قاسم بن حسن (ع): تفاوت میان نسخه‌ها

پرش به ناوبری پرش به جستجو
۲۲۰ بایت حذف‌شده ،  ‏۵ مهٔ ۲۰۲۱
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱۲: خط ۱۲:
| کشور تولد          =
| کشور تولد          =
| محل زندگی          =مدینه
| محل زندگی          =مدینه
| تاریخ وفات/شهادت  =۱۰ محرم سال ۶۱ هجری قمری
| تاریخ وفات/شهادت  =10 محرم سال 61 هجری قمری
| شهر وفات/شهادت    =کربلا
| شهر وفات/شهادت    =کربلا
| نحوه وفات/شهادت    =
| نحوه وفات/شهادت    =
خط ۲۴: خط ۲۴:
}}'''قاسم بن حسن بن علی بن ابی‏ طالب،''' فرزند امام حسن (ع) و از یاران [[حسین|امام حسین(ع)]] است که در روز [[عاشورا]] در [[کربلا]] به [[شهادت]] رسید.
}}'''قاسم بن حسن بن علی بن ابی‏ طالب،''' فرزند امام حسن (ع) و از یاران [[حسین|امام حسین(ع)]] است که در روز [[عاشورا]] در [[کربلا]] به [[شهادت]] رسید.
==زندگینامه==
==زندگینامه==
قاسم فرزند امام حسن(ع) و مادرش کنیزی از ناحیه روم <ref>لباب الانساب و الالقاب و الاعقاب، بیهقی، ابوالحسن علی بن زید (ابن فندق)، به تصحیح سیدمهدی رجایی اصفهانی، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی، ۱۴۱۰ﻫ ق. ، ج۱، ص۳۴۲.</ref> به نام بقیله <ref>الطبقات الکبری، این سعد کاتب واقدی، محمد، چاپ احسان عباس، بیروت: دارصادر، ۱۴۰۵ه ق.، ج۵، ص۱؛ تذکره الخواص فی خصائص الائمه، سبط ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن، مکتبه النینوی الحدیثه.، ج۲، ص۷۰.</ref> است که بنا به نقل ابن سعد مادر ابوبکر و عبدالله نیز بود. <ref>الطبقات الکبری، این سعد کاتب واقدی، محمد، چاپ احسان عباس، بیروت: دارصادر، ۱۴۰۵ه ق.، همانجا.</ref> از تاریخ ولادت و سن قاسم اطلاع دقیقی در دست نیست. منابع متقدم بدون تعیین میزان سن، از او به عنوان غلام یاد کرده‏‌اند. <ref>وقعه الطف، ابومخنف لوط بن یحیی، چاپ محمدهادی یوسفی غروی. ، ص۲۴۳؛ الطبقات الکبری، این سعد کاتب واقدی، محمد، چاپ احسان عباس، بیروت: دارصادر، ۱۴۰۵ ه ق. ج5، ص1؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲– ۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۹۶۲ ۱۹۶۷ م.، ج۵، ص۴۴۷؛ مقاتل الطالبیین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، ترجمۀ هاشم رسولی محلاتی، تهران: کتابفروشی صدوق. ، ص۸۷ ؛ ارشاد القلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۵ ﻫ ق.، ج۲، ص۲۳۹.</ref> در مآخذ و مطالعات جدید از قاسم به عنوان نوجوان یاد شده است. در برخی مطالعات جدید سال تولد قاسم ۴۷ هجری ذکر شده و او را در قیام عاشورا نوجوانی ۱۴-۱۵ ساله دانسته‌‏اند. <ref>آینه داران آفتاب، سنگری، محمد رضا، تهران : شرکت چاپ و نشر بین الملل، ۱۳۸۸ ش.، ج۲، ص۱۲۰۱.</ref> با این حساب او در زمان شهادت پدر به سال ۴۹ هجری <ref> تاریخ الیعقوبی، یعقوبی، احمد بن اسحاق ( ابن واضح)، بیروت: دار صادر، ۱۳۷۹ ﻫ ق / ۱۹۶۰ م.، ج۲، ص۲۲۵؛ الکافی، کلینی، محمدبن یعقوب، به کوشش علی اکبر غفاری، تهران: ۱۳۹۱ ه ق.،  ج۲، ص۴۶۱؛ المعارف، ابن قتیبه، عبدالله، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۹۶۰ م. ، ص۹۲.</ref> کودکی ۲ ساله بوده که تحت تکفل عمویش امام حسین (ع) قرار گرفت. تاریخ زندگانی این نوجوان جزء دقایقی از آن که مربوط به روز عاشورا می‌‏شود، روشن نیست و در آثار و منابع تاریخی متقدم داستان شهادت قاسم تقریبا به‌‏طور یکسان گزارش شده است.  
