پرده خوانی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''پرده خوانی'''، هنری از هنرهای نمایشی عامه که به نقل واقعه‌های مذهبی، به ویژه واقعه [[عاشورا]] از روی تصاویر نقاشی شده روی پرده اختصاص دارد. در پرده خوانی نقالی که «پرده خوان» نامیده‌ می‌‎شود، با بیانی رسا و آهنگین داستان واقعه‌های مجالس پرده را شرح‌ می‌‎دهد. پرده خوانی از جمله هنرهای معرکه گیری و ترکیبی از فنون قصه گویی و نقالی است. پرده خوانی را [[شمایل|شمایل گردانی]]، پرده داری و پرده گردانی نیز‌ می‌‎گویند.<ref>بیضایی، نمایش...، 73؛ خلج، 61؛ ملک پور، گزیده.... 135؛ نیز نک: حسن بیگی، 341: شاملو، 384/1 ؛ ناظرزاده، 185.</ref> «صورت خوانی» را بخشی از پرده خوانی<ref>بیضایی، همان، 74.</ref> ریا با پرده خوانی یکی دانسته‌اند.<ref>غریب‌پور، 55.</ref> پرده خوان، پرده خوانی و همه اجزاء پرده در رابطه با سلسله مرتبط و منظم حالات و موقعیت‌ها شکل می‌گیرند و پرده خوانی با حضور مرشد در جایی آغاز می‌شود که محل حضور دائمی و موقتی مردم است. پیش واقعه، مناجات، غزل، معارفه، منقبت، قصه و دعا بخش‌های اصلی پرده خوانی به شمار می‌روند و اشاره به آیات قرآنی، خطبه خوانی، حدیث و روایت، ذکر و گریز، وعده و وعید، تشبث و تضرع و در نهایت تزکیه جزء بخش‌های پیرامونی پرده خوانی است.<ref>اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 20، ص 14.</ref>

با توجه به ارتباط این هنر تصویرگری با اسطوره‌ها و برخورداری آن از ارزش‌های مذهبی و فراطبیعی و نیز با عنایت به نقوش سفالینه‌ها و پرده‌های اساطیری در سوگ سیاوش، برخی سابقه این نوع نقاشی را به دوره پیش از تاریخ‌ می‌‎رسانند. برخی هم با توجه به نقاشی‌های مانی<ref>215-276م.</ref> که نشانه تفکرات و اعتقادات مذهبی است، قدمت آن را به زمان مانی‌ می‌‎رسانند.<ref>حسن بیگی، 340؛ عناصری، 175 : الیاده، 276؛ غریب پور، همانجا.</ref> به هر حال، به تصویر در آوردن وقایع و رخدادهای تاریخی-مذهبی مربوط به کربلا احتمالا از اواخر حکومت آل بویه<ref>سده 4 ق.</ref> در ایران معمول گردیده است.<ref>بلوکباشی، «شمایل نگاری...»، 4.</ref> در عصر صفوی به سبب رسمی شدن مذهب تشیع و توجه خاص به سوگنامه‌ها، نقاشی‌های مذهبی رونق و تحول یافت و به صورت شمایل نگاری بر روی پرده، دیوار، شیشه و کتاب درآمد. این هنر بر پایه روایت‌های افسانه‌ای و تاریخی برگرفته از کلام نقالان مذهبی، مداحان و تعزیه خوانان، بهره گیری از تخیل و احساس هنری تصویرگران آنها و باورهای عامه شکل گرفت<ref>پیترسن، نیز بلوکباشی، قهوه خانه‌ها، همانجاها.</ref>، برخی از پژوهشگران درخشندگی این هنر را تا حدی متأثر از هنر نقاشان اروپایی در سده‌های 16، 17 و 18م‌ می‌‎دانند.<ref>محجوب، 195-196؛ نیز نک: 65/ER, VII.</ref> ارتباط پرده خوانی و تعزیه خوانی و تأثیر متقابل آن‌ها که هر دو از هنرهای دینی یا قدسی<ref>غریب پور، 56.</ref> به شمار‌ می‌‎روند، بدیهی به نظر‌ می‌‎رسد. برخی پرده خوانی و شمایل خوانی را هنری مرکب از هنر تجسمی نقاشی و هنر کلامی نقالی و مرتبط با روضه خوانی و [[تعزیه خوانی]]<ref>بلوکباشی، «شمایل نگاری»، 7.</ref>، و بعضی دیگر آن را مقدم بر [[تعزیه خوانی|تعزیه]] و در شکوفایی آن مؤثر‌ می‌‎دانند.<ref>بیضایی، نمایش، 74؛ همایونی، همانجا؛ ملک پور، سیر...، 54؛ غریب پور، 64؛ ناظرزاده، 185.</ref>

