پیاده روی اربعین: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حسین
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جزبدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۴۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''آیین سالانه راهپیمایی شیعیان به سوی کربلا در روزهای منتهی به اربعین در عراق'''
{{جعبه اطلاعات آئین ها
| عنوان        = پیاده‌روی اربعین
| عرض          =
| تصویر1      = زیارت اربعین.jpg
| عرض تصویر1  =
| زیرنویس1    =
| تصویر2      =
| عرض تصویر2  =
| زیرنویس2    =
| اطلاعات آئین  = اطلاعات آئین
| زمان برگزاری = ماه صفر تا روز [[اربعین]]
| مکان برگزاری = از سرتاسر [[عراق]] در مسیرهای منتهی به [[کربلا]]؛ مهم‌ترین مسیر از نجف به کربلا است.
| گستره جغرافیایی  = عراق و کشورهای همسایه
| منشأ تاریخی  =
| انواع        =
| اشیاء و نمادها  =
| وجه نمادین  =
| ادعیه        = [[زیارت اربعین]]
| اوراد و اشعار=
| مؤسسه وابسته =
| ثبت ملی      =
| پانویس جعبه  =
}}
'''پباده‌روی اربعین'''، بزرگترین اجتماع سالانه شیعیان جهان و آیینی زیارتی شامل‌ پیاده‌روی طولانی مدت افراد و گروه‌ها در مسیرهای منتهی به شهر [[کربلا]] و ه قصد [[زیارت]] [[امام حسین (ع)]] است. [[اربعین]] از روزهای مهم زیارتی [[حسین بن على (ع)|امام حسین (ع)]] و در تقویم شیعی مهمترین مناسبت مذهبی مرتبط با آن حضرت بعد از [[عاشورا]] است. در عراق این روز به سبب باوری قدیمی، روز بازگشت [[سر امام حسین (ع)]] و دفن آن در [[کربلا]] در سال 61ق دانسته می‌شود و در میان شیعیان به روز "مَرَدَّ الرّأس" (بازگشت سر) معروف است.


===پیاده روی اربعین در احادیث شیعی===
در منابع حدیثی شیعه، بر زیارت امام حسین (ع) در روز [[اربعين|اربعین]] تاکید بسیار شده و آن از جمله نشانه‌های مومن شمرده می‌شود. در این منابع، همچنین برای کسی که به صورت پیاده به زیارت امام حسین (ع) رود، برای هر قدم وی ثواب‌های بسیاری ذکر شده است. همچنین به زائران توصیه شده بعد از رسیدن به رودخانه فرات و غسل در آن، کفش‌های خود را درآوردند و با پای برهنه به زیارت امام حسین (ع) بروند تا به ثواب بیشتری برسند.


پیاده روی اربعین، بزرگترین اجتماع سالانه شیعیان جهان و آیینی زیارتی شتمل پیاده روی طولانی مدت افراد و گروه ها در مسیرهای منتهی به شهر کربلا و به قصد زیارت امام حسین (ع) است. اربعین، از روزهای مهم زیارتی امام حسین (ع) و در تقویم شیعی مهم ترین مناسبت مذهبی مرتبط با آن حضرت بعد از عاشورا است. در عراق، این روز به سبب باوری قدیمی، روز بازگشت سر امام حسین (ع) و دفن آن در کربلا در سال 61ق دانسته می شود و در میان شیعیان به روز «مردالرأس» (بازگشت سر) معروف است.  
به استناد همین دسته از روایات، زائران بسیاری از روزهای قبل از اربعین با پای پیاده به سمت [[کربلا]] به راه می‌افتند و می‌کوشند تا در روز اربعین در کربلا حضور داشته باشند، گرچه از قبل یا بعد از آن روز به کربلا می‌رسند. در دیگر روزهای زیرتی و مناسبت‌های مهم مانند نیمه شعبان یا روز عرفه نیز پیاده‌روی به سوی کربلا (البته در ابعاد محدودتر از اربعین) صورت می‌گیرد.
==چگونگی پیاده‌روی اربعین==
پیاده‌روی اربعین هم به صورت فردی و هم گروهی (در قالب گروه‌های دوستی، هیئت‌های مذهبی و جمع‌های خانوادگی) انجام می‌شود و طی آن افراد، بسته به شرایط از جمله توانایی جسمی خود، همه یا بخشی از مسیر محل زندگی خود تا کربلا را پیاده می‌پیمایند. این پیاده‌روی چند روز طول می‌کشد و مدت آن، بسته به مسافت شهر مبدا حرکت تا کربلا متفاوت است. در برخی موارد (به عنوان مثال برای زائرانی که از بصره به راه می‌افتند.)، این پیاده‌روی بیش از ده روز به طول می‌انجامد.


در منابع حدیثی شیعه، بر زیارت امام حسین (ع) در روز اربعین تأکید بسیار شده و آن از جمله نشانه های مؤمن شمرده شده است. در این منابع، همچنین برای کسی که به صورت پیاده به زیارت امام حسین (ع) رود و برای هر قدمی که در این راه بردارد، ثواب های بسیاری ذکر شده است. همچنین به زائران توصیه شده بعد از رسیدن به رودخانه فرات و غسل در آن، کفش های خود را درآورند و با پای برهنه به زیارت امام حسین (ع) بروند تا به ثواب بیشتری برسند.  
===مسیرهای پیاده‌روی===
[[پرونده:مسیر اربعین.png|بندانگشتی|مسیرهای پیاده‌روی اربعین در [[عراق]]]]در همه مسیرهای منتهی به کربلا (از جمله بغداد و نجف) در روزهای پیش از اربعین‌ پیاده‌روی در بین این مسیرها، محور نجف به کربلا معمولا پرترددتر است و مسیر اصلی و مهم‌تر محسن بین نجف و کربلا هم دو مسیر برای‌ پیاده‌روی وجود دارد؛ یکی مسیر کوتاه تر و تقریبا ۸۰ کیلومتری که از بیابان می‌گذرد و در حاشیه رودخانه فرات قرار گرفته است. معمولا اکثر زائرانی که این محور را انتخاب می‌کنند، از مسیر نخست حرکت می‌کنند. در این مسیر، از آغاز جاده نجف تا حریم حرم امام حسین (ع) تیرک‌هایی در فواصل ۵۰ متری از هم نصب شده که از 1 تا 1460 شماره‌گذاری شده‌اند.


