علی اکبر (ع): تفاوت میان نسخه‌ها

'''علی بن حسین بن علی بن ابی‏ طالب علیهم‌السلام،''' ملقب به علی‌ اکبر است. پدرش حسین بن علی (ع) و مادرش لیلا دختر ابو مُرّه نوه مسعود بن عامر ثقفی است. مادر لیلا میمونه دختر ابو سفیان و از بنی‏ امیه است. <ref>تاریخ خلیفة بن خیاط، ص145؛ الطبقات الکبری، ج5، ص53.</ref> لیلا از زنان شریف و بزرگوار عصر خویش بود.  

| نام کامل           =علی بن حسین بن علی بن ابی‏ طالب علیهم‌السلام

درباره تاریخ تولد و سن علی‌ اکبر (ع) اختلاف وجود دارد اما به مدد قرائن می‌‏توان به طور تقریبی حدس زد که ایشان در چه سالی به دنیا آمده و به هنگام شهادت در روز عاشورا چند سال داشته است. منابع متفق القول نقل کرده‌اند که امام سجاد (ع) درسال 38 هجری به دنیا آمده و در عاشورای سال 61 هجری 23 سال داشته‏ اند. <ref>کتاب نسب قریش، ص53.</ref> از طرف دیگر اکثر منابع آورده‌‏اند علی ‏بن حسین (ع) که مادرش لیلا نام داشت و توسط مُرَّة بن منقذ عبدی در کربلا به شهادت رسید، علی‌اکبر بوده است. <ref>تسمیه من قتل مع الحسین (ع)، ص150؛ الطبقات الکبری، ص53؛ کتاب نسب قریش، ص57؛ انساب الاشراف، ج2، ص497؛ تاریخ یعقوبی، ج2، ص160؛ الاخبار الطوال، ص256؛ مروج الذهب، ج3، ص61؛ مقاتل الطالبیین، ص77؛ مقتل الحسین طبرانی، ص38؛ شرح الاخبار، ج3، ص152.</ref>

صحت این ادعا را از بیان امام سجاد (ع) در مجلس عبیدالله بن زیاد می‏‌توان دریافت. عبیدالله از امام سجاد (ع) پرسید: نامت چیست؟ فرمود: علی بن حسین. گفت، مگر خدای علی بن حسین را نکشت؟ فرمود: من برادر بزرگ‏تر از خود داشتم و شما او را کشتید. <ref>کتاب نسب قریش، ص53 ؛ مقاتل الطالبیین، ص112.</ref>  

با توجه به شواهد فوق، چنین استنباط می‌‏شود که علی بن حسینِ شهید در کربلا از امام سجاد (ع) بزرگ‌تر بوده و بیش از 23 سال داشته است. بنابراین قبل از سال 38 هجری به‌ دنیا آمده است. لذا پذیرفتن این احتمال که وی در زمان خلافت عثمان به دنیا آمده باشد، <ref>مقاتل الطالبیین، ص78 ؛ السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ص91. ابن ادریس ضمن بررسی روایات و نظرات مختلف معتقد است که علی بن حسین شهید، علی اکبر بوده است.</ref> تقویت می‌‏شود و قول کسانی که او را در کربلا 28 ساله می‌‏دانند <ref>لباب الانساب و الالقاب و الاعقاب، ج2، ص397.</ref> از صحت بیشتری برخوردار است. بسیاری از نویسندگان معاصر نیز بر این نکته تصریح کرده‏‌اند از جمله مقرّم ضمن بررسی نظرات گوناگون در خصوص لقب علی‌ اکبر به این نتیجه رسید که علی بن حسین شهید، همان علی‌ اکبر بوده و 27 سال سن داشته است. <ref>مقتل الحسین مقرم، ص226.</ref>

