پیاده روی اربعین

پیاده‌روی اربعین
اطلاعات آئین
زمان‌برگزاری:	ماه صفر تا روز اربعین
مکان برگزاری:	از سرتاسر عراق در مسیرهای منتهی به کربلا؛ مهم‌ترین مسیر از نجف به کربلا است.
گستره جغرافیایی:	عراق و کشورهای همسایه
ادعیه:	زیارت اربعین

پیاده روی اربعین از آیین سالانه راهپیمایی شیعیان به سوی کربلا در روزهای منتهی به اربعین در عراق است.

پیاده روی اربعین، بزرگترین اجتماع سالانه شیعیان جهان و آیینی زیارتی شامل پیاده روی طولانی مدت افراد و گروه‌ها در مسیرهای منتهی به شهر کربلا و به قصد زیارت امام حسین (ع) است. اربعین، از روزهای مهم زیارتی امام حسین (ع) و در تقویم شیعی مهم ترین مناسبت مذهبی مرتبط با آن حضرت بعد از عاشورا است. در عراق، این روز به سبب باوری قدیمی، روز بازگشت سر امام حسین (ع) و دفن آن در کربلا در سال 61ق دانسته می‌شود و در میان شیعیان به روز «مردالرأس» (بازگشت سر) معروف است.

پیشینه

به گفته برخی پژوهشگران، راهپیمایی در اربعین حسینی از زمان امامان معصوم (ع) در بین شیعیان رایج بوده است. سید محمدعلی قاضی طباطبایی در کتاب تحقیق درباره اول اربعین سیدالشهداء (کتاب)، راهپیمایی اربعین را سیره مستمره شیعه از زمان ائمه خوانده که شیعیان در زمان بنی‌امیه و بنی‌عباس نیز به این حرکت پایبند بوده‌اند.

تصویری از راهپیمایی اربعین در سال 1970م

گفته شده است پس از دوره شیخ انصاری این سنت فراموش شده بود و محدث نوری آن احیا کرد. نویسنده کتاب ادب الطف در گزارشی از مراسم اربعین در کربلا، اجتماع در این مراسم را به اجتماع مسلمانان در مکه تشبیه و به حضور هیئت‌های عزاداری در آن اشاره کرده که برخی به ترکی، عربی، فارسی و اردو مرثیه می‌خوانده‌اند. تعیین زمان دقیق آغاز پیاده روی اربعین به سبب کمبود منابع دشوار است. در برخی منابع، از گونه‌ای پیاده روی زیارتی در زمان حیات امامان شیعه سخن گفته‌اند. اما طبق قول مشهورتر سابقه‌ی این آیین حدودا به میانه‌ی قرن 13 بر میگردد و مرتضی انصاری (1214-1281ق) - از عمای بزرگ شیعه معاصر قاجار-از مبدعان اصلی آن بوده است. پس از وی برای مدتی این آیین کم رونق شد تا اینکه مجددا در اوایل قرن 14 به کوشش برخی از علمای شیعه از جمله محدث نوری احیا شد و از آن پس تا امروز، با افت و خیزهایی استمرار یافته است. در مقاطعی که شیعیان به آزادی های سیاسی دست یافته اند، ان آیین رونق بیشتری یافته است.

ممنوعیت راهپیمایی

در اواخر قرن 14 و با استیلای حزب بعث در عراق این آیین به افول گرایید. حزب بعث که این راهپیمایی را نمودی از قدرت سیاسی شیعیان می‌دانست، ابتدا کوشید با کمک تبلیغات گسترده از آن بهره برداری سیاسی کند؛ اما با ناکامی مواجه شد و در پی مقابله با این آیین برآمد. اصرار شیعیان عراق به برگزاری پیاده روی و ممانعت رژیم، در سال های متعدد منجر به اعمال خشونت علیه زائران شد. گزارش هایی از تیراندازی زمینی و هوایی نیروهای نظامی به سوی زائران در سال های 1970م، 1975م و 1976م(1353، 1358 و 1359) در دست است. این حملات در سال 1977م/1360 به اوج رسید. در آن سال، نیروهای بعثی در نزدیکی کربلا به روی زتئران پیاده آتش گشودند. پس از آن برای مدتی پیاده روی اربعین ممنوع اعلام شد؛ گرچه با این وجود، برخی شیعیان به این ممنوعیت اعتنایی نمی‌کردند و مخفیانه خود را به کربلا رساندند.

