نفس المهموم فی مصیبت سیدنا الحسین المظلوم

عباس قمی. مقدمهٔ سید احمد حسینی. چاپ اول: بیروت، دار المحجة البیضاء و دار الرسول الاکرم (ص)، 1412. 644 ص، وزیری. 7 اثر حاضر از دو کتاب تشکیل شده است: نفسی المهموم (ص 5- 552) و نفتة المصدور (ص 555 - 629). تاریخ تألیف کتاب اول 1335 قمری و تاریخ تألیف کتاب دوم 1342 قمری است و هر دو پیش از منتهی الامال (کتاب دیگر همین نویسنده)، نوشته شده. کتاب اول، که در این کتابشناسی مورد نظر است، مهمتر از کتاب دوم است و کتاب دوم را نویسنده بدان الحاق کرده. نفس المهموم کتابی است خوشخوان دربارهٔ امام حسین - ع - و قیام او. این کتاب حاصل جمع کتابهای گذشتگان است و اغلب مطاوی آن را نقل قول تشکیل میدهد و تحلیل و ارزیابی در آن کمتر ملاحظه میشود. نویسنده، خود، در آغاز کتاب میگوید: «جمعته من الکتب المعتبرة التی علیها الاعتماد و الزکون و الاستناد» (ص 6). مطالب کتاب مانند منتهی الامال است و کتاب اخیر را میتوان گزارش فارسی آن شمرد. نفس المهموم شامل مقدمه، پنج باب و خاتمه است. مقدمهٔ کتاب، کوتاه و در بارهٔ ولادت امام حسین است. باب اول در بارهٔ مناقب آن حضرت و پاداش گریستن بر او و لعن کشندگان او و احادیث دربارهٔ شهادت اوست. باب دوم، که مفضلترین باب کتاب است، گزارشی است از قیام آن حضرت و شهادت او و یاران و خانواده اش که در آن رخدادهای روز تاسوعا و عاشورا با تفصیل بیشتر بیان شده است. باب سوم دربارهٔ رخدادهای پس از شهادت آن حضرت است؛ مانند ربودن جامهٔ شهیدان، غارت خیمه ها، دفن پیکر شهیدان، ورود اهل بیت به کوفه، خطبهٔ حضرت زینب و فرستادن سرهای شهیدان و اهل بیت به شام. در باب چهارم به رخدادهایی پرداخته شده که در پی شهادت ان حضرت اشکار شد؛ مانند گریستن آسمان و زمین و مردم و فرشتگان در سوگ آن حضرت و اشعاری که شاعران در شهادت وی سرودند. در واپسین باب کتاب از فرزندان و همسران امام و پاداش زیارت او و دست اندازی خلفا بر قبر او سخن رفته است. قیام مختار و شرح حال توابین و مرگ معاویه و یزید، مطالب خاتمهٔ کتاب را تشکیل میدهد. پیوست کتاب مزبور، نفتة المصدور است که جنگی است مختصر و در آن بیشتر به امام حسین - ع - پرداخته شده و از مناقب او و یارانش سخن رفته است. در خاتمهٔ این کتاب اندرزهایی به اهل منبر و تعزیه خوانان آمده است که این مطالب، با اندکی تفاوت، در کتاب منتهی الامال نیز ملاحظه می شود. نویسنده در این کار از استادش نوری در کتاب لؤلؤ و مرجان پیروی کرده است. نخستین ترجمهٔ نفس المهموم، به قلم ابوالحسن شعرانی، با عنوان دمع الشجوم : ترجمهٔ نفس المهموم (تهران، کتابفروشی اسلامیه، 1374 ق)، منتشر شده است. این ترجمه، پس از درگذشت مترجم، در بلبشوی بازار کتاب، یک بار با عنوان در کربلا چه گذشت؟ (چاپ اول: تهران، انتشارات آدینهٔ سبز، 1389)، و بار دیگر ذیل عنوان حماسهٔ کربلا (چاپ سوم: قم، انتشارات قائم آل محمّد، 1389)، به چاپ رسیده است. ترجمهٔ دیگر این کتاب و نیز کتاب نفتة المصدور، به قلم محمدباقر کمره ای، با عنوان رموز النهادة: ترجمهٔ کامل نفس المهموم و نفثة المصدور (چاپ اول: تهران، انتشارات اسلامیه، 1363)، منتشر شده است. این ترجمه نیز پس از درگذشت مترجم بار دیگر با عنوان در کربلا چه گذشت» (چاپ ششم: قم، انتشارات مسجد مقدس صاحب الزمان (عج)، 1375)، چاپ شده است. جالب توجه اینکه دو ناشر، عنوان دو کتاب را، پس از درگذشت مترجمان آن تغییر دادند و یک عنوان برای آن برگزیدند. ترجمهٔ دیگری از نفس المهموم، به قلم علی نظری منفرد، با عنوان مقتل امام حسین علیه الشلام و یاران منتشر شده است (چاپ سوم: قم، انتشارات سرور، 1389). برای آشنایی بیشتر با این کتاب رجوع شود به: سید علی میرشریفی، «سخنی در شناخت نفس المهموم»، کیهان اندیشه (شمارهٔ 5، فروردین و اردیبهشت 1365)، ص 62-63.

منابع

کتابشناسی تاریخی امام حسین علیه‌السلام، محمد اسفندیاری، ص 114-115.