به استناد همین دسته از روایات، زائران بسیاری از روزها قبل از اربعین با پای پیاده به سمت کربلا به راه می اقتند و می کوشند تا در روز اربعین در کربلا حضور داشته باشند؛ گرچه گاه قبل یا بعد از آن روز به کربلا می رسند. در دیگر روزهای زیارتی و مناسبت های مهم مانند نیمه شعبان یا روز عرفه نیز پیاده روی به سوی کربلا البته در ابعادی محدودتر از اربعین صورت می گیرد.  
===موکب‌های مسیر===
در طول همه مسیرهای پیاده‌روی، [[موکب]]<nowiki/>‌هایی به تعداد بسیار زیاد توسط اجتماعات مذهبی، عشایر بومی منطقه و ساکنان روستاهای حوالی هر مسیر برقرار است که به زائران به صورت رایگان خدمات ارائه می‌کنند. مدیریت موکب‌ها به شکل کاملا مردمی و مستقل از دولت انجام می‌شود. موکب‌ها را به دو دسته «موقتی» (که معمولا در خیمه‌های پارچه ای برپا می‌شوند) و «دائم» (که ساختمان‌های کوچک و بزرگ دارند)، می‌توان تقسیم کرد. خدماتی که در موکب‌ها به زائران ارائه می‌شود طیف گسترده‌ای را دربر می‌گیرد؛ مانند دراختیار قراردادن محلی برای اسکان موقت و استراحت ، تهیه و توزیع انواع اغذيه و خوراکی، ارائه خدمات بهداشتی و درمانی و خدمات متفرقه نظیر واکس زدن کفش‌ها، ماساژ بدن و پاها، تعمیر وسایل و موارد دیگر.


اعتقاد به فضیلت بسیار زیارت [[حسین بن علی (ع)|امام حسین (ع)]] به خصوص در اربعین و جایگاه زائران آن حضرت، سبب شده است که بین صاحبان موکب‌های مختلف و ارائه دهندگان خدمات، برسر ارائه خدمات بیشتر و بهتر و جلب نظر زائران رقابت درگیرد. در طول مسیرهای راهپیمایی، تعداد بی‌‍شماری از نمادها و تبلیغات گروه‌های مختلف شیعی به چشم می‌خورد. ازجمله پرشمارترین این نمادها می‌توان بیرق‌ها و پرچم‌های گوناگون، شمایل و تصاویر منسوب به امامان شیعه و دیگر شخصیت‌های دینی (بیش از همه شمایل امام حسین (ع) و [[اباالفضل (ع)|حضرت ابالفضل (ع)]]) و تصاویر مراجع و رهبران سیاسی - مذهبی شیعه (به ویژه سید محمد صدر، سید مقتدی صدر، سید علی سیستانی، سیدعلی خامنه‌ای، سید محمدحسین حکیم و سیدصادق شیرازی) را نام برد. در بین راهپیمایان از هر جنس، سن، نژاد، وحتی دین و مذهب و نیز از کشورهای مختلف و با گرایش‌های گوناگون فکری، فرهنگی، مذهبی و سیاسی حضور دارند. حتی برخی افراد دارای معلولیت جسمی نیز با ویلچرو عصا در این آیین شرکت می‌کنند. گرچه این آیین ماهیتی شیعی دارد، اما هرساله شماری از اهل سنت و اقلیت‌های غیرمسلمان عراقی نیز در آن شرکت دارند. از دیگر ویژگی‌های برجسته‌ این آیین امنیت حضور در آن برای زنان و کودکان است.


پیاده روی اربعین هم به صورت فردی و هم گروهی (در قالب گروه های دوستی، هیئت های مذهبی و جمع های خانوادگی) انجام می شودو طی آن افراد، بسته به شرایط از جمله توانایی جسمی خود، همه یا بخشی از مسیر محل زندگی خود تا کربلا را پیاده می پیمایند. این پیاده روی چند روز به طول می انجامد و مدت آن، بسته به مسافت میان مبدأ حرکت تا کربلا متفاوت است. در برخی موارد (به عنوان مثال برای زائرانی که از شهر بصره به راه می افتند)، این پیاده روی بیش از 10 روز به طول می انجامد. در همه‌ی مسیرهاب منتهی به کربلا (از جمله بغداد و نجف) در روزهای پیش از اربعین پیاده‌روی در جریان است. بین این مسیرها، محور نجف به کربلا معمولا پرترددتر است و مسیر اصلی و مهم‌تر محسوب می‌شود. بین نجف و کربلا دو مسیر برای پیاده روی وجود دارد؛ یکی مسیر کوتاه‌تر و تقریبا 80 کیلومتری که از میان بیابان می‌گذرد و در حاشیه‌ی رود خانه‌ی فرات قرار گرفته است. معمولا اگثر زائرانی که این محور را انتخاب می‌کنند، از مسیر نخست حرکت می‌کنند. در این مسیر، از آغاز جاده‌ی نجف تا حریم حرم امام حسین (ع) تیرک‌هایی در فواصل 50 متری از هم نصب شده که از 1 تا 1460 شماره گذاری شده‌اند.
===شعارهای پیاده‌روی اربعین===
در طول همه‌ی مسیرهای پیاده‌روی، «موکب»هایی به تعداد بسیاز زیاد توسط اجتماعات مذهبیی، عشایر بومی منطقه و ساکنان توسط اجتماعات مذهبی، عشایر بومی منطقه و ساکنان روستاهای حوالی هر مسیر برقرار است که به زائران به صورت رایگان خدمات ارائه می‌کنند. مدیریت موکب‌ها به شکل کاملا مردمی و مستقل از دولت انجام می‌شود. موکب‌ها را به دو دسته‌ی «موقتی» ( که معمولا در خیمه‌های پارچه‌ی برپا می‌شوند) و «دائم» (که ساختمان‌های کوچکو بزرگ دارند) می‌توان تقسیم کرد. خدماتی که در موکب‌ها به زائران ارائه می‌شود طیف گسترده‌ای را در بر می‌گیرند؛ مانند در اختیار قرارا دادن محلی برای اسکان موقت و استراحت، تهیه و توزیع انواع اغذیه و خوراکی، ارائه2ی خدمات بهداشتی و درمانی و خدمات متفرقه نظیر واکسن زدن کفش‌ها، ماساژ بدن و پاها، تعمیر وسایل و موارد دیگر. اعتقاد به فضیلت بسیار زیارت امام حسین (ع) به خصوص در اربعین و جایگاه زائران آن حضرت، سبب شده است که بین صاحبان موکب‌های مختلف و ارائه دهندگان خدمات، بر سر ارائه‌ی خدمات بیشتر و بهتر و جلب نظر زائران رقابت درگیرد.
حین پیاده‌روی، برخی شعارهای حماسی مذهبی (نظیر «لبیک یا حسین») سر می‌دهند و برخی نیز اذکار در متون دینی را زمزمه می‌کنند. همچنین در فواصلی از مسیر به ویژه در نزدیکی کربلا، زائران به عزاداری و روضه خوانی می‌پردازند و سینه یا زنجیر می‌زنند یا هوسه خوانی می‌کنند.