مسافت پیاده‌روی

مسیرهای پیاده‌روی اربعین در عراق

در همه‌ی مسیرهاب منتهی به کربلا (از جمله بغداد و نجف) در روزهای پیش از اربعین پیاده‌روی در جریان است. بین این مسیرها، محور نجف به کربلا معمولا پرترددتر است و مسیر اصلی و مهم‌تر محسوب می‌شود. بین نجف و کربلا دو مسیر برای پیاده روی وجود دارد؛ یکی مسیر کوتاه‌تر و تقریبا 80 کیلومتری که از میان بیابان می‌گذرد و در حاشیه‌ی رود خانه‌ی فرات قرار گرفته است. معمولا اگثر زائرانی که این محور را انتخاب می‌کنند، از مسیر نخست حرکت می‌کنند. در این مسیر، از آغاز جاده‌ی نجف تا حریم حرم امام حسین (ع) تیرک‌هایی در فواصل 50 متری از هم نصب شده که از 1 تا 1460 شماره گذاری شده‌اند.

آداب پیاده‌روی اربعین

در منابع حدیثی شیعه، بر زیارت امام حسین (ع) در روز اربعین تأکید بسیار شده و آن از جمله نشانه‎‌های مؤمن شمرده شده است. در این منابع، همچنین برای کسی که به صورت پیاده به زیارت امام حسین (ع) رود و برای هر قدمی که در این راه بردارد، ثواب‌های بسیاری ذکر شده است. همچنین به زائران توصیه شده بعد از رسیدن به رودخانه فرات و غسل در آن، کفش‌های خود را درآورند و با پای برهنه به زیارت امام حسین (ع) بروند تا به ثواب بیشتری برسند. به استناد همین دسته از روایات، زائران بسیاری از روزها قبل از اربعین با پای پیاده به سمت کربلا به راه می‌اقتند و می‌کوشند تا در روز اربعین در کربلا حضور داشته باشند؛ گرچه گاه قبل یا بعد از آن روز به کربلا می‌رسند. در دیگر روزهای زیارتی و مناسبت‌های مهم مانند نیمه شعبان یا روز عرفه نیز پیاده روی به سوی کربلا البته در ابعادی محدودتر از اربعین صورت می‌گیرد. پیاده روی اربعین هم به صورت فردی و هم گروهی (در قالب گروه‌های دوستی، هیئت‌های مذهبی و جمع‌های خانوادگی) انجام می‌شود و طی آن افراد، بسته به شرایط از جمله توانایی جسمی خود، همه یا بخشی از مسیر محل زندگی خود تا کربلا را پیاده می‌پیمایند. این پیاده روی چند روز به طول می انجامد و مدت آن، بسته به مسافت میان مبدأ حرکت تا کربلا متفاوت است. در برخی موارد (به عنوان مثال برای زائرانی که از شهر بصره به راه می‌افتند)، این پیاده روی بیش از 10 روز به طول می‌انجامد.

موکب

تصویر موکب در راه‌پیمایی اربعین

در طول همه‌ی مسیرهای پیاده‌روی، «موکب» هایی به تعداد بسیاز زیاد توسط اجتماعات مذهبیی، عشایر بومی منطقه و ساکنان توسط اجتماعات مذهبی، عشایر بومی منطقه و ساکنان روستاهای حوالی هر مسیر برقرار است که به زائران به صورت رایگان خدمات ارائه می‌کنند. مدیریت موکب‌ها به شکل کاملا مردمی و مستقل از دولت انجام می‌شود. موکب‌ها را به دو دسته‌ی «موقتی» ( که معمولا در خیمه‌های پارچه‌ی برپا می‌شوند) و «دائم» (که ساختمان‌های کوچکو بزرگ دارند) می‌توان تقسیم کرد. خدماتی که در موکب‌ها به زائران ارائه می‌شود طیف گسترده‌ای را در بر می‌گیرند؛ مانند در اختیار قرارا دادن محلی برای اسکان موقت و استراحت، تهیه و توزیع انواع اغذیه و خوراکی، ارائه‌ی خدمات بهداشتی و درمانی و خدمات متفرقه نظیر واکسن زدن کفش‌ها، ماساژ بدن و پاها، تعمیر وسایل و موارد دیگر. اعتقاد به فضیلت بسیار زیارت امام حسین (ع) به خصوص در اربعین و جایگاه زائران آن حضرت، سبب شده است که بین صاحبان موکب‌های مختلف و ارائه دهندگان خدمات، بر سر ارائه‌ی خدمات بیشتر و بهتر و جلب نظر زائران رقابت درگیرد.