قاسم فرزند امام حسن(ع) و مادرش کنیزی از ناحیه روم <ref>لباب الانساب و الالقاب و الاعقاب، بیهقی، ابوالحسن علی بن زید (ابن فندق)، به تصحیح سیدمهدی رجایی اصفهانی، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی، 1410ﻫ ق. ، ج1، ص342.</ref> به نام بقیله <ref>الطبقات الکبری، این سعد کاتب واقدی، محمد، چاپ احسان عباس، بیروت: دارصادر، 1405ه ق.، ج5، ص1؛ تذکره الخواص فی خصائص الائمه، سبط ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن، مکتبه النینوی الحدیثه.، ج2، ص70.</ref> است که بنا به نقل ابن سعد مادر ابوبکر و عبدالله نیز بود. <ref>الطبقات الکبری، این سعد کاتب واقدی، محمد، چاپ احسان عباس، بیروت: دارصادر، 1405ه ق.، همانجا.</ref> از تاریخ ولادت و سن قاسم اطلاع دقیقی در دست نیست. منابع متقدم بدون تعیین میزان سن، از او به عنوان غلام یاد کرده‏‌اند. <ref>وقعه الطف، ابومخنف لوط بن یحیی، چاپ محمدهادی یوسفی غروی. ، ص243؛ الطبقات الکبری، این سعد کاتب واقدی، محمد، چاپ احسان عباس، بیروت: دارصادر، 1405 ه ق. ج5، ص1؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382– 1387 ﻫ ق / 1962 1967 م.، ج5، ص447؛ مقاتل الطالبیین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، ترجمۀ هاشم رسولی محلاتی، تهران: کتابفروشی صدوق. ، ص87 ؛ ارشاد القلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، 1375 ﻫ ق.، ج2، ص239.</ref> در مآخذ و مطالعات جدید از قاسم به عنوان نوجوان یاد شده است. در برخی مطالعات جدید سال تولد قاسم 47 هجری ذکر شده و او را در قیام عاشورا نوجوانی 14-15 ساله دانسته‌‏اند. <ref>آینه داران آفتاب، سنگری، محمد رضا، تهران : شرکت چاپ و نشر بین الملل، 1388 ش.، ج2، ص1201.</ref> با این حساب او در زمان شهادت پدر به سال 49 هجری <ref> تاریخ الیعقوبی، یعقوبی، احمد بن اسحاق ( ابن واضح)، بیروت: دار صادر، 1379 ﻫ ق / 1960 م.، ج2، ص225؛ الکافی، کلینی، محمدبن یعقوب، به کوشش علی اکبر غفاری، تهران: 1391 ه ق.،  ج2، ص461؛ المعارف، ابن قتیبه، عبدالله، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، 1960 م. ، ص92.</ref> کودکی 2 ساله بوده که تحت تکفل عمویش امام حسین (ع) قرار گرفت. تاریخ زندگانی این نوجوان جزء دقایقی از آن که مربوط به روز عاشورا می‌‏شود، روشن نیست و در آثار و منابع تاریخی متقدم داستان شهادت قاسم تقریبا به‌‏طور یکسان گزارش شده است.  