یکی دیگر از مسائلی که در راستای زندگی علی‌ اکبر مطرح می‌‏گردد مسأله ازدواج ایشان است. اگر وی در کربلا 27 یا 28 سال سن داشته باشد، پس همسر و فرزندانی نیز داشته است. در زیارت حضرت علی‌ اکبر که توسط ابو حمزه ثمالی از حضرت صادق (ع) نقل شده، به اهل بیت و فرزندان علی‌ اکبر و کنیه‌‏اش”ابوالحسن“ <ref>انصار الحسین (ع)، ص145.</ref> اشاره گردیده است. <ref>کامل الزیارات، ص239. ” صلی الله علیک و علی عترتک و اهل بیتک و ابائک و ابنائک و امهاتک الاخیار و الابرار“ صلوات خدا بر تو و بر خانواده و خاندانت و بر پدران و مادران نیکوکار و پاکدامنت. صلی الله علیک یا اباالحسن. نصیراوی روایت امام صادق (ع) را که در زیارت ابوحمزه ثمالی آمده به نظم درآورده است: ”لِذا اَتَت زِیارَةُ الثُّمالی عَن صادِقِ القَولِ بِذَا المَقالِ“، حدیث کربلا، ص122.</ref> در برخی منابع نیز به این کنیه اشاره شده است. <ref>کتاب نسب قریش، ص58 ؛ مقاتل الطالبیین، ص77.</ref> بنا بر نقل حدیثی از امام رضا (ع)، علی‌ اکبر پس از شهادت امام حسن (ع) با ام ‏ولد <ref>کنیزی از همسران امام حسن (ع) که از او صاحب فرزند شد و کنیه ام‏ ولد به او داده شد.</ref> او ازدواج کرد. <ref>الکافی، ج5 ص361.</ref> بنا به گزارش دیگر او با دختری از نوادگان ام‏ ولد از‏دواج کرده است. <ref>انصار الحسین، ص145. </ref>  لازم به ذکر است که شیخ عباس قمی با استناد به موارد فوق معتقد است که علی‌ اکبر ازدواج نموده و دارای فرزند شده است. <ref>منتهی الآمال، ص283.</ref> مقرم نیز براساس کنیه اباالحسن احتمال داده که علی‌ اکبر فرزندی به نام حسن داشته <ref>زندگانی حضرت علی اکبر، ص14.</ref> و تشکیل خانواده داده است. ولی احتمال می‏‌رود فرزند یا فرزندان او به ثمر نرسیده و نسلی از او باقی نمانده باشد. <ref>الطبقات الکبری، ص53 ؛ تاریخ یعقوبی، ج2، ص160.</ref> این احتمال را گفتار مورخان و دانشمندان علم رجال تأیید می‏‌کنند.  

به نقل از ابن سعد و یعقوبی یکی از فرزندان امام حسین (ع) که در کربلا شهید شد، علی‌ اکبر بود و نسلی از او باقی نمانده است. ابن شهر آشوب نیز بر این عقیده است. <ref>مناقب آل ابی‌ طالب، ج4، ص109 و نیز ر.ک : المجدی فی انساب الطالبیین، ص91 ؛ زندگانی حضرت علی اکبر (ع)، ص15.</ref>

روایت اول: برخی از خصوصیات علی‌ اکبر از زبان معاویه چنین بیان شده است: شایسته‏‌ترین افراد برای امر خلافت، علی‌ اکبر فرزند حسین است که جدش رسول خدا بوده و شجاعت بنی ‏هاشم، سخاوت بنی ‏امیه و زیبایی قبیله ثقیف را درخود جمع نموده است. <ref>مقاتل الطالبیین، ص78؛ ابصار العین فی انصار الحسین (ع)، ص49.</ref> اگرچه معاویه اغراض سیاسی را دنبال می‏‌کرد و رهبری مسلمانان را در شجاعت، سخاوت و زیبایی منحصر می‌‏نمود، اما ناخواسته علی‌ اکبر را به شایستگی و شجاعت ستوده است.