حرکات نمایشی در پرده خوانی منشائیت خود را از متون می‌گیرند، زیرا متون از نظر پرده خوانان حقایق مقدس اند و آنان صرفا راویانی هستند که به یاری آموزه‌های گذشتگان از طریق پرده خوانی در حفظ معانی داستان‌ها می‌کوشند. پرده خوان با کار خود عملی دینی انجام می‌دهد و به زعم خود ثواب می‌برد و حاضران را نیز به ثواب می‌رساند. این ها بر آمده از شیوه های اجرایی پرده خوانان قدیم است. در طی زمان و کسب تجربه، هر پرده خوان صاحب مهارت‌هایی می‌شود. برخی از دانسته‌ها و مهارت‌ها در میان پرده خوانان مشترک و برخی دیگر ویژگی‌های شخصی آنان است. پرده خوانانی که کلیت نهاده شده قدیم را ملاک روایت خود قرار می‌دهند و کم‌تر به دنبال تلفیق ویژگی‌های شخصی در ارائه حرکات در اجراهایشان هستند در بیان جنبه‌های آئینی موفق‌ترند. منظور از جنبه‌های آئینی نسبت عمیق با متن، روایت‌گری محض و بروز مفاهیم مذهبی است. در شیوه دیگر برخی از پرده خوانان مخصوصا ساکنان شهرهای بزرگ به این خودآگاهی رسیده‌اند که کار ویژه‌ای انجام دهند و صاحب هنری هستند که در آن مهارت‌های آنان مورد توجه است. در چند دهه اخیر با گسترش رسانه‌ها با توجه به هنرهای قدیم و استفاده تبلیغاتی از پرده خوانی به عنوان میراث فرهنگی فاصله میان ماهیت آئینی و جلوه‌های نمایشی آن بیش‌تر شده است. برخی از پرده خوانان به ویژه جوانان در چنین فضایی بدای اعمال و بیان خود به نوعی از طراحی خود آگاهانه روی آورده‌اند که پرده خوانی را بیشتر به یک نوع نمایشی نزدیک می‌کند تا یک آئین کهن.<ref>اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 10، ص 10.</ref>

پرده خوانی علاوه بر جنبه‌های بصری، موسیسقایی و نمایشی می‌تواند در شش گروه موضوعی طبقه‌بندی شود. دو گروه موضوعی اذکار هستند با دو کارکرد؛ الف: کلی و مطلق ب: جزیی و متعین. گروه دیگر بخش اصلی را تشکیل می‌دهند با محوریت وقایع اصلی. در کنار آن وقایع فرعی. موضوعات فرعی دینی و آزاد دو گروه دیگر را دربرمی‌گیرند. گروه ششم به گریزها تعلق دارد. هر یک از گروه‌های شش گانه متشکل از قسمت‌هایی با عنوان مشخص اند در پرده خوانی اجرا و حضور هر شش عنوان ضروری است. اما برخی از زیر گروه‌ها می‌تواند انتخاب یا حذف شود. در عین حال ذکر اسم اعظم، واقعه اصلی، دعا و مناجات جزء بخش‌های ثابت و غیر قابل حذف اند.<ref>اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 27، ص  12.</ref>