ثوره الحسین ظروفها الاجتماعیه و آثارها الانسانیه

محمد مهدی شمس الذین. چاپ پنجم: بیروت، دار التعارف للمطبوعات، 4 ላ ̆\\. 301 ص، وزیری. کتاب حاضر، که در حدود سال 1385 قمری نوشته شده، تاکنون چند بار چاپ شده و چاپ پنجم آن شامل اضافات و تحقیقاتی جدید است. نویسنده بیش از اینکه به قیام امام حسین - ع - بپردازد، به زمینه ها و بستر اجتماعی و آثار و نتایج آن پرداخته است. وی در هر بحث ضمن توصیف مسائل، عهده دار تحلیل هم شده است، ولی بندرت توانسته است نتیجه گیری و نظریه پردازی کند. با وجود این، در مقدمهٔ چاپ چهارم اشاره شده است که بسیاری از دانشوران و روشنفکران گفته اند: «این کتاب، علی الاطلاق، بهترین اثری است که در بارهٔ قیام امام حسین نوشته شده است» (ص 5). مطالب کتاب در سه فصل گنجانده شده است: «بستر سیاسی و اجتماعی»، «موجبات و انگیزههای قیام»، «آثار قیام در حیات جامعهٔ اسلامی». فصل دوم (ص 131 - 191)، که کوتاهتر است، دربارهٔ قیام امام، و فصل اول و سوم دربارهٔ زمینه ها و آثار آن است. در فصل اول، ضمن اشاره به تشکیل سقیفه، روش عمر در تقسیم بیت المال و شورای او براى انتخاب خلیفه، این سه موضوع از موجبات پیدایی تحولات در دورهٔ عثمان دانسته شده است. آنگاه به سیاستهای عثمان و معاویه پرداخته و موضع امیرالمؤمنین علی - ع - در این دوره بررسی شده است. نویسنده نتوانسته است پیوند این رویدادها را با قیام امام حسین، چنانکه باید، نشان دهد.

در فصل دوم، وضع جامعه در زمان معاویه بررسی شده و از روش امام حسین در برابر معاویه، علل عدم قیام او در آن دوره، شخصیت یزید، موضع امام در برابر او و انگیزههای قیام آن حضرت سخن رفته است. سومین فصل کتاب، که روشنترین فصل است، به آثار و نتایج قیام امام اختصاص دارد. در این فصل به چهار نتیجهٔ قیام امام پرداخته شده است: 1. قطع نفوذ دینی امویان که به حکومت خود رنگ دینی میزدند؛ 2. گسترش احساس گناه در وجود همگان که منجر به انتقاد از خود شد؛ 3. آفرینش ارزشهای اخلاقی جدید؛ 4.برانگیختن روح پیکار برای استقرار جامعه ای بر پایه های جدید. در پایان این بحث گزارشی از قیامهای پس از شهادت امام، که پیامد قیام و شهادت آن حضرت بود، ارائه شده است. این کتاب سه بار به فارسی برگردانده شده است: نخست با عنوان پزوهشی پیرامون زندگانی امام حسین(ع) (قم، دارالتبلیغ اسلامی، 1351)، و سپس با عنران ارزیابی انقلاب حسین(ع)، به قلم مهدی پیشوایی (قم، انتشارات توحید، 1362)؛ بار دوم با عنوان زمینههای اجتماعی و رهاوردهای انسانی قیام امام حسین علیه السّلام، به قلم سید حسین سیدی (چاپ اول: مشهد، به نشر، 1382)؛ و بار سوم تحت عنوان قیام حسینی، زمینه های اجتماعی و پیامدهای انسانی، به قلم محمّد جواد معموری (چاپ اول: قم، انتشارات کلمة الحق، 1386).

منابع

کتابشناسی تاریخی امام حسین علیه‌السلام، محمد اسفندیاری، ص 141-142.