ابن جبر المصری‌: تفاوت میان نسخه‌ها

ابن جبر المصری در سال ۴۲۰ ه. ق. متولد و به سال ۴۸۷ هجری درگذشته است. سیّد امین وی را شاعر آل محمّد (ص) می‌داند و می‌نویسد: «قصیده‌اش در مدح [[اهل بیت (ع)|اهل بیت]] گواه شیعه بودن اوست». <ref>اعیان الشیعه؛ ج ۵، ص ۲۶۲.</ref> این قصیده شامل ۱۰۲ بیت می‌باشد که اکثر ابیاتش در مدح امام علی (ع) است و از زیباترین قصاید می‌باشد.

۲- أم أنت عمّا أشتکیه من الهوی‌عجماء مذ عجم الیلی مغناک؟!

۳- ضفناک نستقری الرسوم فلم نجدإلّا تباریح الهموم قراک

۴- و رسیس شوق تمتری زفراته‌عبراتنا حتّی تبّل ثراک

۵- ما بال ربعک لا یبلّ؟ کأنّمایشکو الذی أنا من نحولی شاک

۶- طلّت طلولک دمع عینی مثلماسفکت دمی یوم الرّحیل دماک

۷- و أری قتیلک لا یدیه قاتل‌و فتور ألحاظ الظباء ظباک

۸- هیّجت لی إذ عجت ساکن لوعةبالساکنیک تشبّها ذاکراک

۹- لمّا وقنت مسلّما و کأنّماریّا الأحبّة سقت من ریّاک

۱۰- و کفت علیک سماء عینی صیّبااو کفّ صوب المزن عنک کفاک

۱۱- سقیا لعهدی و الهوی مقضیّةأو طاره قبل احتکام نواک

۱۲- و العیش غضّ و الشباب مطیّةللّهو غیر بطیئة الإدراک

۱۳- أیّام لا واش یطاع و لا هوی‌یعصی فنقصی من عنک اذزرناک

۱۴- و شفیعنا شرخ الشبیبة کلّمارمنا القصاص من اقتناص مهاک

۱۵- و لئن أصارتک الخطوب إلی بلی‌و لحاک ریب صروفها فمحاک

۱۶- فلطالما قضّیت فیک مآربی‌و أبحت ریعان الشّباب حماک

۱۷- ما بین حور کالنجوم تزیّنت‌منها القلائد للبدور حواکی

۱۸- هیف الحصور من القصور بدت لنامنها الأهلّة لامن الأفلاک

۱۹- یجمعن من مرح الشبیبة خفّة المعتزّلین و عفّة النّساک

۲۰- و یصدن صادیة القلوب بأعین‌نجل کصید الطیر بالأشراک

۲۱- من کلّ مخطفة الحشا تحکی الرشاجیدا و غصن البان لین حراک

۲۲- هیفاء ناطقة النطاق تشکّیامن ظلم صامتة البرین ضناک

۲۳- و کأنّما من ثغرها من نحرهادرّ تباکره بعود أراک

۲۴- عذب الرّضاب کأنّ حشولثاتهامسکا یعلّ به ذری المسواک

۲۵- تلک التی ملکت علی بدلّهاقلبی فکانت أعنف الملاک

۲۶- إنّ الصّبی یا نفس عزّ طلابه‌و نهتک عنه و اعظات نهاک

۲۷- و الشیب ضیف لا محالة مؤذن‌برداک فاتّبعی سبیل هداک

۲۸- و تزوّدی من حبّ آل محمّدزادا متی أخلصته نجّاک

۲۹- فلنعم زاد للمعاد و عدّةللحشران علقت یداک بذاک

۳۰- و إلی الوصیّ مهمّ أمرک فوّضی‌تصلی بذاک الی قصیّ مناک

۳۱- و به ادرئی فی نحر کلّ ملمّةو إلیه فیها فاجعلی شکواک