روایت سوم: علی بن حسین (ع) شخص لایق، مهمان‌دوست، فقیر و غریب‌‏نواز و عزیز و گرامی بود که شاعران عرب به مدح او پرداخته‏‌اند. در توصیف این وجه از شخصیت ممتاز ایشان به عنوان یکی از جوانمردان و سخاوتمندان اشعار زیبایی در مقاتل الطالبیین درج شده است. <ref>ر.ک : مقاتل الطالبیین، ص78.</ref>

1- در شبی که والی مدینه، امام حسین (ع) را برای بیعت کردن با یزید دعوت کرد، او همراه دیگر افراد بنی‏ هاشم پدرش را تا خانه ولید بن عتبة بن ابی ‏سفیان همراهی نمود و همان‌جا به پاسداری از جان پدر پرداخت. <ref>مناقب آل ابی‌طالب، ج3، ص88.</ref>

2- آن‌گاه که امام حسین (ع) از بیعت با یزید امتناع ورزید و به سوی مکه حرکت کرد، علی‌ اکبر بر همراهی با پدر و ایثار و جان‏بازی در راه به ثمر رسیدن اهداف و آرمان‌‏های والای پدرش را پذیرفت. <ref>الاخبار الطوال، ص220 ؛ الفتوح، ج5، ص45.</ref>

3- همراهی با کاروان از مکه به سوی کوفه. <ref>انساب الاشراف، ج3، ص160 ؛ ترجمة الامام الحسین (ع)، ص67.</ref>

4- هنگامی که خبر شهادت مسلم بن عقیل و هانی بن عروه به امام حسین (ع) رسید، علی‌ اکبر سخن از بازگشت گفت و اینکه مردم کوفه اهل غدر و خیانت و بی‌وفایی هستند. <ref>ترجمة الامام الحسین (ع)، همانجا.</ref>

5- در منزل قصر بنی‌ مقاتل همراهی با پدر را به منزله حمایت از حق تلقی می‏‌کرد و در راه حق از مرگ باکی نداشت. عقبة‌ بن‌ سمعان‌ گوید: ما شبانه‌ از قصر بنی‌ مقاتل‌ در رکاب‌ امام حسین (ع) به‌ راه‌ افتادیم‌. مدتی‌ نگذشته‌ بود که‌ دیدیم‌ خواب‌، ایشان‌ را ربوده‌ است‌. چند لحظه‌ طول‌ نکشید که‌ بیدار شد و دو یا سه‌ بار فرمودند: ”اِنّا للهِِ وِ اِنّا اِلَیه‌ِ راجِعُون‌َ وَ الْحَمْدُ للهِِ رَب‌ِّ العْالَمین‌َ“. در این‌ هنگام‌ علی‌ اکبر فرزند رشید امام‌ حسین (ع) که همه جا هم‌رکاب و هم‌نفس پدر است، سبب‌ بیان‌ این‌ جمله‌ را جویا شد و عرض کرد پدر جان! هر چه شر و بدی است از شما دور باد، در خواب چه دیدید که استرجاع گفتید و خداوند را ستودید؟ امام‌ حسین (ع) فرمود: ای‌ فرزندم‌! در خواب‌ سواره‌ای‌ را دیدم‌ که‌ می‌گفت‌: این‌ گروه‌ به‌ پیش‌ می‌روند و مرگ‌ نیز به‌ سوی‌ ایشان‌ شتابان‌ است‌، تا به‌ بهشت‌ وارد شوند. دانستم‌ که‌ مقصودشان‌ ما هستیم‌. علی‌ اکبر عرض‌ کرد: امیدوارم‌ هیچ‌گاه‌ امر ناگواری‌ برایتان‌ پیش‌ نیاید و همواره ‌از گزند روزگار در امان‌ باشید. اما پدرجان‌ ”اَوَلَسنا عَلَی‌الْحَق‌ّ“ مگر ما برحق‌ نیستیم‌؟ امام‌ حسین (ع) فرمود: آری فرزندم‌، قسم‌ به‌ خدایی‌ که‌ همه‌ بندگان‌ به‌ سوی‌ او می‌روند، ما بر حق‌ هستیم. علی‌ اکبر عرض‌ کرد: ”اِذا لا نُبالی‌ بِالْمَوْت‌ِ اَن‌ْ نَموُت‌َ مُحِقّین“ دیگر از مرگ‌ چه‌ واهمه‌ای‌ داریم و چه باک از مرگ در بستر حقیقت‌. مرگ‌ چه‌ اعتباری‌ دارد وقتی‌ که‌ ما بر حق‌ هستیم‌؟ امام حسین (ع) از این‌ سخن‌ شایسته و کلام عارفانه و عاشقانه‌ فرزند عزیزش‌ بسیار خرسند شد. با نگاه مهربانش که از آن عشق و تحسین و رضایت می‌بارید رو به فرزندش فرمود: ”خداوند تو را پاداش‌ نیکو عنایت کند. نیکوترین‌ پاداشی‌ که‌ پدری‌ می‌تواند به‌ فرزندش‌ بدهد. “ <ref>وقعة الطف، ص177؛ تاریخ طبری، ج5، ص408؛ مقاتل الطالبیین، ص112؛ بحار الانوار، ج44، ص367.</ref>  

