کاروان شعر عاشورا
کاروان شعر عاشورا اثر محمدعلی مجاهدی (پروانه) کتابی شامل منظومه‌های عاشورایی دور از دسترس شاعران مرثیه سرا از سده چهاردهم تا اکنون است.
محتوای کتاب
مقدمه
در مقدمه اثر، بررسی مختصری بر تاریخچه تذکره نویسی صورت گرفته و به گفته نویسنده «متأسفانه تاكنون تذكره مستقلی درباره شاعران آيينی و نيز شعرايی كه دارای آثار منظوم عاشورايیاند، نگاشته نشده است». در ادامه آمده است که کتاب «كاروان شعر عاشورا» حاصل مطالعات سی و اند ساله نویسنده پيرامون موضوعات شعر آيينی در زبان فارسی است. این کتاب در 6 فصل نوشته شده که در ادامه به آن می‌پردازیم.
فصل اول
فصل اول اين اثر با عنوان «سيمای امام حسين عليهالسلام در شعرفارسی» به شاعرانی اختصاص دارد كه اثر منظوم مستقلی درباره سالار شهيدان و شهدای كربلا و حادثه كربلا ندارند، ولی با رويكردی كوتاه و گذرا در برخی از آثار منظوم خود از اين مهم غافل نماندهاند. در اين بخش نمونههايی از آثار 35 تن از شاعران فارسی زبان، از سده پنجم تا سده سيزدهم، ارائه شده است.
فصل دوم
در فصل دوم با عنوان «معرفی منظومه‌های عاشورايی دور از دسترسو آفرينندگان آن‌ها» بيش از هشتاد منظومه نادر عاشورايی را معرفی كردهايم كه اغلب آن‌ها به زيور طبع آراسته نشده و از نسخههای خطی آن‌ها دركتابخانههای داخل و خارج از ايران نگاهداری میشود، و معدودی از آن‌ها كه به چاپ رسيده، همانند نسخههای خطّی كمياب و نادرند. اين بخش از تذكره، بيشتر جنبه كتابشناسی دارد و ما با معرفی اين منظومهها و سرايندگان غالباً گمنام آن‌ها، مشعل فروزانی را فرا راه اهل تحقيق در قلمرو شعر فارسی برافروختهايم به اين اميد كه هر يك از آنان در حد توان و فرصتی كه دارند در احياء نشر اين گنجينههای ارزشمند بكوشند و غبار غربت را از چهره اين آثار منظوم عاشورايی و سرايندگان گمنام و با اخلاصشان بزدايند و بر غنای گنجينه گران‌سنگ شعر آيينی در زبان فارسی بيفزايند.
فصل سوم
در فصل سوم به نقل اشعاری پرداختهايم كه نام سرايندگان آن‌ها مشخص نيست. اين آثار منظوم عاشورايی را كه بيشتر از مقتلهای فارسی نقل كردهايم، به خاطر نامعلوم بودن سرايندگانشان نمیتوان در مقطع زمانی خاصی قرار داد ولی شيوه كلامی آن‌ها را میتوان به تفاوت مورد با سبك بيانی رايج در سدههای پنجم تا دهم مقايسه كرد.
فصل چهارم
در فصل چهارم با عنوان: «چهرههای آشنای شعر عاشورا» به معرفی شاعرانی پرداختهايم كه از سده چهارم تا نيمه اول سده سيزدهم در جای جای ايران و ساير كشورهای اسلامی میزيستهاند و دارای آثار منظوم عاشورايی مستقلی میباشند. برای بررسی بيشتر در مورد اين گروه از شاعران و آثار عاشورايی آنان، چهار محور موضوعی را برای هر يك از آنان در نظر گرفتهايم: 1) زندگينامه؛ 2) سبك شعر؛ 3) دامنه تأثير آثار عاشورايی؛ 4) برگزيده آثار عاشورايی. برخی از اين شاعران دارای يك يا دو اثر منظوم عاشورايیاند كه به ناگزير به نقل آن‌ها پرداختهايم ولی در مورد ساير شعرا برگزيده و منتخبی از آثارشان را ارايه كردهايم و اگر دارای تركيب‌بند عاشورايی بودهاند سعی كردهايم در حد گنجايش مقال، تماماً و يا بندهايی از آن‌ها را برگزينيم. اين بخش حاوی شرح احوال و برگزيده آثار 27 تن از شاعران فارسی زبان است.
فصل پنجم
در فصل پنجم اين تذكره، رويهای كه در بخش چهارم اعمال شده، ادامه پيدا كرده است و به شرح احوال و آثار عاشورايی 51 تن از شاعران فارسی زبانی اختصاص يافته كه در مقطع زمانی نيمه دوم سده 13 تا پايان سده 14 زندگی میكردهاند. مطالب اين بخش در جلد دوم اثر ارائه شده است.
فصل ششم
در فصل ششم به شرح احوال و نقل آثار عاشورايی شاعران معاصر خواهيم پرداخت. [۱] [۲]