نماد‌ها و تبلیغات

در طول مسیرهای راهپیمایی، تعداد بی‌شماری از نماد‌ها و تبلیغات گروه‌های مختلف شیعی به چشم می‌خورد. از جمله پرشمارترین این نماد‌ها می‌توان بیرق‌ها و پرچم‌های گوناگون، شمایل و تصاویر منسوب به امامان شیعه و دیگر شخصیت‌های دینی (بیش از همه شمایل امام حسین (ع) و حضرت ابالفضل (ع)) و تصاویر مراجع و رهبران سیاسی-مذهبی شیعه (بیش از همه شمایل امام حسین (ع) و حضرت سید علی سیستانی، سید علی خامنه ای، سید محمد حسین حکیم و سید صدق شیرازی) را نام برد. در بین راهپیمایان از هر جنس، سن، نژاد، و حتی دین و مذهب و نیز از کشورهای مختلف و با گرایش های گوناگون فکری، فرهنگی، مذهبی و سیاسی حضور دارند. حتی برخی افراد دارای معلولیت جسمی نیز با ویلچر و عصا در این آیین شرکت می‌کنند. گرچه این آیین ماهیتی شیعی دارد، اما هر ساله شماری از اهل سنت و اقلیت‌های غیر مسلمان عراقی نیز در آن شرکت دارند. از دیگر ویژگی‌های برجسته این آیین، امنیت حضور در آن برای زنان و کودکان است. حین پیاده روی، برخی شعارهای حماسی مذهبی (نظیر «لبیک یا حسین») سر می‌دهند و برخی نیز اذکار و دیگر متون دینی را زمزمه می‌کنند. همچنین در فواصلی از مسیر به ویژه در نزدیکی کربلا، زائران به عزاداری و روضه خوانی می‌پردازند و سینه یا زنجیر می‌زنند یا هوسه خوانی می کنند. به طور سنتی، زائران عراقی پس از رسیدن به کربلا، معمولا پیاده روی را به سمت حرم امام حسین (ع) ادامه می دهند و بعد از زیارتی کوتاه و قرائت زیارت مخصوص روز اربعین، به شهرها و روستاهای محل زندگی خود باز می‌گردند. اما دیگر زائران، از جمله زائران ایرانی معمولا چند روز در کربلا اقامت می‌کنند.

تعداد شرکت کنندگان

تعیین تعداد شرکت کنندگان در پیاده روی اربعین دشوار است. ارقام متفاوتی هر سال توسط مراجع رسمی و غیر رسمی اعلام می‌شود که به نظر هیچ کدام قطعی نمی تواند باشد. از قدیمی ترین این آمارها هم می توان به گزارش وزیر حمل و نقل عراق اشاره کرد که تعداد زائران در اربعین سال 1437ق/1394 را «بیش از 26 ملیون نفر» اعلام کرده است. در هر حال می‌توان گفت تعداد مشارکت کنندگان در این آیین سالانه، روندی رو به تصاعد داشته است.

گالری تصاویر پیاده‌روی اربعین

• 

  شیعیان پر شور در راهپیمایی اربعین به سمت کربلا

• 

  استفاده مردم محلی اطراف کربلا از مسیر عشایری برای پیمودن مسیر زیارت اربعین

• 

  حضور بانوان حسینی در مسیر راهپیمایی اربعین

• 

  رود فرات در مسیر زائران اربعین حسینی

پیوند به بیرون

• منبع مدخل: فرهنگ سوگ شیعی، محسن حسام مظاهری
• دانشنامه مجازی مکتب اهل بیت علیه السلام

منابع

• اباذری، عبدالرحیم(1395).«پیاده روی اربعین حسینی در کلام بزرگان».فرهنگ زیارت: ویژه نامه‌ی اربعین. س35. ش 19 و 20 (تابستان و پاییز 1393).

• بابایی، حبیب الله (1394). «مدنیت و معنویت در اربعین». مدنیت، عقلانیت، معنویت در بستر اربعین. به کوشش مسعود معینی پور. تهران: سوره مهر.

• باقری، سید احسان (1393). پیاده آمده ام. تهران: سوره مهر.

• حسینی جلالی، سید محمد رضا (1393). «نقش اربعین در احیا و گسترش نهضت امام حسین (ع)». ترجمه‌ی محمد مهدی رضایی. فرهنگ زیارت: ویژه نامه اربعین. س5. ش 19 و 20 (تابستان و پاییز 1393).