۳۲- و بحبّة فتمسّکی أن تسلکی‌بالزیغ عنه مسالک الهلّاک

۳۳- لا تجهلی و هواه دأبک فاجعلی‌أبدا و هجر عداه هجر قلاک

۳۴- فسواء انحرف امرؤ عن حبّةأوبات منطویا علی الإشراک

۳۵- و خذی البرائة من لظی ببراءمن شانئیه و امحضیه هواک

۳۶- و تجنّبی إن شئت أن لا تعطبی‌رأی ابن سلمی فیه و ابن صهاک

۳۷- و اذا تشابهت الامور فعوّلی‌فی کشف مشکلها علی مولاک

۳۸- خیر الرجال و خیر بعل نساءهاو الأصل الفرع التقّی الزاکی

۳۹- و تعوّذی بالزّهر من أولاده‌من شرّ کلّ مضلّل أفّاک

۴۰- لا تعدلی عنهم و لا تستبدلی‌بهم فتحظی بالخسار هناک

۴۱- فهم مصابیح الدّجی لذوی الحجی‌و العروة الوثقی لذی استمساک

۴۲- و هم الأدلّة کالأهلّة نورهایجلو عمی المتحیّر الشکّاک

۴۳- و هم الصّراط المستقیم فأرغمی‌بهواهم أنف الذی یلحاک

۴۴- و هم الأئمّة لا إمام سواهم‌فدعی لتیم و غیرها دعواک

۴۵- یا امّة ضلّت سبیل رشادهاإنّ الذی استر شدته أغواک

۴۶- لئن ائتمنت علی البریّة خائناللنفس ضیّعها غداة رعاک

۴۷- أعطاک إذ وطّاک عشوة رأیه‌خدعا بحبل غرورها دلّاک

۴۸- فتبعته و سخیف دینک بعته‌مغترّة بالنزر من دنیاک

۴۹- لقد اشتریت به الضّلالة بالهدی‌لمّا دعاک بمکره فدهاک

۵۰- و أطعتة و عصیت قول محمّدفیما بأمر وصیّه وصّاک

۵۱- خلّفت و استخلفت من لم یرضه‌للدین تابعة هوی هوّاک

۵۲- خلت اجتهادک للصّواب مؤدّیاهیهات ما أدّاک بل ارداک

۵۳- لقد إجتریت علی اجتراح عظیمةجعلت جهنّم فی غد مثواک

۵۴- و لقد شققت عصا النّبیّ محمّدو عققت من بعد النّبیّ أباک

۵۵- و غدرت بالعهد المؤکّد عقده‌یوم «الغدیر» له فما عذراک

۵۶- فلتعلمنّ و قد رجعت به علی الأعقاب ناکصة له علی عقباک

۵۷- أعن الوصی عدلت عادلة به‌من لا یساوی منه شسع شراک؟!

۵۸- و لتسألنّ عن الولاء لحیدرو هو النعیم شقاک عنه ثناک

۵۹- قست المحیط بکلّ علم مشکل‌و عر مسالکه علی السلّاک

۶۰- بالمعتریه- کما حکی شیطانه‌و کفاه عنه بنفسه من حاکی

۶۱- و الضارب الهامات فی یوم الوغی‌ضربا یقدّ به إلی الأوراک

۶۲- إذ صاح جبریل به متعجّبامن بأسه و حسامه البتّاک

۶۳- «لا سیف الّا ذو الفقار و لا فتّی‌الّا علیّ» فاتک الفتّاک

۶۴- بالهارب الفرّار من أقرانه‌و الحرب یذکیها قنا و مذاکی

۶۵- و القاطع اللیل البهیم تهجّدابفؤاد ذی روع و طرف باکی

۶۶- بالتارک الصّلوات کفرانا بهالو لا الریاء لطال ما راباک

۶۷- أبعد بهذا من قیاس فاسدلم تأت فیه امّة مأتاک

۶۸- أو ما شهدت له مواقف أذهبت‌عنک اعتراک الشک حین عراک؟!