در طول مسیرهای راهپیمایی، تعداد بی شماری از نماد ها و تبلیغات گروه های مختلف شیعی به چشم می خورد. از جمله پرشمارترین این نماد ها می توان بیرق ها و پرچم ها ی گوناگون، شمایل و تصاویر منسوب به امامان شیعه و دیگر شخصیت های دینی (بیش از همه شمایل امام حسین (ع) و خضرت ابالفضل) و تصاویر مراجع و رهبران سیاسی-مذهبی شیعه (بیش از همه شمایل امام حسین (ع) و حضرت سید علی سیستانی، سید علی خامنه ای، سید محمد حسین حکیم و سید صدق شیرازی) را نام برد. در بین راهپیمایان از هر جنس، سن، نژاد، و حتی دین و مذهب و نیز از کشورهای مختلف و با گرایش های گوناگون فکری، فرهنگی، مذهبی و سیاسی حضور دارند. حتی برخی افراد دارای معلولیت جسمی نیز با ویلچر و عصا در این آیین شرکت می کنند. گرچه این آیین ماهیتی شیعی دارد، اما هر ساله شماری از اهل سنت و اقلیت های غیر مسلمان عراقی نیز در آن شرکت دارند. از دیگر ویژگی های برجسته این آیین، امنیت حضور در آن برای زنان و کودکان است.
به طور سنتی، زائران عراقی پس از رسیدن به کربلا، معمولا‌ پیاده‌روی را به سمت حرم امام حسین ادامه می‌دهند و بعد از زیارتی کوتاه و قرائت زیارت مخصوص روز اربعین، به شهرها و روستاهای محل زندگی خود باز می‌گردند. اما دیگر زائران، از جمله زائران ایرانی معمولا برای چند روز در کربلا اقامت می‌کنند. تعیین تعداد شرکت کنندگان در‌ پیاده‌روی اربعین دشوار است.
حین پیاده روی، برخی شعارهای حماسی مذهبی (نظیر « لبیک یا حسین») سر می دهند و برخی نیز اذکار و دیگر متون دینی را زمزمه می کنند. همچنین در فواصلی از مسیر به ویژه در نزدیکی کربلا، زائران به عزاداری و روضه خوانی می پردازند و سینه یا زنجیر می زنند یا هوسه خوانی می کنند.
به طور سنتی، زائران عراقی پس از رسیدن به کربلا، معمولا پیاده روی را به سمت حرم امام حسین (ع) ادامه می دهند و بعد از زیارتی کوتاه و قرائت زیارت مخصوص روز اربعین، به شهرها و روستاهای محل زندگی خود باز می گردند. اما دیگر زائران، از جمله زائران ایرانی معمولا چند روز در کربلا اقامت می کنند.
عیین تعداد شرکت کنندگان در پیاده روی اربعین دشوار است. ارقام متفاوتی هر سال توسط مراجع رسمی و غیر رسمی اعلام می شود که به نظر هیچ کدام قطعی نمی تواند باشد. از قدیمی ترین این آمارها هم می توان به گزارش وزیر حمل و نقل عراق اشاره کردکه تعداد زائران در اربعین سال 1437ق/1394 را «بیش از 26 ملیون نفر» اعلام کرده است. در هر حال می توان گفت تعداد مشارکت کنندگان در این آیین سالانه، روندی رو به تصاعد داشته است.
تعیین زمان دقیق آغاز پیاده روی اربین به سبب کمبود منابع دشوار است. در برخی منابع، از گونه‌ای پیاده روی زیاتی در زمان حیات امامان شیعه سخن گفته‌اند. اما طبق قول مشهورتر سابقه‌ی
این آیین حدودا به میانه‌ی قرن 13 بر میگردد و مرتضی انصاری (1214-1281ق) - از عمای بزرگ شیعه معاصر قاجار-از مبدعان اصلی آن بوده است. پس از وی برای مدتی این آیین کم رونق شد تا اینکه مجددا در اوایل قرن 14 به کوشش برخی از علمای شیعه از جمله محدث نوری احیا شد و از آن پس تا امروز، با افت و خیزهایی استمرار یافته است. از عوامل مؤثر بر حیات این آیین مخالفت کرده، از تعداد شرکت کنندگان در آن کاسته شده و برعکس، در مقاطعی که شیعیان به آزادی های سیاسی دست یافته اند، ان آیین رونق بیشتری یافته است. در اواخر قرن 14 و با استیلای حزب بعث در عراق این آیین به افول گرایید. حزب بعث که این راهپیمایی را نمودی از قدرت سیاسی شیعیان می دانست، ابتدا کوشید با کمک تبلیغات گسترده از آن بهره برداری سیاسی شیعیان می دانست، ابتدا کوشید با کمک تبلیغات گسترده از آن بهره برداری سیاسی کند؛ اما با ناکامی مواجه شد و در پی مقابله با این آیین برآمد. اصرار شیعیان عراق به برگزاری پیاده روی و ممانعت رژیم، در سال های متعدد منجر به اعمال خشونت علیه زائران شد. گزارش هایی از تیراندازی زمینی و هوایی نیروهای نظامی به سوی زائران در سال های 1970م، 1975م و 1976م(1353، 1358 و 1359) در دست است. این حملات در سال 1977م/1360 به اوج رسید. در آن سال، نیروهای بعثی در نزدیکی کربلا به روی زتئران پیاده آتش گشودند. پس از آن برای مدتی پیاد روی اربعین ممنوع اعلام شد؛ گرچه با این وجود، برخی شیعیان به این ممنوعیت اعتنایی نمی کردند و مخفیانه خود را به کربلا رساندند. در همان مقطع، سید محمد صادق صدر (1322-1377ق) میز با صدور فتوایی پیاده روی به کربلا را واجب اعلام کرد. با سقوط حزب بعث و از سال 2003م/1381 پیاده روی احیا شده و در ابعادی وسیع تر از گذشته ادامه یافت. در سا های اخیر، تحولات سیاسی و فکری در عراق، آزادی مذهبی شیعیان، رفع محدودیت برای حضور شیعیان دیگر کشورها (به خصوص ایران)، افزایش امکانات فناورانه از جمله بهبود سیستم های حمل و نقل و پویش های مردمی با استفاده از رسانه های جدید، در کنار اقدامات گسترده‌ی دولت‌های ایران و عراق در جهت تسهیل سفر زائران و فراهم کردن شرایط مناسب برای برگزاری این آیین، به توسعه‌ی سریع آن منجر شده است. با این وجود، پیاده روی هنوز آیین پر مخاطره ای است و گروه های تکفیری سلفی-وهابی که اساسا زیارات را مصداق شرک و پیاده روی را هم بدعت و شرک آمیز می دانند، برای اخلال در برگزاری این آیین از طریق نا امن سازی مسیر و کشتار زائران به روش های مختلف (انجام عملیات انتحاری، شلیک موشک از راه دور، ایجاد مسمومیت غذایی در بین زائران و ...) تلاش های زیادی کرده اند. گرچه عمده ی این تلاش ها ناکام مانده است.