• حطاب، فرج (1393). «آداب و رسوم عزاداری اربعین در عراق امروز». ترجمه ی محمد مهدی رضایی. فرهنگ زیارت: ویژه نامه ی اربعین. س5.ش 19 و 20 (تابستان و پاییز 1393).

• حیدری، ابراهیم (1381)/ تراژدی کربلا. مطالعه ی جامعه شناختی گفتمان شیعه. ترجمه ی علی معموری و محمد جواد معموری. قم:دارالکتاب الاسلامی.

• زارع زورمیزی، محمد رضا (1393). «اربعین های خونین: نگاهی به برخی از حملات خونین به مراسم حسینی در دوره ی معاصر». فرهنگ زیارت: ویژه نامه اربعین. س5. ش19و20 (تابستان و پاییز 1393).

• ساعدی، حبیب الله عبد الواحد (1393). «فقه پیاده روی». فرهنگ زیارات:ویژه نامه اربعین. س5. ش 19 و 20 (تابستان و پاییز 1393).

• سند، محمد (1393). «همایش جهانی اربعین». ترجمه ی محمد علی خوشنویس. فرهنگ زیارت:ویژه نامه ی اربعین. س5. ش 19 و 20 (تابستان و پاییز 1393).

• علوی، سید عادل (1393). «فضیلت پیاده روی برای زیارت معصومین (ع)». ترجمه‌ی حسین شهرستانی. فرهنگ زیارت: ویژه نامه ی اربعین. س5. ش 19 و 20 (تابستان و پاییز 1393).

• عماد زاده، عمادالدین حسین (1347). زندگانی حضرت ابی عبدالله الحسین سید الشهدا (ع). تهران: شرکت سهامی طبع کتاب.

• غلامی، علی (1394). «مراسم آیینی اربعین حسینی 1434: تلاش برای بازخوانی». مدنیت، عقلانیت، معنویت در بستر اربعین. به کوشش مسعود معینی پور. تهران: سوره مهر.

• کرمی، محمد تقی بذر افشان، محمد مهدی (1394). «فهم عراق از دریچه ی تجربه ی زیسته ی عراقی ها: تلاش به منظور ارائه ی یک الگوی نظری». مدنیت، عقلانیت، معنویت در بستر اربعین. به کوشش مسعود معینی پور. تهران: سوره مهر.

• کلیددار، عبد الجواد (1389). تاریخ کربلا و حائر حسینی. تهران. مشعر.

• محدثی، جواد(1381). فرهنگ عاشورا. قم:معروف.

• معینی پور، مسعود (1394). «ظرفیت های تمدنی کنگره اربعین حسینی». مدنیت، عقلانیت، معنویت در بستر اربعین. به کوشش مسعود معینی پور. تهران:سوره مهر.

• موسوی، رعد (1392). «انتفاضه اربعین 1397 ق». ترجمه ی جواد محدثی. فرهنگ زیارت. ش 19 و 20 (دی 1392).

• .alshamar, marsin, (2013). shrines of diddidence: shi'a clerics and political mobilization in baathist iraq. honors thesis collection

• .bremer, l. paul (2006) my yera in iraq: the struggle to build a future of hope. new york: threshold edditions: cordesman, anthony h

• .davies ,emma r.(2008) .iraq's insurgency and the road to civil conflict. volume 2, london: greenwood publishing group

• .dearden lizzie (2014). "one of the world's biggest and most dangerous pilgrimages is underway". independent. tuesday 25. november 2014

• .encyclopaedia. edited by michael r. t. dumper and bruce e. stanly. santa barbara/oxford:abc-clio, inc

• .fernea, elizabeth (2005). "remembering ta'zieh in iraq'. the drama reviw. vol. 49, no.. 4, special lssue on ta'zieh, winter 2005

• .geroge, susannah (2015) . "millions of shiites gather in iraq's karbala for arbaeen". the world post. december 2, 2015

• .killblance, richard e. (2009). "good friday ambush". tip of the spear:u.s. government printing office

• .pierre, jean-mare et al (2007). "the shi'a remembrance of muharram: an explantation of he days of ashura and arba'en". military review. march-april 2007

• .(rathmell, andrew, olga oliker, terrenence k. kelly, david brannan and keith crane (2005

• .rosen, nir (2010). aftermath: following the bloodshed of america's wars in the mus-lim world. new york: nation book

• .sky, emma (2015). the unravaelling: high hope and missed opportunities in iraq. uk:publicaffairs

• szanto, edith" .(2014) the end of mourning :pious bodies ,affective economies, and sa-cred space in contemporary iraqi arbaeen practies. "world congress for middle east studies. 18 aug 2014