۶۹- من معجزات لا یقوم بمثلهاالّا نبیّ أو وصیّ زاکی

۷۰- کالشمس إذ ردّت علیه ببابل‌لقضاء فرض فائت الّا دراک

۷۱- و الریح إذ مرّت فقال لها: احملی‌طوعا ولی اللّه فوق قواک

۷۲- فجرت رجاء بالبساط مطیعةامر الإله حثیثة الایشاک

۷۳- حتّی إذا وافی الرقیم بصحبه‌لیزیل عنه مریة الشکّاک

۷۴- قال: السّلام علیکم فتبادروابالردّ بعد الصّمت و الإمساک

۷۵- عن غیره فبدت ضغاین صدر ذی‌حنق لستر نفاقة هتّاک

۷۶- و المیت حین دعا به من صرصرفأجابه و أبیت حین دعاک

۷۷- لا تدّعی ما لیس فیک فتندمی‌عند امتحان الصّدق من دعواک

۷۸- و الخفّ و الثعبان فیه آیةفتیقّظی یاویک من عمیاک

۷۹- و السّطل و المندیل حین أتی به‌جبریل حسبک خدمة الإملاک

۸۰- و دفاع أعظم ما عراک بسیفه‌فی یوم کلّ کریهة و عراک

۸۱- و مقامه- ثبت الجنان- بخیبرو الخوف إذ ولّیت حشوحشاک

۸۲- و الباب حین دحی به عن حصنهم‌سبعین باعا فی فضا دکداک

۸۳- و الطائر المشوی نصّ ظاهرلو لا جحودک ما رأت عیناک

۸۴- و الصخرة الصمّا و قد شفّ الظمامنها النفوس دحی بها فسقاک

۸۵- و الماء حین طغی الفرات فأقبلواما بین باکیة إلیه و باکی

۸۶- قالوا: أغثنا یابن عمّ محمّدفالماء یؤذننا بوشک هلاک

۸۷- فأتی الفرات فقال: یا أرض ابلعی‌طوعا بأمر اللّه طاغی ماک

۸۸- فأغاضه حتّی بدت حصباؤه‌من فوق راسخة من الأسماک

۸۹- ثمّ استعادوه فعاد بأمره‌یجری علی قدر، ففیم مراک؟!

۹۰- مولاک راضیة و غضبی فاعلمی‌سیّان سخطک عنده و رضاک

۹۱- ای تیم تیّمک الهوی فأطعته‌و عن البصیرة یا عدی عداک

۹۲- و منعت إرث المصطفی و تراثه‌و ولیته طلما، فمن ولّاک؟!

۹۳- و بسطت أیدی عبد شمس فاغتدت‌باظلم جاریة علی مغناک

۹۴- لا تحسبیک برئیة ممّا جری‌و اللّه ما قتل الحسین سواک

۹۵- یا آل أحمد کم یکابد فیکم‌کبدی خطوبا للقلوب نواکی

۹۶- کبدی بکم مقروحة و مدامعی‌مسفوحة وجودی فؤادی ذاکی

۹۷- و اذا ذکرت مصابکم قال الأسی‌لجفونی: اجتنبی لذیذ کراک

۹۸- و ابکی قتیلا بالطفوف لأجله‌بکت السّماء دما فحقّ بکاک

۹۹- إن تبکهم فی الیوم تلقاهم غداعینی بوجه مسفر ضحّاک

۱۰۱- و اجبر بها الجبری ربّ و برّه‌من ظالم لدمائهم سفّاک

۱۰۲- و بهم- إذا أعداء آل محمّدغلقت رهونهم- فجد بفکاک <ref>الغدیر؛ ج 4، ص 317- 313. ادب الطف؛ ج 2، ص 332- 328.</ref>

۱- ای کلبه‌ی غم، چندان به پایت درنگ کردم که مصیبت‌های فوت را کهنه کردم، آیا به ماتم نشستم؟

۲- از آن روز که سروسامانت بهم ریخت، دیگر به شکوه‌ی این عاشق بی‌دل، دل نسپردی.

۳- میهمانت شدم، از در و دیوار تمنّای مراد کردم، اما جز غم و اندوه بر سر خوانت ندیدم.