اباذری، عبدالرحیم(1395).«پیاده روی اربعین حسینی در کلام بزرگان».فرهنگ زیارت: ویژه نامه‌ی اربعین. س35. ش 19 و 20 (تابستان و پاییز 1393)
===تعداد زائران پیاده‌روی اربعین===
بابایی، حبیب الله (1394). «مدنیت و معنویت در اربعین». مدنیت، عقلانیت، معنویت در بستر اربعین. به کوشش مسعود معینی پور. تهران: سوره مهر.
ارقام متفاوتی هرسال توسط مراجع رسمی و غیررسمی اعلام می‌شود که به نظر هیچکدام قطعی نمی تواند باشد. از قدیمی ترین این آمارها می‌توان به گزارش روزنامه الأخبار (چاپ بغداد) در ۲۳ صفر۱۳۶۵ق (۲۶ بهمن ۱۳۲۴ش) اشاره کرد که جمعیت شرکت کننده در‌ پیاده‌روی آن سال را بالغ بر یک میلیون و ۵۴۶ هزار نفر ذکر کرده است. از جدیدترین آمارها هم می‌توان به گزارش وزیر حمل ونقل عراق اشاره کرد که تعداد زائران در [[اربعین]] سال ۱۴۳۷ق/۱۳۹۴ را بیش از ۲۶ میلیون نفر اعلام کرده است. در هر حال می‌توان گفت تعداد مشارکت کنندگان در این آیین سالانه، روندی رو به تصاعد داشته است.
باقری، سید احسان (1393). پیاده آمده ام. تهران: سوره مهر.
==پیشینه==
حسینی جلالی، سید محمد رضا (1393). «نقش اربعین در احیا و گسترش نهضت امام حسین (ع)». ترجمه‌ی محمد مهدی رضایی. فرهنگ زیارت: ویژه نامه اربعین. س5. ش 19 و 20  (تابستان و پاییز 1393).
تعیین زمان دقیق آغاز‌ پیاده‌روی اربعین به سبب کمبود منابع دشوار است. در برخی منابع، از گونه‌ای‌ پیاده‌روی زیارتی در زمان حیات امامان شیعه سخن گفته اند. اما طبق قول مشهورتر سابقه‌ این آیین حدودا به میانه‌ قرن ۱۳ برمی‌گردد و مرتضی انصاری (۱۲۱۴-۱۲۸۱ ق) - از علمای بزرگ شیعه معاصر قاجار از مبدعان اصلی آن بوده است.پس از وی برای مدتی این آیین کم رونق شد تا اینکه مجددا در اوایل قرن ۱۴ به کوشش برخی از علمای شیعه از جمله محدث نوری احیا شد و از آن پس تا امروز، با افت و خیزهایی استمرار یافته است.
[[پرونده:اربعین سال هفتاد.jpg|بندانگشتی|تصویری از راهپیمایی اربعین در سال 1970م<ref>منبع تصویر: [http://www.shia-online.ir/article.asp?id=37551&cat=7 سایت شیعه آنلاین]</ref>]]
از عوامل مؤثر بر حیات این آیین، موضع قدرت‌های سیاسی عمدتا سنی حاکم بر عراق بوده است؛ در مقاطعی که حکومت عراق با برگزاری این آیین مخالفت کرده، از تعداد شرکت کنندگان در آن کاسته شده و برعکس، در مقاطعی که شیعیان به آزادی‌های سیاسی دست یافته اند، این آیین رونق بیشتری یافته است. در اواخر قرن ۱۴ و با استیلای حزب بعث در عراق این آیین به افول گرایید. حزب بعث که این راهپیمایی را نمودی از قدرت سیاسی شیعیان می‌دانست، ابتدا کوشید با کمک تبلیغات گسترده از آن بهره برداری سیاسی کند؛ اما با ناکامی مواجه شد و در پی مقابله با این آیین برآمد. اصرار شیعیان عراق به برگزاری‌ پیاده‌روی و ممانعت رژیم، در سال‌های متعدد منجر به اعمال خشونت علیه زائران شد. گزارش‌هایی از تیراندازی زمینی و هوایی نیروهای نظام سال‌های ۱۹۷۰م، ۱۹۷۵م و ۱۹۷۶م (۱۳۵۳، ۱۳۵۸ و ۱۳۵۹) در دست است. این حملات ۱۹۷۷م/۱۳۶۰ به اوج خود رسید. در آن سال، نیروهای بعثی در نزدیکی کربلا به روی زائران پیاده آتش گشودند.
 
پس از آن برای مدتی پیاده‌روی اربعین ممنوع اعلام شد؛ گرچه با این وجود، برخی شیعیان به این ممنوعیت اعتنایی نمی کردند و مخفیانه خود را به کربلا می‌رساندند. در همان مقطع، سیدمحمدها صدر (۱۳۲۲-۱۳۷۷ق) نیز با صدور فتوایی‌ پیاده‌روی به کربلا را واجب اعلام کرد. با سقوط حزب بعث و از سال ۲۰۰۳ م /۱۳۸۱‌ پیاده‌روی احیا شده و در ابعادی وسیع تر از گذشته ادامه یافت. در سال‌های اخیر، تحولات سیاسی و فکری در عراق، آزادی مذهبی شیعیان، رفع محدودیت برای حضور شیعیان دیگر کشورها (به خصوص ایران)، افزایش امکانات فناورانه از جمله بهبود سیستم‌های حمل ونقل و پویش‌های مردمی با استفاده از رسانه‌های جدید، در کنار اقدامات گستردهی دولت‌های ایران و عراق درجهت تسهیل سفر زائران و فراهم کردن شرایط مناسب برای برگزاری این آیین، به توسعه‌ سریع آن منجر شده است. با این وجود،‌ پیاده‌روی هنوز آیین پرمخاطره ای است و گروه‌های تروریستی معارض با شیعیان به خصوص گروه‌های تکفیری سلفي - وهابی که اساسا زیارت را مصداق شرک و پیاده‌روی را هم بدعت و شرک آمیز می‌دانند، برای اخلال در برگزاری این آیین از طریق ناامن سازی مسیر وکشتار زائران به روش‌های مختلف (انجام عملیات انتحاری، شلیک موشک از راه دور، ایجاد مسمومیت غذایی در بین زائران و ...) تلاش‌های زیادی کرده اند. گرچه عمده‌ این تلاش‌ها ناکام مانده است‌‌.
 