==نقش در واقعه کربلا==
==نقش در واقعه کربلا==
قاسم بعد از ظهر [[عاشورا]] پس از شهادت [[علی اکبر (ع)]] <ref>وقعه الطف، ابومخنف لوط بن یحیی، چاپ محمدهادی یوسفی غروی. ، ص۲۴۳؛ امالی، صدوق (ابن بابویه)، ابوجعفر محمد بن علی، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت: ۱۹۹۰ م. صدوق، ص۱۳۸؛ اللهوف فی قتلی الطفوف (مقتل الحسین)، ابن طاووس، علی بن موسی بن محمد، نجف: مکتبه الحیدریه، ۱۳۸۵ ﻫ ق. ، ص۵۰.</ref> و به روایتی پس از شهادت [[آل عقیل|خاندان عقیل]] و [[جعفر فرزند على فرزند ابى طالب (ع)|جعفر بن علی (ع)]]، <ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ ۲۰۰۰ م.، ج۲، ص۴۹۸؛ ارشاد القلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۵ ﻫ ق.، ص۲۳۹؛ الکامل الکامل فی التاریخ، ابن اثیر، عزّالدین علی بن احمد بن ابی الکرم، تحقیق مکتبة اتراث، بیروت: ۱۳۸۵- ۱۳۸۶ ه ق.، ج۴، ص۷۵؛مناقب آل ابی طالب، ابن شهرآشوب مازندرانی، ابوجعفر رشیدالدین محمدبن علی، قم: انتشارات علامه. ، ج۴، ص۳۴.</ref> با اذن عمویش به میدان رفت. روایت شده که [[حسین بن علی|امام حسین (ع)]] در ابتدا به او اجازه جهاد نداد، اما با اصرار قاسم در حالی‏ که می‌‏گریست، موافقت نمود. <ref>منتهی الآمال، قمی، شیخ عباس، تهران: انتشارات فراروی، ۱۳۸۱ ش. ، ص۲۶؛ مقتل الحسین خوارزمی، خوارزمی، حسین، به کوشش الشیخ محمد السماوی، نجف: مطبعه الزهراء، ۱۳۶۷ ﻫ ق. ، ص۳۱.</ref> او در حالی که چنین رجز میخواند، جنگید:<ref>الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدرآباد دکن: ۱۳۹۵ ه ق/ ۱۹۷۵ م.، ج۵، ص۱۱۳؛ فرهنگ جامع سخنان امام حسین (ع) ترجمه موسوعة کلمات الامام الحسین (ع)، گروه حدیث پژوهشکده باقرالعلوم (ع)، به کوشش علی مؤیدی و دیگران. قم: نشر مشرقین، ۱۳۸۱ ش.، ص۵۱۹.</ref>
قاسم بعد از ظهر [[عاشورا]] پس از شهادت [[علی اکبر (ع)]] <ref>وقعه الطف، ابومخنف لوط بن یحیی، چاپ محمدهادی یوسفی غروی. ، ص243؛ امالی، صدوق (ابن بابویه)، ابوجعفر محمد بن علی، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت: 1990 م. صدوق، ص138؛ اللهوف فی قتلی الطفوف (مقتل الحسین)، ابن طاووس، علی بن موسی بن محمد، نجف: مکتبه الحیدریه، 1385 ﻫ ق. ، ص50.</ref> و به روایتی پس از شهادت [[آل عقیل|خاندان عقیل]] و [[جعفر فرزند على فرزند ابى طالب (ع)|جعفر بن علی (ع)]]، <ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 2000 م.، ج2، ص498؛ ارشاد القلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، 1375 ﻫ ق.، ص239؛ الکامل الکامل فی التاریخ، ابن اثیر، عزّالدین علی بن احمد بن ابی الکرم، تحقیق مکتبة اتراث، بیروت: 1385- 1386 ه ق.، ج4، ص75؛مناقب آل ابی طالب، ابن شهرآشوب مازندرانی، ابوجعفر رشیدالدین محمدبن علی، قم: انتشارات علامه. ، ج4، ص34.</ref> با اذن عمویش به میدان رفت. روایت شده که [[حسین بن علی|امام حسین (ع)]] در ابتدا به او اجازه جهاد نداد، اما با اصرار قاسم در حالی‏ که می‌‏گریست، موافقت نمود. <ref>منتهی الآمال، قمی، شیخ عباس، تهران: انتشارات فراروی، 1381 ش. ، ص26؛ مقتل الحسین خوارزمی، خوارزمی، حسین، به کوشش الشیخ محمد السماوی، نجف: مطبعه الزهراء، 1367 ﻫ ق. ، ص31.</ref> او در حالی که چنین رجز میخواند، جنگید:<ref>الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدرآباد دکن: 1395 ه ق/ 1975 م.، ج5، ص113؛ فرهنگ جامع سخنان امام حسین (ع) ترجمه موسوعة کلمات الامام الحسین (ع)، گروه حدیث پژوهشکده باقرالعلوم (ع)، به کوشش علی مؤیدی و دیگران. قم: نشر مشرقین، 1381 ش.، ص519.</ref>
