۳٬۴۸۸
ویرایش
اسطوره: تفاوت میان نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
←سیاوش
(←سیاوش) |
|||
| خط ۱۵: | خط ۱۵: | ||
نسبت میان اسطوره و آیین هم از مباحث پر مناقشه بوده است و دقیقا مشخص نیست که اساطیر زیربنای شکل‌گیری آیین‌ها هستند یا برعکس. برخی از محققان، اساطیر را بیان کلامی آیین‌ها و توجیه آیین‌ها دانسته‌اند و برخی هم آیین‌ها را تجلی رفتاری اساطیر دانسته‌اند. در نظریات متأخر، اساطیر در پیوندی عمیق با آیین‌ها فهم می‌شوند و نمی‌توان هیچکدام را به دیگری تقلیل داد. عزاداری شیعیان را می‌توان یکی از مصادیق پیوند آیین و اسطوره قدسی دانست. | نسبت میان اسطوره و آیین هم از مباحث پر مناقشه بوده است و دقیقا مشخص نیست که اساطیر زیربنای شکل‌گیری آیین‌ها هستند یا برعکس. برخی از محققان، اساطیر را بیان کلامی آیین‌ها و توجیه آیین‌ها دانسته‌اند و برخی هم آیین‌ها را تجلی رفتاری اساطیر دانسته‌اند. در نظریات متأخر، اساطیر در پیوندی عمیق با آیین‌ها فهم می‌شوند و نمی‌توان هیچکدام را به دیگری تقلیل داد. عزاداری شیعیان را می‌توان یکی از مصادیق پیوند آیین و اسطوره قدسی دانست. | ||
==سیاوش== | ==اسطوره سیاوش== | ||
سیاوش یا «سیاوش» (در زبان پهلوی) یا «سیاورشن» (در اوستا) به معنی مدر سیاه یا دارنده حیوان (اسب) نرِ سیاه، نام شاهزاده و اسطوره نامدار ایرانی است که در فرهنگ ایرانی به عنوان نماد مظلومیت، پاکی، راستی و جوانمردی شناخته می‌شود. ابوالقاسم فردوسی سرگذشت او را در شاهنامه روایت کرده است. طبق روایت فردوسی، سیاوش فرزند کاووس –شاه ایرانی- و از مادری تورانی است که در جوانی برای اثبات پاکدامنی خود پس از تهمتی که به او زده شد –به پیشنهاد موبدان- از میان آتش به سلامت عبور کرد و پاکدامنی‌اش ثابت شد. سیاوش در نهایت مظلومانه و بر اثر خیانت به دست دشمن کشته شد. | |||
در ایران پیش از اسلام، هر ساله مراسم سوگواری سیاوش با نام «سیاوشان» برگزار می‌شده است. بر اساس متون ایرانی پیش از اسلام، از خون به ناحق ریخته سیاوش، گیاه «پر سیاوشان» می‌روید که «هرچند آن را ببُرند، باز می‌روید و جان تازه می‌گیرد». از این رو سیاوش را نماد یا خدای نباتی نیز دانسته‌اند. حتی نام سیاوش (مرد سیاه) نیز با موضوع مرگ و زندگی مجدد خدای نباتی مرتبط است. زیرا رنگ چهره او نمایش بازگشت وی از جهان مردگان است. همچنین گیاه پر سیاوشان را نشانه زندگی پس از مرگ و مداومت در حیات می‌دانند. در گذشته ایرانیان با مشاهده این گیاه، بر سیاوش می‌گریستند. اسطوره سیاوش، پس از ورود اسلام به ایران، همچنان در فرهنگ اسلامی- ایرانی باقی ماند و نیز در قامت برخی اسطوره‌های جدید از جمله امام حسین (ع) بازتولید شد. سیاوش در فرهنگ عامه به خاطر پاکدامنی، با یوسف (ع) و به دلیل دفاع از وطن، بی‌گناهی و کشته شدن مظلومانه با شهیدان وطن مقایسه شده است. | در ایران پیش از اسلام، هر ساله مراسم سوگواری سیاوش با نام «سیاوشان» برگزار می‌شده است. بر اساس متون ایرانی پیش از اسلام، از خون به ناحق ریخته سیاوش، گیاه «پر سیاوشان» می‌روید که «هرچند آن را ببُرند، باز می‌روید و جان تازه