==گالری تصاویر پیاده‌روی اربعین==
<gallery>
پیاده روی اربعین 1.JPG|شیعیان پر شور در راهپیمایی اربعین به سمت کربلا
پیاده روی اربعین 2.jpg|استفاده مردم محلی اطراف کربلا از مسیر عشایری برای پیمودن مسیر زیارت اربعین
پیاده روی اربعین 3.jpg|حضور بانوان حسینی در مسیر راهپیمایی اربعین
راه پیمایی اربعین 4.jpg|رود فرات در مسیر زائران اربعین حسینی
</gallery>
 
==جستارهای وابسته==
 
*[[اربعین]]
*[[اربعین خونین]]
 
==پیوند به بیرون==
 
*منبع مدخل: ''[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=4167120&pageStatus=0&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author فرهنگ سوگ شیعی، محسن حسام مظاهری، نشر خیمه، ص99-103]''
 
==منابع==
 
*«پیاده روی اربعین حسینی در کلام بزرگان» اباذری، عبدالرحیم(1395)..فرهنگ زیارت: ویژه نامه‌ی اربعین. س35. ش 19 و 20 (تابستان و پاییز 1393).
 
*«مدنیت و معنویت در اربعین». بابایی، حبیب الله (1394). مدنیت، عقلانیت، معنویت در بستر اربعین. به کوشش مسعود معینی پور. تهران: سوره مهر.
 
*پیاده آمده ام. باقری، سید احسان (1393). تهران: سوره مهر.
 
*«نقش اربعین در احیا و گسترش نهضت امام حسین (ع)». حسینی جلالی، سید محمد رضا (1393). ترجمه‌ی محمد مهدی رضایی. فرهنگ زیارت: ویژه نامه اربعین. س5. ش 19 و 20  (تابستان و پاییز 1393).
 
*«آداب و رسوم عزاداری اربعین در عراق امروز». حطاب، فرج (1393). ترجمه ی محمد مهدی رضایی. فرهنگ زیارت: ویژه نامه ی اربعین. س5.ش 19 و 20 (تابستان و پاییز 1393).
 
*تراژدی کربلا. مطالعه ی جامعه شناختی گفتمان شیعه. حیدری، ابراهیم (1381)/  ترجمه ی علی معموری و محمد جواد معموری. قم:دارالکتاب الاسلامی.
 
*«اربعین های خونین: نگاهی به برخی از حملات خونین به مراسم حسینی در دوره ی معاصر». زارع زورمیزی، محمد رضا (1393).  فرهنگ زیارت: ویژه نامه اربعین. س5. ش19و20 (تابستان و پاییز 1393).
 
*«فقه پیاده روی». ساعدی، حبیب الله عبد الواحد (1393). فرهنگ زیارات:ویژه نامه اربعین. س5. ش 19 و 20 (تابستان و پاییز 1393).
 
*«همایش جهانی اربعین». سند، محمد (1393). ترجمه ی محمد علی خوشنویس. فرهنگ زیارت:ویژه نامه ی اربعین. س5. ش 19 و 20 (تابستان و پاییز 1393).
 
*«فضیلت پیاده روی برای زیارت معصومین (ع)». علوی، سید عادل (1393). ترجمه‌ی حسین شهرستانی. فرهنگ زیارت: ویژه نامه ی اربعین. س5. ش 19 و 20 (تابستان و پاییز 1393).
 
*زندگانی حضرت ابی عبدالله الحسین سید الشهدا (ع). عماد زاده، عمادالدین حسین (1347). تهران: شرکت سهامی طبع کتاب.
 
*«مراسم آیینی اربعین حسینی 1434: تلاش برای بازخوانی». مدنیت، عقلانیت، معنویت در بستر اربعین. غلامی، علی (1394). به کوشش مسعود معینی پور. تهران: سوره مهر.
 
*«فهم عراق از دریچه ی تجربه ی زیسته ی عراقی ها: تلاش به منظور ارائه ی یک الگوی نظری». مدنیت، عقلانیت، معنویت در بستر اربعین. کرمی، محمد تقی بذر افشان، محمد مهدی (1394). به کوشش مسعود معینی پور. تهران: سوره مهر.
 
*تاریخ کربلا و حائر حسینی. کلیددار، عبد الجواد (1389). تهران. مشعر.
 
*فرهنگ عاشورا. محدثی، جواد(1381). قم:معروف.
 
*«ظرفیت های تمدنی کنگره اربعین حسینی». مدنیت، عقلانیت، معنویت در بستر اربعین. معینی پور، مسعود (1394). به کوشش مسعود معینی پور. تهران:سوره مهر.
 
*«انتفاضه اربعین 1397 ق». موسوی، رعد (1392). ترجمه ی جواد محدثی. فرهنگ زیارت. ش 19 و 20 (دی 1392).
 
*Alshamar, Marsin, (2013). Shrines of diddidence: shi'a clerics and political mobilization in baathist iraq. Honors thesis collection
 
*.Bremer, l. Paul (2006) my yera in iraq: the struggle to build a future of hope. New york: threshold edditions: cordesman, anthony h
*.Davies ,Emma r.(2008) .iraq's insurgency and the road to civil conflict. Volume 2, london: greenwood publishing group
*.Dearden Lizzie (2014). "one of the world's biggest and most dangerous pilgrimages is underway". Independent. Tuesday 25. November 2014
*.Encyclopaedia. Edited by michael r. T. Dumper and bruce e. Stanly. Santa barbara/oxford:abc-clio, inc
*.Fernea, Elizabeth (2005). "remembering ta'zieh in iraq'. The drama reviw. Vol. 49, no.. 4, special lssue on ta'zieh, winter 2005
*.Geroge, Susannah (2015) . "millions of shiites gather in iraq's karbala for arbaeen". The world post. December 2, 2015
*.Killblance, Richard e. (2009). "good friday ambush". Tip of the spear:u.s. Government printing office
*.Pierre, Jean-Mare et al (2007). "the shi'a remembrance of muharram: an explantation of he days of ashura and arba'en". Military review. March-april 2007
*.(rathmell, andrew, olga oliker, terrenence k. Kelly, david brannan and keith crane (2005
*.Rosen, Nir (2010). Aftermath: following the bloodshed of america's wars in the mus-lim world. New york: nation book
*.Sky, Emma (2015). The unravaelling: high hope and missed opportunities in iraq. Uk:publicaffairs
*Szanto, edith" .(2014) the end of mourning :pious bodies ,affective economies, and sa-cred space in contemporary iraqi arbaeen practies. "world congress for middle east studies. 18 aug 2014
 
