیلان، 1345 و بی‌تا. علی نیا، محمود، لاهیجان، گیلان، 1345 و 1348.</ref>


در گلشاهی لاهیجان، امروزه نیز مانند گذشته، در شب عاشورا زنان و مردان سیاهپوش، با پای برهنه، مراسم چهل منبر را اجرا می کنند؛ یعنی هر فرد، یک زنبیل که در آن 40 شمع و 40 خرما گذاشته اند، به دست می گیرد و به هر خانه ای که می رسد، داخل ظرف گلی که روی منبر است، یک شمع روشن می کند و یک خرما روی منبر می گذارد. یک مشت برنج خام هم از ظرف کنار تشت گل برمی دارند. تا زمانی که 40 خرما را در چهل منبر نگذاشته اند، این کار ادامه می یابد. <ref>طباطبایی، سوسن، لاهیجان، گیلان، 1345 و بی تا.</ref>  
در گلشاهی لاهیجان، امروزه نیز مانند گذشته، در شب عاشورا زنان و مردان سیاهپوش، با پای برهنه، مراسم چهل منبر را اجرا می‌کنند؛ یعنی هر فرد، یک زنبیل که در آن 40 شمع و 40 خرما گذاشته‌اند، به دست می‌گیرد و به هر خانه‌ای که می‌رسد، داخل ظرف گلی که روی منبر است، یک شمع روشن می‌کند و یک خرما روی منبر می‌گذارد. یک مشت برنج خام هم از ظرف کنار تشت گل برمی‌دارند. تا زمانی که 40 خرما را در چهل منبر نگذاشته‌اند، این کار ادامه می‌یابد. <ref>طباطبایی، سوسن، لاهیجان، گیلان، 1345 و بی‌تا.</ref>  


در چهل منبر کرمان، نذرکنندگان مقداری نقل، خرما و آب نبات کنار شمع روشن می گذارند و صاحب منبر آن ها را جمع می کند و به مصرف عموم می رساند. <ref>طاهری پور، مظفر، کرمان، 1353.</ref>  
در چهل منبر کرمان، نذر کنندگان مقداری نقل، خرما و آب نبات کنار شمع روشن می‌گذارند و صاحب منبر آن‌ها را جمع می‌کند و به مصرف عموم می‌رساند. <ref>طاهری پور، مظفر، کرمان، 1353.</ref>  
مراسم چهل منبر در اصفهان، به «چلایه منبر» مشهور است. نذرکنندگان با پای برهنه 41 شمع را به همراه مقداری نقل، بادام یا شکر پنیر برمی دارند. شمع ها را در 41 مسجد روشن می کنند و نقل، بادام و شکر پنیر را هم همان جا پخش می کنند. <ref>گلبان، حسین، اصفهان، 1354 و 1355.</ref>  
مراسم چهل منبر در اصفهان، به «چلایه منبر» مشهور است. نذر کنندگان با پای برهنه 41 شمع را به همراه مقداری نقل، بادام یا شکر پنیر برمی‌دارند. شمع‌ها را در 41 مسجد روشن می‌کنند و نقل، بادام و شکر پنیر را هم همان‌جا پخش می‌کنند. <ref>گلبان، حسین، اصفهان، 1354 و 1355.</ref>  