6- هنگامی که امام حسین (ع) شبانه با عمر بن سعد دیدار داشت، پسرش علی‌ اکبر نیز همراهش بود. <ref>فرهنگ جامع سخنان امام حسین (ع)، ص43.</ref>

7- در شب عاشورا هم‌صدا با دیگر بنی ‏هاشم و اصحاب امام حسین (ع)، آمادگی خود را در دفاع از پدر اعلام کرد. <ref>وقعة الطف، ص198؛ ارشاد، ص238.</ref>

8- در روز عاشورا با عمل شجاعانه خویش این آمادگی را اثبات نمود و نخستین شهید بنی ‏هاشم بود که به میدان شتافت. <ref>الاخبار الطوال، ص256؛ ارشاد، ج2، ص239.</ref> سید بن‌ طاووس <ref>اللهوف، ص47.</ref> ‌می‌نویسد: ”فَاسْتَأَذَن‌َ اَباه‌ُ فِی‌الْقِتال‌ِ فَأَذِن‌َ لَه‌ُ“ تا اجازه‌ خواست‌ امام حسین (ع) بی‌درنگ‌ اذنش‌ داد و گفت‌ برو، اما با چشمانی‌ به‌ حالت‌ نیم‌خفته‌ و مأیوسانه‌ به‌ او نظر افکند. چند قدمی‌ پشت‌ سر او رفت‌ و رو به ‌آسمان‌ کرد و عرض‌ کرد: ”اَلّلهُّم‌َ اشْهَدْ عَلی هؤُلاءِ الْقَوْم‌ِ فَقَدْ بَرَزَ اِلَیهِم‌ْ غُلام‌ٌ اَشْبَه‌ُ النّاس‌ِ خَلْقاً وَ خُلْقاً وَ مَنْطِقاً ِلرَسوُلِک‌َ مُحَمَّدٍ . . . “ <ref>الفتوح، ج5، ص114.</ref> خداوندا! شاهد باش‌ که‌ جوانی‌ به‌ جانب‌ ایشان‌ رهسپار است‌ که‌ در صورت‌ و سیرت ‌و گفتار شبیه‌ترین‌ مردم‌ به‌ پیامبر توست و ما هرگاه‌ مشتاق‌ دیدار پیامبرت‌ بودیم‌ به‌ چهره‌ او می‌نگریستیم‌. امام حسین (ع) آن‌گاه این آیه را تلاوت فرمود: ”اِن‌َّ اللهَ اصْطَفی‌' آدَم‌َ وَ نوُحاً وَ آل‌َ اِبْراهیم‌َ وَ آل‌َ عِمْران‌َ عَلَی‌ الْعالَمین‌َ ذُرِّیة‌ً بَعْضُها مِن‌ْ بَعْض‌ٍ وَاللهُ سَمیع‌ٌ عَلیم‌ٌ“ <ref>الفتوح، ج5، ص114. با اشاره به آیه 33-34 سوره آل عمران.</ref> به‌ حقیقت‌ خداوند آدم‌ و نوح‌ و خاندان‌ ابراهیم‌ و خاندان‌ عمران‌ را بر جهانیان‌ برگزید. فرزندانی‌ هستند برخی‌ از نسل‌ برخی‌ دیگر و خداوند بر همه‌ شنوا و داناست.  