==پی نوشت==
 
[[رده:آئین‌ها و مراسم]]
<references />

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۴ آوریل ۲۰۲۱، ساعت ۰۹:۳۸

پیاده‌روی اربعین
زیارت اربعین.jpg
اطلاعات آئین
زمان‌برگزاری: ماه صفر تا روز اربعین
مکان برگزاری: از سرتاسر عراق در مسیرهای منتهی به کربلا؛ مهم‌ترین مسیر از نجف به کربلا است.
گستره جغرافیایی: عراق و کشورهای همسایه
ادعیه: زیارت اربعین

پباده‌روی اربعین، بزرگترین اجتماع سالانه شیعیان جهان و آیینی زیارتی شامل‌ پیاده‌روی طولانی مدت افراد و گروه‌ها در مسیرهای منتهی به شهر کربلا و ه قصد زیارت امام حسین (ع) است. اربعین از روزهای مهم زیارتی امام حسین (ع) و در تقویم شیعی مهمترین مناسبت مذهبی مرتبط با آن حضرت بعد از عاشورا است. در عراق این روز به سبب باوری قدیمی، روز بازگشت سر امام حسین (ع) و دفن آن در کربلا در سال 61ق دانسته می‌شود و در میان شیعیان به روز "مَرَدَّ الرّأس" (بازگشت سر) معروف است.

پیاده روی اربعین در احادیث شیعی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در منابع حدیثی شیعه، بر زیارت امام حسین (ع) در روز اربعین تاکید بسیار شده و آن از جمله نشانه‌های مومن شمرده می‌شود. در این منابع، همچنین برای کسی که به صورت پیاده به زیارت امام حسین (ع) رود، برای هر قدم وی ثواب‌های بسیاری ذکر شده است. همچنین به زائران توصیه شده بعد از رسیدن به رودخانه فرات و غسل در آن، کفش‌های خود را درآوردند و با پای برهنه به زیارت امام حسین (ع) بروند تا به ثواب بیشتری برسند.

به استناد همین دسته از روایات، زائران بسیاری از روزهای قبل از اربعین با پای پیاده به سمت کربلا به راه می‌افتند و می‌کوشند تا در روز اربعین در کربلا حضور داشته باشند، گرچه از قبل یا بعد از آن روز به کربلا می‌رسند. در دیگر روزهای زیرتی و مناسبت‌های مهم مانند نیمه شعبان یا روز عرفه نیز پیاده‌روی به سوی کربلا (البته در ابعاد محدودتر از اربعین) صورت می‌گیرد.

چگونگی پیاده‌روی اربعین[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پیاده‌روی اربعین هم به صورت فردی و هم گروهی (در قالب گروه‌های دوستی، هیئت‌های مذهبی و جمع‌های خانوادگی) انجام می‌شود و طی آن افراد، بسته به شرایط از جمله توانایی جسمی خود، همه یا بخشی از مسیر محل زندگی خود تا کربلا را پیاده می‌پیمایند. این پیاده‌روی چند روز طول می‌کشد و مدت آن، بسته به مسافت شهر مبدا حرکت تا کربلا متفاوت است. در برخی موارد (به عنوان مثال برای زائرانی که از بصره به راه می‌افتند.)، این پیاده‌روی بیش از ده روز به طول می‌انجامد.

مسیرهای پیاده‌روی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسیرهای پیاده‌روی اربعین در عراق

در همه مسیرهای منتهی به کربلا (از جمله بغداد و نجف) در روزهای پیش از اربعین‌ پیاده‌روی در بین این مسیرها، محور نجف به کربلا معمولا پرترددتر است و مسیر اصلی و مهم‌تر محسن بین نجف و کربلا هم دو مسیر برای‌ پیاده‌روی وجود دارد؛ یکی مسیر کوتاه تر و تقریبا ۸۰ کیلومتری که از بیابان می‌گذرد و در حاشیه رودخانه فرات قرار گرفته است. معمولا اکثر زائرانی که این محور را انتخاب می‌کنند، از مسیر نخست حرکت می‌کنند. در این مسیر، از آغاز جاده نجف تا حریم حرم امام حسین (ع) تیرک‌هایی در فواصل ۵۰ متری از هم نصب شده که از 1 تا 1460 شماره‌گذاری شده‌اند.

موکب‌های مسیر[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در طول همه مسیرهای پیاده‌روی، موکب‌هایی به تعداد بسیار زیاد توسط اجتماعات مذهبی، عشایر بومی منطقه و ساکنان روستاهای حوالی هر مسیر برقرار است که به زائران به صورت رایگان خدمات ارائه می‌کنند. مدیریت موکب‌ها به شکل کاملا مردمی و مستقل از دولت انجام می‌شود. موکب‌ها را به دو دسته «موقتی» (که معمولا در خیمه‌های پارچه ای برپا می‌شوند) و «دائم» (که ساختمان‌های کوچک و بزرگ دارند)، می‌توان تقسیم کرد. خدماتی که در موکب‌ها به زائران ارائه می‌شود طیف گسترده‌ای را دربر می‌گیرد؛ مانند دراختیار قراردادن محلی برای اسکان موقت و استراحت ، تهیه و توزیع انواع اغذيه و خوراکی، ارائه خدمات بهداشتی و درمانی و خدمات متفرقه نظیر واکس زدن کفش‌ها، ماساژ بدن و پاها، تعمیر وسایل و موارد دیگر.