می‌گیرد». از این رو سیاوش را نماد یا خدای نباتی نیز دانسته‌اند. حتی نام سیاوش (مرد سیاه) نیز با موضوع مرگ و زندگی مجدد خدای نباتی مرتبط است. زیرا رنگ چهره او نمایش بازگشت وی از جهان مردگان است. همچنین گیاه پر سیاوشان را نشانه زندگی پس از مرگ و مداومت در حیات می‌دانند. در گذشته ایرانیان با مشاهده این گیاه، بر سیاوش می‌گریستند. اسطوره سیاوش، پس از ورود اسلام به ایران، همچنان در فرهنگ اسلامی- ایرانی باقی ماند و نیز در قامت برخی اسطوره‌های جدید از جمله امام حسین (ع) بازتولید شد. سیاوش در فرهنگ عامه به خاطر پاکدامنی، با یوسف (ع) و به دلیل دفاع از وطن، بی‌گناهی و کشته شدن مظلومانه با شهیدان وطن مقایسه شده است. | ||
==سیاوشان== | ==سیاوشان== | ||
سیاوشان یا «سوگ سیاوش» نام آیین سوگواری ایرانیان پیش از اسلام است که هر ساله به یاد مرگ مظلومانه سیاوش برگزار می‌شده و نیز نام عمومی محل‌های اصلی برگزاری این آیین است. محوریت آیین سیاوشان نقش بنیادین «مرگ مقدس» است که قابل تحلیل با آیین قربانی کردن شاه مقدس در جشنواره‌های تحویل سال و مراسم سوگ نمایشی مربوط به آن است. رسم دیگر مربوط به سیاوش، از روز دهم آبان ماه، بازی سوزاندن جانوران و شادی در اطراف حلقه آتش بوده است. گویا این رسم بعد از اسلام منسوخ شده و به شب چهارشنبه آخر سال منتقل شده است. ریشه این رسم را باید در مفاهیمی چون تقدس آتش یا داستان گذشتن سیاوش از آتش جستجو کرد. | |||
نشانه‌هایی از آیین سیاوشان در نقوش آثار سفالی کهن خوارزم و ماوراءالنهر و نیز در نقاشی‌های دیواری پَنجَکَنت (شهری در تاجیکستان) بر جا مانده است. در این نقاشی‌ها، مجلسی تصویر شده که در گوشه‌ای از آن پیکر سیاوش به صورت آراسته و تاج بر سر درون اتاقکی قرار گرفته و توسط چند نفر تشییع می‌شود. عده‌ای دیگر نیز در اطراف او، به اشکال مختلف مشغول مویه و زاری و اجرای موسیقی‌اند. قدیمی‌ترین گزارش تاریخی از برگزاری آیین سیاوشان مربوط به قرن چهارم و متعلق به ابوبکر نرشخی (286- 348ق) است. نرشخی در تاریخ بخارا می‌نویسد: «مردمان بخارا را در کشتن سیاوش نوحه‌هاست. چنانکه در همه ولایت‌ها معروف است و مطربان آن را سرود ساخته‌اند و می‌گویند و قوالان آن را گریستن مغان خوانند و این سخن زیادت از سه هزار سال است». | نشانه‌هایی از آیین سیاوشان در نقوش آثار سفالی کهن خوارزم و ماوراءالنهر و نیز در نقاشی‌های دیواری پَنجَکَنت (شهری در تاجیکستان) بر جا مانده است. در این نقاشی‌ها، مجلسی تصویر شده که در گوشه‌ای از آن پیکر سیاوش به صورت آراسته و تاج بر سر درون اتاقکی قرار گرفته و توسط چند نفر تشییع می‌شود. عده‌ای دیگر نیز در اطراف او، به اشکال مختلف مشغول مویه و زاری و اجرای موسیقی‌اند. قدیمی‌ترین گزارش تاریخی از برگزاری آیین سیاوشان مربوط به قرن چهارم و متعلق به ابوبکر نرشخی (286- 348ق) است. نرشخی در تاریخ بخارا می‌نویسد: «مردمان بخارا را در کشتن سیاوش نوحه‌هاست. چنانکه در همه ولایت‌ها معروف است و مطربان آن را سرود ساخته‌اند و می‌گویند و قوالان آن را گریستن مغان خوانند و این سخن زیادت از سه هزار سال است». | ||