مقتل الحسین علیه السلام

نویسنده	ابوالمؤید موفق بن احمد مکی
ناشر	مطبعةالزهرا
محل نشر	نجف
تاریخ نشر	۱۳۶۷ ه.ش
تعداد صفحات	۲۵۴+۲۵۸ ص
قطع	رقعی
تعداد جلد	۲

مقتل‎الحسین علیه‌السلام کتابی درباره‌ی فضایل رسول خدا(ص)، حضرت خدیجه(س)، حضرت فاطمه بنت اسد، امیرالمؤمنین(ع) و حضرت فاطمه(س)، امام حسین(ع) و پیشگویی‌های رسول خدا درباره‌ی امام حسین (ع) و شهادت ایشان است.

درباره نویسنده

کتاب حاضر به قلم ابوالمؤید موفق بن احمد مکی است. نویسنده کتاب (م ۵۶۸ ه. ق)، معروف به خطیب خوارزم و اخطب خوارزم و خوارزمی، فقیه حنفی، محدث، ادیب و خطیب نامدار عصر خود و از شاگردان جارالله زمخشری و از علاقه‌مندان به اهل بیت(ع) است.

خوارزمی را مورخ و محدث اهل سنت، منصف و محب اهل بیت توصیف نموده اند که آثار متعددی در بیان شرح زندگانی، مناقب و سجایای ائمه (ع) دارد. کتاب های: قضایای امیرالمومنین (ع)، ردالشمس علی امیرالمومنین (ع)، مناقب امیرالمومنین (ع)، الاربعین فی مناقب النبی الامین (ع)، و وصیت امیرالمومنین (ع) و همچنین کتاب مقتل الحسین (ع) از آثار خوارزمی می باشد.

درباره‌ی کتاب

مقتل الحسین علیه السلام یکی از مقاتل به جای مانده از قرن ششم هجری و از جمله  آثار ابوالموید خوارزمی (484- 568 ق) می باشد. این کتاب دارای دو جلد و مجموعا شامل یک سرآغاز و پانزده فصل به این ترتیب است:

در فصل اول تا پنجم، به برخی فضایل رسول خدا(ص)، حضرت خدیجه، حضرت فاطمه بنت اسد، امیرالمؤمنین(ع) و حضرت فاطمه(س) پرداخته شده‌است.

فصل ششم در فضایل امام حسن(ع) و امام حسین(ع) است.

فصل هفتم تا چهاردهم ویژه امام حسین(ع) است و در آن، به ترتیب، از این مسائل سخن رفته است:

• فضایل ویژه امام حسین(ع)
• پیشگویی‌های رسول خدا(ص) درباره امام حسین(ع) و شهادت او
• رویدادهای میان آن حضرت و ولید بن عتبه و مروان بن حکم
• ورود آن حضرت به مکه و نامه‌های مردم کوفه به او و رفتن مسلم بن عقیل به آنجا و شهادت وی
• خروج آن حضرت از مکه به عراق و رخدادهای در آن مسیر و ورود به کربلا و شهادت در آنجا
• مجازات قاتلان آن حضرت
• مصیبت‌های وارد شده به آن حضرت و مرثیه‌های سروده شده در سوگ او
• زیارت تربت آن حضرت

پایان بخش کتاب (فصل پانزدهم)، درباره قیام مختار است.

کتاب حاضر یکسره درباره امام حسین(ع) نیست، اما از آنجا که عنوان آن مقتل‌الحسین علیه‌السلام است و اغلب مطاوی آن در همین باره، در این کتابشناسی معرفی می‌شود.

مهمترین آن فصول، فصل یازدهم در رابطه با شهادت امام حسین (ع) است که جداگانه توسط مصطفی صادقی برای نخستین بار به فارسی ترجمه و با عنوان شرح غم امام حسین علیه‎السلام در 252 صفحه در سال 1388 برای نخستین بار و در سال 1400 برای دومین مرتبه با ویراستاری مجدد و طرح جلد جدید، توسط انتشارات مسجد مقدس جمکران تجدید چاپ و منتشر شد.