اعتقاد به فضیلت بسیار زیارت امام حسین (ع) به خصوص در اربعین و جایگاه زائران آن حضرت، سبب شده است که بین صاحبان موکب‌های مختلف و ارائه دهندگان خدمات، برسر ارائه خدمات بیشتر و بهتر و جلب نظر زائران رقابت درگیرد. در طول مسیرهای راهپیمایی، تعداد بی‌‍شماری از نمادها و تبلیغات گروه‌های مختلف شیعی به چشم می‌خورد. ازجمله پرشمارترین این نمادها می‌توان بیرق‌ها و پرچم‌های گوناگون، شمایل و تصاویر منسوب به امامان شیعه و دیگر شخصیت‌های دینی (بیش از همه شمایل امام حسین (ع) و حضرت ابالفضل (ع)) و تصاویر مراجع و رهبران سیاسی - مذهبی شیعه (به ویژه سید محمد صدر، سید مقتدی صدر، سید علی سیستانی، سیدعلی خامنه‌ای، سید محمدحسین حکیم و سیدصادق شیرازی) را نام برد. در بین راهپیمایان از هر جنس، سن، نژاد، وحتی دین و مذهب و نیز از کشورهای مختلف و با گرایش‌های گوناگون فکری، فرهنگی، مذهبی و سیاسی حضور دارند. حتی برخی افراد دارای معلولیت جسمی نیز با ویلچرو عصا در این آیین شرکت می‌کنند. گرچه این آیین ماهیتی شیعی دارد، اما هرساله شماری از اهل سنت و اقلیت‌های غیرمسلمان عراقی نیز در آن شرکت دارند. از دیگر ویژگی‌های برجسته‌ این آیین امنیت حضور در آن برای زنان و کودکان است.

شعارهای پیاده‌روی اربعین[ویرایش | ویرایش مبدأ]

حین پیاده‌روی، برخی شعارهای حماسی مذهبی (نظیر «لبیک یا حسین») سر می‌دهند و برخی نیز اذکار در متون دینی را زمزمه می‌کنند. همچنین در فواصلی از مسیر به ویژه در نزدیکی کربلا، زائران به عزاداری و روضه خوانی می‌پردازند و سینه یا زنجیر می‌زنند یا هوسه خوانی می‌کنند.

به طور سنتی، زائران عراقی پس از رسیدن به کربلا، معمولا‌ پیاده‌روی را به سمت حرم امام حسین ادامه می‌دهند و بعد از زیارتی کوتاه و قرائت زیارت مخصوص روز اربعین، به شهرها و روستاهای محل زندگی خود باز می‌گردند. اما دیگر زائران، از جمله زائران ایرانی معمولا برای چند روز در کربلا اقامت می‌کنند. تعیین تعداد شرکت کنندگان در‌ پیاده‌روی اربعین دشوار است.

تعداد زائران پیاده‌روی اربعین[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ارقام متفاوتی هرسال توسط مراجع رسمی و غیررسمی اعلام می‌شود که به نظر هیچکدام قطعی نمی تواند باشد. از قدیمی ترین این آمارها می‌توان به گزارش روزنامه الأخبار (چاپ بغداد) در ۲۳ صفر۱۳۶۵ق (۲۶ بهمن ۱۳۲۴ش) اشاره کرد که جمعیت شرکت کننده در‌ پیاده‌روی آن سال را بالغ بر یک میلیون و ۵۴۶ هزار نفر ذکر کرده است. از جدیدترین آمارها هم می‌توان به گزارش وزیر حمل ونقل عراق اشاره کرد که تعداد زائران در اربعین سال ۱۴۳۷ق/۱۳۹۴ را بیش از ۲۶ میلیون نفر اعلام کرده است. در هر حال می‌توان گفت تعداد مشارکت کنندگان در این آیین سالانه، روندی رو به تصاعد داشته است.

پیشینه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تعیین زمان دقیق آغاز‌ پیاده‌روی اربعین به سبب کمبود منابع دشوار است. در برخی منابع، از گونه‌ای‌ پیاده‌روی زیارتی در زمان حیات امامان شیعه سخن گفته اند. اما طبق قول مشهورتر سابقه‌ این آیین حدودا به میانه‌ قرن ۱۳ برمی‌گردد و مرتضی انصاری (۱۲۱۴-۱۲۸۱ ق) - از علمای بزرگ شیعه معاصر قاجار از مبدعان اصلی آن بوده است.پس از وی برای مدتی این آیین کم رونق شد تا اینکه مجددا در اوایل قرن ۱۴ به کوشش برخی از علمای شیعه از جمله محدث نوری احیا شد و از آن پس تا امروز، با افت و خیزهایی استمرار یافته است.

تصویری از راهپیمایی اربعین در سال 1970م[۱]

از عوامل مؤثر بر حیات این آیین، موضع قدرت‌های سیاسی عمدتا سنی حاکم بر عراق بوده است؛ در مقاطعی که حکومت عراق با برگزاری این آیین مخالفت کرده، از تعداد شرکت کنندگان در آن کاسته شده و برعکس، در مقاطعی که شیعیان به آزادی‌های سیاسی دست یافته اند، این آیین رونق بیشتری یافته است. در اواخر قرن ۱۴ و با استیلای حزب بعث در عراق این آیین به افول گرایید. حزب بعث که این راهپیمایی را نمودی از قدرت سیاسی شیعیان می‌دانست، ابتدا کوشید با کمک تبلیغات گسترده از آن بهره برداری سیاسی کند؛ اما با ناکامی مواجه شد و در پی مقابله با این آیین برآمد. اصرار شیعیان عراق به برگزاری‌ پیاده‌روی و ممانعت رژیم، در سال‌های متعدد منجر به اعمال خشونت علیه زائران شد. گزارش‌هایی از تیراندازی زمینی و هوایی نیروهای نظام سال‌های ۱۹۷۰م، ۱۹۷۵م و ۱۹۷۶م (۱۳۵۳، ۱۳۵۸ و ۱۳۵۹) در دست است. این حملات ۱۹۷۷م/۱۳۶۰ به اوج خود رسید. در آن سال، نیروهای بعثی در نزدیکی کربلا به روی زائران پیاده آتش گشودند.

پس از آن برای مدتی پیاده‌روی اربعین ممنوع اعلام شد؛ گرچه با این وجود، برخی شیعیان به این ممنوعیت اعتنایی نمی کردند و مخفیانه خود را به کربلا می‌رساندند. در همان مقطع، سیدمحمدها صدر (۱۳۲۲-۱۳۷۷ق) نیز با صدور فتوایی‌ پیاده‌روی به کربلا را واجب اعلام کرد. با سقوط حزب بعث و از سال ۲۰۰۳ م /۱۳۸۱‌ پیاده‌روی احیا شده و در ابعادی وسیع تر از گذشته ادامه یافت. در سال‌های اخیر، تحولات سیاسی و فکری در عراق، آزادی مذهبی شیعیان، رفع محدودیت برای حضور شیعیان دیگر کشورها (به خصوص ایران)، افزایش امکانات فناورانه از جمله بهبود سیستم‌های حمل ونقل و پویش‌های مردمی با استفاده از رسانه‌های جدید، در کنار اقدامات گستردهی دولت‌های ایران و عراق درجهت تسهیل سفر زائران و فراهم کردن شرایط مناسب برای برگزاری این آیین، به توسعه‌ سریع آن منجر شده است. با این وجود،‌ پیاده‌روی هنوز آیین پرمخاطره ای است و گروه‌های تروریستی معارض با شیعیان به خصوص گروه‌های تکفیری سلفي - وهابی که اساسا زیارت را مصداق شرک و پیاده‌روی را هم بدعت و شرک آمیز می‌دانند، برای اخلال در برگزاری این آیین از طریق ناامن سازی مسیر وکشتار زائران به روش‌های مختلف (انجام عملیات انتحاری، شلیک موشک از راه دور، ایجاد مسمومیت غذایی در بین زائران و ...) تلاش‌های زیادی کرده اند. گرچه عمده‌ این تلاش‌ها ناکام مانده است‌‌.