{{م| ضَـرْب‌َ غُلام‌ٍ هاشِـمی‌ٍ عَـلَوِی‌ٍّ <ref>وقعة الطف، ص243؛ تاریخ طبری، ج5، ص446؛ شرح الاخبار، ج3، ص153-154؛ اعیان الشیعه، ج8، ص207.</ref> }}

گروهی‌ بر او حمله‌ کردند و از هر سو ضربات‌ شمشیر بر علی‌ اکبر فرود آمد. او نیز به‌ جنگ‌ پرداخت‌ و زد‌ و خورد سخت‌ و خونینی‌ انجام‌ داد. تشنگی‌ مفرط‌ او را آزار می‌داد. یک‌ بار نزد پدر برگشت‌ و گفت‌: ”یا اَبَة الْعَطَش‌ُ قَدْ قَتَلَنی‌ وَ ثِقْل‌ُ الْحَدیدِ فَذاَجْهَوَنی‌ فَهَل‌ْ اِلی شَرْبَة‌ٍ مِن‌َ الْماء سَبیل‌ٌ؟“ <ref>الفتوح، ج5، ص114.</ref> پدر جان‌! تشنگی‌ مرا کشت‌ و سنگینی‌ سلاح‌ توانم‌ را برد. آیا می‌توان‌ آبی‌ را به‌ دست‌ آورد؟

این‌ سخن،‌ جانِ‌ اباعبدالله را آتش‌ زد و فرمود: فرزندم‌! زمانی‌ کوتاه‌ نیز بجنگ. چه‌ زود است‌ که‌ جدّ خود محمد (ص) را دیدار کنی‌ تا با قدحی‌ لبریز از نوشیدنی‌ که‌ پس‌ از آن‌ هرگز تشنگی‌ نیابی‌، تو را سیراب‌ کند. علی‌ اکبر به‌ سوی‌ میدان‌ برگشت‌ و دست‌ از جان‌ شسته‌ آماده‌ شهادت‌ شد. حمله‌ بسیار شدیدی‌ را آغاز نمود و پس ‌از به‌ خاک‌ افکندن‌ چند تن، غافلگیرانه‌ هدف‌ نیزه‌ مُرّة‌ بن‌ مُنقِذ بن نُعمان عَبْدی از قبیله عبدالقیس‌ قرار گرفت‌ و به‌ زمین‌ افتاد <ref>الطبقات الکبری، ج5، ص102؛ الاخبار الطوال، ص256.</ref> و فریاد زد: پدرجان‌! بر تو باد سلام‌، اینک‌ این‌ جدّم‌ رسول‌ خداست‌ که‌ به‌ تو سلام‌ می‌رساند و می‌فرماید: زود به ‌سوی‌ ما بشتاب‌. سپس‌ آهی‌ کشید و جان‌ داد. دشمن‌ اطراف‌ او را محاصره‌ کرده‌ و با شمشیرهای‌ خود بر پیکر بی‌جان‌ او ضربه‌ وارد می‌کردند. قساوت و بی‌رحمی دشمن نسبت به او چنان است که پس از افتادن از اسب، بدنش را قطعه قطعه کردند. <ref>وقعة الطف، ص243؛ تاریخ طبری، ج5، ص446؛ اللهوف، ص47؛ مقتل الحسین خوارزمی، ج2، ص31؛ مناقب آل ابی‌طالب، ج4، ص34.</ref>