بررسى کتاب

مقتل‌الحسین کتابی است تاریخی-روایی که در آن، تاریخ به روایت پیشوایان اسلام و محدثان و مورخان گزارش شده‌است. از این کتاب چند نسخه خطی اصیل در دست است که تاریخ استنساخ یکی از قدیمی ترین آنها در سال 986 ق و توسط محمد بن حسین عمیدی حسینی نجفی می باشد. استنساخ دیگری از آن ، در سال 1306 قمری، به توسط سیدمحمدمهدی طباطبائی حسنی و از روی نسخه 986 ق انجام گردید. طی چند دهه اخیر نسخه های خطی مقتل الحسین چندین باردر خارج از کشور چاپ و منتشر شده است.

روایات و گزارش‌های تاریخی کتاب با ذکر سند است و بیشترین مطالب آن، از فصل نهم به بعد، برگرفته از الفتوح ابن اعثم است. برخی از مشایخ روایت خوارزمی که در این کتاب فراوان از آن‌ها روایت کرده‌است، عبارتند از: جارالله زمخشری، حسن بن احمد عطار همدانی و شهردار بن شیرویه دیلمی.

مقتل‌الحسین پس از کتاب ‌الاربعین (کتاب دیگر همین نویسنده)، نوشته شده‌است. چه، خوارزمی در پایان فصل اول (ج ۱، ص ۲۱) و در پایان فصل چهارم (ج ۱، ص ۵۰)، خواننده را به کتاب‌الاربعین ارجاع می‌دهد. اما معلوم نیست که این مقتل پس از کتاب المناقب (کتاب دیگر همین نویسنده) نوشته شده‌باشد.

میزان اعتبار گزارش خوارزمی

خوارزمی روایاتی را که در این کتاب نقل می‌کند، تلقی به قبول کرده‌است. وی ظاهراً تنها در یک جا (ج ۲، ص ۲، ذیل نخستین حدیث) به ضعف یک روایت تصریح کرده که آن هم از قول دیگری است. در غیر این مورد، او به بررسی سند یا متن روایات نپرداخته‌است.

با اینکه مقتل‌الحسین مورد رجوع شیعه است و از آن بسیار روایت می‌کنند، برخی روایاتش به نظر شیعه مجعول است. از جمله روایاتی که در آن بهترین مردم، پس از پیامبر، ابوبکر و عمر دانسته شده‌است (ج۱، ص ۴۳، فصل ۴). همچنین روایتی که در آن گفته شده‌است ابوبکر بر پیکر حضرت فاطمه(س) نماز گزارد و او، همراه علی و عمر و چند تن دیگر، به خاکش سپردند (ج ۱، ص ۸۶، فصل ۵). نیز می‌توان به روایتی اشاره کرد که به روزه گرفتن در عاشورا تحریض شده‌است (ج ۲، ص ۳، فصل ۱۱)، و عاشورا را عید و حتی هفتاد عید، شمرده‌است (ج ۲، ص ۴، فصل ۱۱).

بخشی از این کتاب، که ویژه امام حسین(ع) است، باعنوان شرح غم حسین(ع) به قلم مصطفی صادقی، به فارسی برگردانده شده‌است (چاپ اول: قم، مسجد جمکران، ۱۳۸۸).

برای تحقیق بیشتر درباره کتاب حاضر رجوع شود به:

• سید عبدالعزیز طباطبایی، اهل‌البیت علیهم السلام فی المکتبةالعربیة (چاپ اول: قم، مؤسسه آل‌البیت، ۱۴۱۷ ه. ق)، ص ۵۴۰-۵۴۶

• محمد قزوینی، «کتاب مقتل ابوالمؤید خوارزمی»، یادگار (سال چهارم، شماره هشتم، اردیبهشت ۱۳۲۷)، ص ۵۷-۶۴.

• این مقاله در کتاب مقالات قزوینی، گردآوری عبدالکریم جربزه‌دار (چاپ اول: انتشارات اساطیر، ۱۳۶۳)، ج ۲ ص ۲۷۴-۲۸۴، نیز چاپ شده‌است.

منابع

کتابشناسی تاریخی امام حسین علیه‌السلام، محمد اسفندیاری، ص ۴۰-۴۱.