۴- دل مشتاقم چنان در سوز و گداز است که آه جانگدازم سیل اشک بر چهره روان سازد و سامانت را به گل نشاند.

۵- چیست که بوم‌وبرت جانب خرّمی نگیرد؟ گویا بسان من از نزاری خود نالان است.

۶- بروبام درهم ریخته‌ات سیلاب اشکم فنا کرد. چونان‌که روز وداع بنان گلعذارت خون مرا مباح کردند.

۷- کشته‌ی راهت را خون‌بها نجویند، مژگان پریوشانت خنجر آبدار است.

۸- آن دم که به خاک درت پا نهادم، خاطرات وصلم زنده شد، سوز اشتیاقم شعله‌ور گشت.

۹- به‌پا ایستادم و سلام دادم، گویا که نگاه جان پرور دوست از نگاه تو آبیاری شده است.

۱۰- از آسمان دیدگانم سیلاب حسرت روان است، دیگرت با ابر بهاران چه‌کار است؟

۱۱- خوشا دوران وصل که کامم روا بود و هجران نامراد.

۱۲- زندگی شاداب و خرّم، توسن مراد در بساط عیش و کامرانی تازان، کسی به گردش نرسید.

۱۳- دهان سخن‌چین بسته، سلطان عشق فرمانروا، کام دل به هنگام زیارت روا بود.

۱۴- و چون از زیبارخان وحشی جویای وصال می‌گشتیم، شور جوانی شفیع درگاهشان بود.

۱۵- اگر حوادث روزگار تو را به نابودی کشاند، گردش زمانه به نیابت از تو آن را درهم می‌کوبد.

۱۶- به خدا که روزگاری دراز با عیش و عشرت سرکردم، مرغزار باصفایت را به زیر پا سپردم.

۱۷- در میان حوریان سیم تن که بسان اختران گردن‌بند زرّین بر سینه افشانده.

۱۸- لاغراندام، چون هلال تابان از کاخها سر برآورده.

۱۹- شور و شیدایی عشاق را با عفّت پارسایان به هم آمیخته.

۲۰- دلهای شیدازده را با دیدگان شهلا صید کرده چونان‌که صیّاد، مرغ را با دام.

۲۱- باریک‌میان، گردن بلورین، با اندامی نرم و کشیده، چون شاخ ارغوان.

۲۲- کمربند زرّین، مزیّن به یاقوت و نگین، شکوه آرد از ستم خلخال سیمین بر ساق و ساعد مرمرین.

۲۳- دندان چون درّ غلطان، مسواکی از چوب اراک بر کنار دهان.

۲۴- لعابش چون آب حیات آویزان، مشک و عبیر از کناره‌ی دندان با مسواک ریزان.

۲۵- همان پریچهری که با کرشمه و ناز دل از کفم ربود، اما مهری نیفزود.

۲۶- ای جان عزیز، دیگرت شور و شیدایی خریداری ندارد، عقل و خرد ناصح مشفقی است.

۲۷- پیری بر آستانه‌ی در پیک مرگ است، از راه هدایت پیروی کن!

۲۸- از مهر آل رسول توشه برگیر، اخلاص در دوستی مایه‌ی نجات است.

۲۹- بهترین توشه‌ی معادت همین بس، هم ذخیره‌ی آخرت، گرت حاصل آید.

۳۰- سامان کارت به وصی گذار تا بر کرسی آرزوها برآئی.

۳۱- با یاد او به استقبال حوادث بشتاب، شکوه‌ی روزگار خدمت او بر.

۳۲- به دستاویز مهرش چنگ برزن تا از گمرهی و سرگشتگی بر کنار مانی.

۳۳- راه جهالت مپوی، هوای او از سر منه، با دشمنانش ره آشتی مجوی.

۳۴- آنکه از راه مهرش به در شد، با مشرک کافر برابر شد.

۳۵- دوزخ سوزان شعله‌ور است «تولّی و تبرّی» برات آزادی است.

۳۶- برحذر باش که بر خاک هلاک نیفتی، چون زاده‌ی «سلمی و صهاک» با سالار مؤمنان درافتی.