{{شعر}}
{{شعر}}
{{م| اِن‌ْ تُنْکروُنی‌ فَاَنَا ابْن‌ُ الْحَسَن }}
{{م| اِن‌ْ تُنْکروُنی‌ فَاَنَا ابْن‌ُ الْحَسَن }}
خط ۴۱: خط ۴۱:
[[حمید بن مسلم ازدی|حُمَید بن مسلم]] وقایع‌‏نگار کوفه در مورد چگونگی به میدان رفتن قاسم به طور مفصل مطالبی بیان کرده است. او می‏‌گوید:  
[[حمید بن مسلم ازدی|حُمَید بن مسلم]] وقایع‌‏نگار کوفه در مورد چگونگی به میدان رفتن قاسم به طور مفصل مطالبی بیان کرده است. او می‏‌گوید:  


«نوجوانی از سوی خیمه‌‏ها به طرف ما بیرون آمد که گویی صورتش پاره ‏ماه بود. در دستش شمشیری بود و در برش پیراهنی و ازاری، در پایش نعلینی بود که بند یک‏تای آن گسیخته بود، فراموش نمی‏‌کنم که بند نعلین پای چپ بود. در این موقع [[عمرو بن سعد بن نفیل ازدی|عمرو بن سعد ازدی]] به من گفت: به خدا سوگند بر او می‌‏تازم و او را به قتل می‏‌رسانم. گفتم: سبحان الله! این چه کاری است که می‌‏خواهی بکنی؟ این گروهی که دور او را گرفته‏‌اند، او را کافی است. گفت: به خدا سوگند بر او حمله می‏‌کنم. پس بر او تاخت و رو برنگردانید تا شمشیر بر فرق آن نوجوان فرود آورد که به صورت بر زمین افتاد و فریاد زد: ای عمو به فریادم برس! در این هنگام [[امام حسین (ع)]] که‌ در کنار خیمه‌ ایستاده‌ و اسبش‌ را به‌ دست‌ گرفته‌ و منتظر بود با سرعت‌ سوار اسب‌ شد و مانند عقابی‌ که‌ از بلندای‌ آسمان‌ به‌ زیر آید و از پی شکار رود، خود را به میدان رساند. صف‌ها را شکافت‌ و مانند شیر ژیان‌ حمله‌ کرد تا به‌ ابن‌ نفیل‌، قاتل‌ قاسم رسید. ششمیری حواله عمرو نمود. عمرو دست خود را سپر کرد و دستش از فرق (بازو) جدا گردید. فریادی کشید و گریخت.‌ تنی چند از سواران کوفه آمدند تا او را از دست امام حسین (ع) نجات دهند، ولی عمرو زیر پای اسبان کشته شد و دستش‌ جدا گشت. چون‌ غبار معرکه‌ فرو نشست،‌ دیدند که‌ امام‌ حسین (ع) بر بالین‌ قاسم‌ نشسته‌ و او از درد، پاشنه‌ پا بر زمین‌ می‌ساید و آخرین‌ لحظات‌ عمر خود را می‌گذراند. در همین‌ حال‌ امام‌ حسین (ع) فرمود: دور باشند از رحمت خدا آنان که تو را کشتند. در قیامت کسی جزء جد تو خصم آنان نخواهد بود. به خدا بر عمویت دشوار است که تو او را بخوانی، اما جوابت ندهد یا جوابت بدهد ولی به تو سودی نرساند. امروز روزی‌ است‌ که‌ مصائب‌ عمویت‌ پی‌ در پی‌، دشمنش بسیار و یاورش‌ اندک است‌. آن‌گاه‌ یادگار برادرش‌ را به‌ سینه‌ چسباند و همچنان‌ که پاهایش‌ به‌ زمین‌ کشیده‌ می‌شد او را به‌ طرف‌ خیمه‌ها برد و در میان‌ کشتگان‌ [[اهل بیت (ع)|اهل‌ بیت]]<nowiki/>‌(ع) خود و در کنار فرزندش‌ علی‌ اکبر بر زمین‌ نهاد.» <ref>ر.ک : وقعه الطف، ابومخنف لوط بن یحیی، چاپ محمدهادی یوسفی غروی. ، ص۲۴۳-۲۴۴؛ انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ ۲۰۰۰ م.، ج۲، ص۴۹۸؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ ۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۹۶۲ ۱۹۶۷ م.، ج۵، ص۴۷۷.</ref>