امروزه شب عاشورا در شهر مشهد یک منبر کوچک چوبی در حسینیه ها می گذارند، جایی که بادگیر نداشته باشد و تشتی هم از گل و گلاب و تربت امام رضا (ع) در کنار منبر قرار می دهند. هر کس که وارد حسینیه می شود، به نشانه عزا مقداری از گل را به پیشانی می مالد و آن هایی هم که حاجی دارند، شمعی می افروزند و در گل فرو می کنند. آنگاه به نیت تبرک، مقداری نبات یا چند حبه قند داخل سینی بزرگی می گذارند که بر روی پله منبر قرار دارد. در پایان شب، پس از برگزاری مراسم عزاداری، خدام حسینیه به نیت تبرک نبات و قند را بین عزادارن تقسیم می کنند. <ref>وکیلیان، 1383، ص 7.</ref>  
امروزه شب عاشورا در شهر مشهد یک منبر کوچک چوبی در حسینیه‌ها می‌گذارند، جایی که بادگیر نداشته باشد و تشتی هم از گل و گلاب و تربت امام رضا (ع) در کنار منبر قرار می‌دهند. هر کس که وارد حسینیه می‌شود، به نشانه عزا مقداری از گل را به پیشانی می‌مالد و آن‌هایی هم که حاجی دارند، شمعی می‌افروزند و در گل فرو می‌کنند. آنگاه به نیت تبرک، مقداری نبات یا چند حبه قند داخل سینی بزرگی می‌گذارند که بر روی پله منبر قرار دارد. در پایان شب، پس از برگزاری مراسم عزاداری، خدام حسینیه به نیت تبرک نبات و قند را بین عزاداران تقسیم می‌کنند. <ref>وکیلیان، 1383، ص 7.</ref>  


در قوچان نیز در شب دهم محرم، کنده درخت کهنسالی را پای منبر یا گوشه حیاط مسجد می گذارند و نذرداران، شمعی را روی کنده روشن می کنند. البته در گذشته عده ای به جای شمع، فانوس روی کنده می گذاشته اند. <ref>رضایی، بی نام، قوچان، خراسان شمالی، 1377.</ref>  
در قوچان نیز در شب دهم محرم، کنده درخت کهنسالی را پای منبر یا گوشه حیاط مسجد می‌گذارند و نذر داران، شمعی را روی کنده روشن می‌کنند. البته در گذشته عده‌ای به جای شمع، فانوس روی کنده می‌گذاشته‌اند. <ref>رضایی، بی‌نام، قوچان، خراسان شمالی، 1377.</ref>  


یکی از متفاوت ترین آیین های شمع افروز و حاجت خواهی که در ماه محرم اجرا می گردید، شمع گذاری محله رودبار شهمیرزاد است. در شب نهم محرم، مردم این محله شمع های مخصوص و بزرگی را که با پیه گوسفند می ساختند در پیه سوزهای مخصوص در میدان شهر روشن می کردند. تعداد این شمع ها گاه به 80 شمع می رسید. چند نفر که پارچه سفیدی به کمر خود بسته بودند تا صبح از شمع ها مواظبت می کردند. صبح عاشورا، صاحبان شمع ها می آمدند و اشک شمع خود را جمع می کردند و با پیه سوز به منزل خود می بردند و آن را تا سال آینده نگهداری می کردند. <ref>اسماعیلی زاده، بی نام، شهمیرزاد، سمنان، 1354.</ref>  
یکی از متفاوت‌ترین آیین‌های شمع افروز و حاجت‌خواهی که در ماه محرم اجرا می‌گردید، شمع گذاری محله رودبار شهمیرزاد است. در شب نهم محرم، مردم این محله شمع‌های مخصوص و بزرگی را که با پیه گوسفند می‌ساختند در پیه‌سوزهای مخصوص در میدان شهر روشن می‌کردند. تعداد این شمع‌ها گاه به 80 شمع می‌رسید. چند نفر که پارچه سفیدی به کمر خود بسته بودند تا صبح از شمع‌ها مواظبت می‌کردند. صبح عاشورا، صاحبان شمع‌ها می‌آمدند و اشک شمع خود را جمع می‌کردند و با پیه‌سوز به منزل خود می‌بردند و آن را تا سال آینده نگهداری می‌کردند. <ref>اسماعیلی زاده، بی‌نام، شهمیرزاد، سمنان، 1354.</ref>  
==منبع==
==منبع==
اصغر شعاع، علی آنی‌زاده، رقیه حاج محمدیاری، شهرزاد دوستی، الهه شایسته رخ، محرم و صفر در فرهنگ مردم ایران، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، ص 75-79.
اصغر شعاع، علی آنی‌زاده، رقیه حاج محمدیاری، شهرزاد دوستی، الهه شایسته رخ، محرم و صفر در فرهنگ مردم ایران، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، ص 75-79.
==پی نوشت==
==پی نوشت==
۱۰٬۰۷۲

ویرایش

منوی ناوبری