۳۷- چون حق و باطل مشتبه ماند، بر حلّال مشکلات علی اعتماد کن.

۳۸- والاترین مردان جفت والاترین زنان، اصل و فرعی پاک، طیّب و طاهر.

۳۹- به دامن نسل پاکش پناه گیر و از شرّ دروغ‌بافان گمراه، در امان باش.

۴۰- از در این خاندان سوی دیگر مپوی، و دیگران را انباز و همتا مگیر، خسارت دنیا و دین همین است.

۴۱- چراغ‌های تاریکی، هرکه خواهد راه یابد، دستاویزی محکم، هرکه خواهد چنگ یازد.

۴۲- رهبرانند و چون هلال تابان راه گم‌گشتان را نشان دهند.

۴۳- راه راست و درست، با مهر و ولایشان بینی دشمن به خاک بمال.

۴۴- پیشوایان که پیشوایی جز آنان نیست، بگذار «تیم» و «عدی» هرچه خواهند، بگویند.

۴۵- ای امت سرگشته‌ی گمراه، مرشد خامت به راه ضلالت کشید.

۴۶- خائنی که امین مردم شناختی، حقّ امانت ضایع و مهمل گذاشت.

۴۷ و ۴۸- از آن دم که زین بر پشت نهاد، به راه کجت برد و با لگام و نیرنگ و فریب مهارت کرد.

۴۹- دنبالش گرفتی، دین پوشالیت را فروختی، درهمی ناچیز از دنیای دون برگرفتی.

۵۰- فرمانش بردی، پس فرمان محمّد پشت سر نهادی و سفارش او را درباره‌ی وصی از خاطر بردی.

۵۱- آن را که رسول حق، صالح نشناخت، به رهبری برگزیدی و دنبال هوای نفست را گرفتی.

۵۲- پنداشتی انتخاب تو را به راه صواب کشاند، اما به خاکت نشاند.

۵۳- جرمی عظیم مرتکب گشتی، دوزخ سوزان را جایگاه خود ساختی.

۵۴- فرمان رسول را شکستی و بعد از رحلتش، پدر روحانیت را از خود راندی.

۵۵- به روز غدیر که پیمان استوار کرد، راه خیانت گرفتی، ندانم در پاسخ چه داری؟

۵۶- پشت به حق دادی، با شتاب به سوی باطل تاختی، به‌زودی سزای خود را می‌بینی.

۵۷- خدا را؛ از وصّی رسول رخ برتافتی، کسی را همتای او گرفتی که با کفش او هم برابر نبود.

۵۸- به خدا سوگند، مهر حیدر همان نعیم است که به روز جزا باز پرسند، اما شقاوت شما را از در این خاندان راند.

۵۹- آن را که در همه‌ی علوم بینا و در همه‌ی معضلات حلّال مشکلات بود.

۶۰- با کسی مقیاس گرفتی که به اعتراف او شیطان بر سر دوشش سوار بود.

۶۱- آن را که روز نبرد، تیغ بر فرق هرکس نهاد، تا کمر دریده شد.

۶۲- جبریل از صولت و سطوتش با شگفت فریاد برمی‌کشید.

۶۳- تیغی چون ذو الفقار نباشد و جوانمردی چون علی، دلیر دلیران.

۶۴- او را با ترسوی بزدلی مقیاس گرفتی، همان‌که در غوغای جنگ همواره عار فرار را به جان می‌خرید.

۶۵- آن را که در دل شبها به تهجّد برمی‌خاست و با قلبی لرزان و چشمی گریان نماز و نیاز به پای می‌برد.

۶۶- او را با کسی همتا گرفتی که در خلوت نماز فریضه را ترک می‌گفت و چه بسیارش آزمودند.

۶۷- اف باد بر این قیاس فاسد، که هیچ ملتی چنین بیمایه رسوایی به بار نیاورد.

۶۸- آیا موقعیت و مقامش نشناختی تا زنگار شک و ریبت از دل بشوید؟

۶۹- آن معجزاتی که جز بر دست پیامبران و اوصیاء پاکشان جاری نگردد.