امام حسین (ع) بر بالین‌ کشته‌ فرزندش‌ نشست‌ و صورت‌ بر صورت‌ او نهاد و در حالی‌ که‌ می‌گریست، فرمود: : ”قَتَلَ اللهُ قَوماً قَتَلُوکَ یا بُنَی ما اَجرَ أهُم عَلَی الرَّحمنِ وَ عَلَی اِنتِهاکِ حُرمَةِ الرَّسُولِ عَلَی‌الدُّنْیا بَعْدَک‌َ الْعَفا“ <ref>الاخبار الطوال، ص256؛ ارشاد، ج2، ص239.</ref> فرزندم‌! خدا بکشد قومی‌ که‌ تو را کشتند. اینان‌ چه‌ بسیار بر خدا و هتک‌ حریم‌ رسول‌ خدا گستاخ‌ گشته‌اند، پس‌ از تو، خاک‌ بر سر دنیا.

سپس گفت: خدایا! برکات‌ زمین‌ را از اینان‌ باز دار و ایشان‌ را سخت‌ پراکنده‌ ساز و به‌ راه‌های‌ گوناگون‌ بیفکن‌ و والیان‌ را هرگز از آنان‌ راضی‌ مدار. آنان‌ ما را خواندند تا یاری‌مان‌ کنند. چون‌ پاسخ‌ دادیم‌ ستم‌ کردند و ما را کشتند. امام‌ حسین (ع) او را به‌ سینه‌ چسباند تا جان‌ داد. آنگاه خطاب‌ به‌ عمر بن‌ سعد فرمود: ”یابن‌َ سَعْد! قَطَع‌َ اللّه‌ُ رَحِمَک‌َ کما قَطَعْت‌َ رَحِمی“ <ref>اللهوف، ص47؛ اعلام الوری، ص242؛ بحار الانوار، ج35، ص33؛ مقتل الحسین مقرم، ص324؛ مقتل الحسین خوارزمی، ج2، ص31؛ ابصار العین فی انصار الحسین (ع)، ص53.</ref> ای‌ پسر سعد! خداوند نسل‌ تو را قطع‌ کند چنان‌ که‌ نسل‌ مرا از این‌ فرزندم‌ قطع‌ کردی.  

حمید بن‌ مسلم‌ نقل‌ می‌کند: زنی‌ را دیدم‌ که‌ از خیمه‌ بیرون‌ آمد و در حالی‌ که‌ می‌دوید، با صدای‌ اندوهناکی ‌می‌گفت‌: پسر برادرم‌! عزیزم‌! تا بر کشته‌ برادرزاده‌اش‌ رسید و خود را بر روی‌ بدن‌ پاره‌ پاره‌ علی‌ اکبر افکند. امام حسین (ع)‌، دست‌ خواهرش‌ زینب‌ را گرفت‌ و او را به‌ خیمه‌ بازگرداند و به‌ عده‌ای‌ از جوانان بنی‌ هاشم فرمود‌: بروید و برادرتان‌ را به‌ خیمه‌ شهدا بیاورید! <ref>وقعة الطف، ص243؛ تاریخ طبری، ج5، ص446؛ الطبقات الکبری، ج5، ص102؛ الاخبار الطوال، ص256؛ کتاب نسب قریش، ص57؛ الفتوح، ج5، ص114-115؛ شرح الاخبار، ج3، ص152-153؛ مقاتل الطالبیین، ص115-116؛ ارشاد، ج2، ص239.</ref>   

شهادت مظلومانه علی‌ اکبر باعث گریستن امام حسین (ع) بر جنازه‌‏اش و بی‌تابی حضرت زینب شد. <ref>برای گزارش کامل به میدان رفتن و شهادت علی اکبر ر.ک : وقعة الطف، ص243؛ تاریخ طبری، ج5، ص446؛ الطبقات الکبری، ج5، ص102؛ الاخبار الطوال، ص256؛ کتاب نسب قریش، ص57؛ الفتوح، ج5، ص114-115؛ شرح الاخبار، ج3، ص152-153؛ مقاتل الطالبیین، ص115-116؛ ارشاد، ج2، ص239.</ref>