گالری تصاویر پیاده‌روی اربعین[ویرایش | ویرایش مبدأ]

جستارهای وابسته[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پیوند به بیرون[ویرایش | ویرایش مبدأ]

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  • «پیاده روی اربعین حسینی در کلام بزرگان» اباذری، عبدالرحیم(1395)..فرهنگ زیارت: ویژه نامه‌ی اربعین. س35. ش 19 و 20 (تابستان و پاییز 1393).
  • «مدنیت و معنویت در اربعین». بابایی، حبیب الله (1394). مدنیت، عقلانیت، معنویت در بستر اربعین. به کوشش مسعود معینی پور. تهران: سوره مهر.
  • پیاده آمده ام. باقری، سید احسان (1393). تهران: سوره مهر.
  • «نقش اربعین در احیا و گسترش نهضت امام حسین (ع)». حسینی جلالی، سید محمد رضا (1393). ترجمه‌ی محمد مهدی رضایی. فرهنگ زیارت: ویژه نامه اربعین. س5. ش 19 و 20 (تابستان و پاییز 1393).
  • «آداب و رسوم عزاداری اربعین در عراق امروز». حطاب، فرج (1393). ترجمه ی محمد مهدی رضایی. فرهنگ زیارت: ویژه نامه ی اربعین. س5.ش 19 و 20 (تابستان و پاییز 1393).
  • تراژدی کربلا. مطالعه ی جامعه شناختی گفتمان شیعه. حیدری، ابراهیم (1381)/ ترجمه ی علی معموری و محمد جواد معموری. قم:دارالکتاب الاسلامی.
  • «اربعین های خونین: نگاهی به برخی از حملات خونین به مراسم حسینی در دوره ی معاصر». زارع زورمیزی، محمد رضا (1393). فرهنگ زیارت: ویژه نامه اربعین. س5. ش19و20 (تابستان و پاییز 1393).
  • «فقه پیاده روی». ساعدی، حبیب الله عبد الواحد (1393). فرهنگ زیارات:ویژه نامه اربعین. س5. ش 19 و 20 (تابستان و پاییز 1393).
  • «همایش جهانی اربعین». سند، محمد (1393). ترجمه ی محمد علی خوشنویس. فرهنگ زیارت:ویژه نامه ی اربعین. س5. ش 19 و 20 (تابستان و پاییز 1393).
  • «فضیلت پیاده روی برای زیارت معصومین (ع)». علوی، سید عادل (1393). ترجمه‌ی حسین شهرستانی. فرهنگ زیارت: ویژه نامه ی اربعین. س5. ش 19 و 20 (تابستان و پاییز 1393).
  • زندگانی حضرت ابی عبدالله الحسین سید الشهدا (ع). عماد زاده، عمادالدین حسین (1347). تهران: شرکت سهامی طبع کتاب.
  • «مراسم آیینی اربعین حسینی 1434: تلاش برای بازخوانی». مدنیت، عقلانیت، معنویت در بستر اربعین. غلامی، علی (1394). به کوشش مسعود معینی پور. تهران: سوره مهر.
  • «فهم عراق از دریچه ی تجربه ی زیسته ی عراقی ها: تلاش به منظور ارائه ی یک الگوی نظری». مدنیت، عقلانیت، معنویت در بستر اربعین. کرمی، محمد تقی بذر افشان، محمد مهدی (1394). به کوشش مسعود معینی پور. تهران: سوره مهر.
  • تاریخ کربلا و حائر حسینی. کلیددار، عبد الجواد (1389). تهران. مشعر.
  • فرهنگ عاشورا. محدثی، جواد(1381). قم:معروف.
  • «ظرفیت های تمدنی کنگره اربعین حسینی». مدنیت، عقلانیت، معنویت در بستر اربعین. معینی پور، مسعود (1394). به کوشش مسعود معینی پور. تهران:سوره مهر.
  • «انتفاضه اربعین 1397 ق». موسوی، رعد (1392). ترجمه ی جواد محدثی. فرهنگ زیارت. ش 19 و 20 (دی 1392).
  • Alshamar, Marsin, (2013). Shrines of diddidence: shi'a clerics and political mobilization in baathist iraq. Honors thesis collection
  • .Bremer, l. Paul (2006) my yera in iraq: the struggle to build a future of hope. New york: threshold edditions: cordesman, anthony h
  • .Davies ,Emma r.(2008) .iraq's insurgency and the road to civil conflict. Volume 2, london: greenwood publishing group
  • .Dearden Lizzie (2014). "one of the world's biggest and most dangerous pilgrimages is underway". Independent. Tuesday 25. November 2014
  • .Encyclopaedia. Edited by michael r. T. Dumper and bruce e. Stanly. Santa barbara/oxford:abc-clio, inc
  • .Fernea, Elizabeth (2005). "remembering ta'zieh in iraq'. The drama reviw. Vol. 49, no.. 4, special lssue on ta'zieh, winter 2005
  • .Geroge, Susannah (2015) . "millions of shiites gather in iraq's karbala for arbaeen". The world post. December 2, 2015
  • .Killblance, Richard e. (2009). "good friday ambush". Tip of the spear:u.s. Government printing office
  • .Pierre, Jean-Mare et al (2007). "the shi'a remembrance of muharram: an explantation of he days of ashura and arba'en". Military review. March-april 2007
  • .(rathmell, andrew, olga oliker, terrenence k. Kelly, david brannan and keith crane (2005
  • .Rosen, Nir (2010). Aftermath: following the bloodshed of america's wars in the mus-lim world. New york: nation book
  • .Sky, Emma (2015). The unravaelling: high hope and missed opportunities in iraq. Uk:publicaffairs
  • Szanto, edith" .(2014) the end of mourning :pious bodies ,affective economies, and sa-cred space in contemporary iraqi arbaeen practies. "world congress for middle east studies. 18 aug 2014

پی نوشت[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. منبع تصویر: سایت شیعه آنلاین