۷۰- و خورشید در سرزمین بابل بازگشت تا نماز عصرش به موقع ادا باشد؟

۷۱- بادی برخاست، فرمودش، بشتاب و کارگزار حق را بر یال خود سوار کن.

۷۲- باد، هموار و نرم، بساط خیبری بر دوش گرفت، سریع و شتابان فرمان حق را مطیع شد.

۷۳- علی با همرهان، کنار کهف رقیم پا بر زمین نهاد، تا شک و ریب از دلها بزداید.

۷۴- فرمود: درود بر شما باد. اصحاب کهف، بلا درنگ پاسخ بازگفتند، با آنکه از پاسخ دیگران خموشی گرفتند.

۷۵- از اینجا بود که کینه‌ها در سینه‌ها شعله‌ور شد، از نفاق باطن پرده برکشیدند.

۷۶- باد صرصر که روح و روان نداشت، فرمانش به جان خرید، و تو امت ناپاک راه عصیان سپردی.

۷۷- دعوی ایمان مکن که گاه امتحان از دعوی خود پشیمان گردی.

۷۸- داستان مور و مار، خود، آیت حقی است، وای بر تو از خواب خرگوشی بیدار شو.

۷۹- سطل و مندیل که جبریل امین برای وضو آورد. به‌به از این خدمتکار والامقام.

۸۰- در معرکه‌ی هیجا با شمشیرش به دفاع برخاست، غبار غم از چهره‌ها بشست.

۸۱- از پایداری و استقامتش در خیبر یاد کن، آن روز که از هراس راه فرار گرفتی.

۸۲- آن روز که دراز قلعه‌ی خیبر برکند، هفتاد گز به دور افکند.

۸۳- «مرغ بریان» شاهد صدقی است، اگر حقایق مشهود را منکر نباشی.

۸۴- در راه صفین صخره‌ی کوه‌پیکر، یک تنه از خاک برکند و چشمه‌ی آب گوارایت نوشاند.

۸۵- نهر فرات سر به طغیان برکشید، زن و مرد، گریان و نالان به خدمت دویدند.

۸۶- کای پسر عمّ رسول، خلق را دریاب که بر آستانه‌ی هلاکت اندریم.

۸۷- نزدیک فرات شد و فرمود: «آب سرکش را به کام درکش و فرمان خدا را مطیع شو»!

۸۸- نهر فرات، آب خود در کام کشید، ریگها نمایان شد، ماهیان روی هم انباشته ماندند.

۸۹- دوباره‌اش فرمان داد تا به حالت عادی بازگشت. تردیدت در کجاست؟

۹۰- سرور و سالارتر اوست. چه خشنود باشی و یا خشمناک، رضا و خشم تو در برش یکسان است.

۹۱- ای «تیم» هوای نفست خوش آمد، طاعتش بردی. ای «عدی» از راه حق به‌در رفتی.

۹۲- ارث مصطفی را منکر شدی. با سیه‌کاری بر مسندش جا کردی، برگو فرمان خلافتت که نوشت؟

۹۳- زادگان «عبد شمس» را بر کرسی امارت نشاندی. آنان در سیه‌کاری راه و رسمت پیش گرفتند.

۹۴- مپندار که از جرم و جنایتشان بری باشی. به حق سوگند [[حسین بن على (ع)|حسین]] را تو کشتی.

۹۵- ای خاندان احمد، تا چند جگر داغدارم در ماتم جانگدازتان در تب‌وتاب است.

۹۶- قلبم خون‌چکان. سیلاب اشکم ریزان. آتش دل در اشتعال است.

۹۷- هرگاه از ماتم شما یاد کنم، حسرت و اندوه بر دیده‌ام فریاد کشد: دیگرت خواب نوشین حرام است.

۹۸- بر کشته‌ی کربلا سیلاب ماتم روان کن که آسمان هم بر او خون گریست.

* دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج‌۱، ص:۲۵۴-۲۶۰.