«نوجوانی از سوی خیمه‌‏ها به طرف ما بیرون آمد که گویی صورتش پاره ‏ماه بود. در دستش شمشیری بود و در برش پیراهنی و ازاری، در پایش نعلینی بود که بند یک‏تای آن گسیخته بود، فراموش نمی‏‌کنم که بند نعلین پای چپ بود. در این موقع [[عمرو بن سعد بن نفیل ازدی|عمرو بن سعد ازدی]] به من گفت: به خدا سوگند بر او می‌‏تازم و او را به قتل می‏‌رسانم. گفتم: سبحان الله! این چه کاری است که می‌‏خواهی بکنی؟ این گروهی که دور او را گرفته‏‌اند، او را کافی است. گفت: به خدا سوگند بر او حمله می‏‌کنم. پس بر او تاخت و رو برنگردانید تا شمشیر بر فرق آن نوجوان فرود آورد که به صورت بر زمین افتاد و فریاد زد: ای عمو به فریادم برس! در این هنگام [[امام حسین (ع)]] که‌ در کنار خیمه‌ ایستاده‌ و اسبش‌ را به‌ دست‌ گرفته‌ و منتظر بود با سرعت‌ سوار اسب‌ شد و مانند عقابی‌ که‌ از بلندای‌ آسمان‌ به‌ زیر آید و از پی شکار رود، خود را به میدان رساند. صف‌ها را شکافت‌ و مانند شیر ژیان‌ حمله‌ کرد تا به‌ ابن‌ نفیل‌، قاتل‌ قاسم رسید. ششمیری حواله عمرو نمود. عمرو دست خود را سپر کرد و دستش از فرق (بازو) جدا گردید. فریادی کشید و گریخت.‌ تنی چند از سواران کوفه آمدند تا او را از دست امام حسین (ع) نجات دهند، ولی عمرو زیر پای اسبان کشته شد و دستش‌ جدا گشت. چون‌ غبار معرکه‌ فرو نشست،‌ دیدند که‌ امام‌ حسین (ع) بر بالین‌ قاسم‌ نشسته‌ و او از درد، پاشنه‌ پا بر زمین‌ می‌ساید و آخرین‌ لحظات‌ عمر خود را می‌گذراند. در همین‌ حال‌ امام‌ حسین (ع) فرمود: دور باشند از رحمت خدا آنان که تو را کشتند. در قیامت کسی جزء جد تو خصم آنان نخواهد بود. به خدا بر عمویت دشوار است که تو او را بخوانی، اما جوابت ندهد یا جوابت بدهد ولی به تو سودی نرساند. امروز روزی‌ است‌ که‌ مصائب‌ عمویت‌ پی‌ در پی‌، دشمنش بسیار و یاورش‌ اندک است‌. آن‌گاه‌ یادگار برادرش‌ را به‌ سینه‌ چسباند و همچنان‌ که پاهایش‌ به‌ زمین‌ کشیده‌ می‌شد او را به‌ طرف‌ خیمه‌ها برد و در میان‌ کشتگان‌ [[اهل بیت (ع)|اهل‌ بیت]]<nowiki/>‌(ع) خود و در کنار فرزندش‌ علی‌ اکبر بر زمین‌ نهاد.» <ref>ر.ک : وقعه الطف، ابومخنف لوط بن یحیی، چاپ محمدهادی یوسفی غروی. ، ص243-244؛ انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 2000 م.، ج2، ص498؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 1387 ﻫ ق / 1962 1967 م.، ج5، ص477.</ref>


== ذکر نام در زیارتنامه ها ==
== ذکر نام در زیارتنامه ها ==
خط ۵۰: خط ۵۰:
==منبع==
==منبع==


* [http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=2588126&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author مرضیه محمدزاده، شهیدان جاوید، نشر بصیرت، ص ۴۳۱-۴۳۴.]
* [http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=2588126&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author مرضیه محمدزاده، شهیدان جاوید، نشر بصیرت، ص 431-434.]


==پی نوشت==
==پی نوشت==
خط ۵۷: خط ۵۷:
[[رده: شهیدان کربلا]]
[[رده: شهیدان کربلا]]
[[رده: شهدای بنی‌هاشم]]
[[رده: شهدای بنی‌هاشم]]
<references />
[[en:Qasim b. al-Hasan]]

منوی ناوبری