checkuser
۳۱۵
ویرایش
ادبیات عاشورا: تفاوت میان نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
حادثه عاشورا و بازتاب وسیع آن بر فرهنگ و ادب فارسی، قابل تامل است. به گونهای که در تحقیقات ادبی می‌توان جایگاه ویژه به ادبیات عاشورایی اختصاص داد. از طرفی گستره وسیع معنایی حادثه عاشورا، آن را در طول زمان و موقیعت‌های تاریخی گوناگون، مستعد و آماده تفسیرها و تاویل‌های تازه کرده است. این امر موجب پدید آمدن انواع نگاه ادبی (قرائت ادبی) به حادثه عاشورا شده است. | حادثه عاشورا و بازتاب وسیع آن بر فرهنگ و ادب فارسی، قابل تامل است. به گونهای که در تحقیقات ادبی می‌توان جایگاه ویژه به ادبیات عاشورایی اختصاص داد. از طرفی گستره وسیع معنایی حادثه عاشورا، آن را در طول زمان و موقیعت‌های تاریخی گوناگون، مستعد و آماده تفسیرها و تاویل‌های تازه کرده است. این امر موجب پدید آمدن انواع نگاه ادبی (قرائت ادبی) به حادثه عاشورا شده است. | ||
== انواع نگاه‌های ادبی به واقعه عاشورا == | ==انواع نگاه‌های ادبی به واقعه عاشورا== | ||
=== نگاه تراژیک و سوگ === | ===نگاه تراژیک و سوگ=== | ||
نخستین نگاه به [[کربلا]]، ترسیم اتفاقات ناگوار آن حادثه است. بار عاطفی این اشعار بالا نیست. واژه‌های بارز در این ادبیات شامل کلمات زیر است: | نخستین نگاه به [[کربلا]]، ترسیم اتفاقات ناگوار آن حادثه است. بار عاطفی این اشعار بالا نیست. واژه‌های بارز در این ادبیات شامل کلمات زیر است: | ||
* تشنه ([[عطش]]) | *تشنه ([[عطش]]) | ||
* [[خون]] | *[[خون]] | ||
* اشک | *اشک | ||
* شهید | *شهید | ||
* [[عاشورا]] | *[[عاشورا]] | ||
در اینگونه سروده‌ها، از شهدا، فقط نام [[حسین بن على (ع)|امام حسین (ع)]]، و از دشمانان فقط نام [[یزید]] و [[شمر بن ذی الجوشن|شمر]]، برده می‌شود. | در اینگونه سروده‌ها، از شهدا، فقط نام [[حسین بن على (ع)|امام حسین (ع)]]، و از دشمانان فقط نام [[یزید]] و [[شمر بن ذی الجوشن|شمر]]، برده می‌شود. | ||
| خط ۲۲: | خط ۲۲: | ||
نی‌نامه [[قیصر امین پور]]، یکی از آثار معاصر در این سبک به شمار می‌رود. | نی‌نامه [[قیصر امین پور]]، یکی از آثار معاصر در این سبک به شمار می‌رود. | ||
=== نگاه حماسی و ستم ستیزانه === | ===نگاه حماسی و ستم ستیزانه=== | ||
این نوع نگاه فلسفه اصلی قیام واقعه عاشورا، براندازی حکومت فساد و به دست گرفتن رهبری جامعه مسلمین است. در این قرائت، [[حسین بن على (ع)|امام حسین (ع)]] رهبری است که با پایبندی به اصول و قواعد دینی و شرعی به عنوان یک قهرمان در صحنه حاضر می‌شود. | این نوع نگاه فلسفه اصلی قیام واقعه عاشورا، براندازی حکومت فساد و به دست گرفتن رهبری جامعه مسلمین است. در این قرائت، [[حسین بن على (ع)|امام حسین (ع)]] رهبری است که با پایبندی به اصول و قواعد دینی و شرعی به عنوان یک قهرمان در صحنه حاضر می‌شود. | ||
| خط ۲۹: | خط ۲۹: | ||
از شاعران شاخص می‌توان به اشخاص زیر اشاره کرد: | از شاعران شاخص می‌توان به اشخاص زیر اشاره کرد: | ||
* [[حسین منزوی|حسین منزوی]] | *[[حسین منزوی|حسین منزوی]] | ||
* [[خوشدل تهرانی|خوشدل تهرانی]] | *[[خوشدل تهرانی|خوشدل تهرانی]] | ||
* [[سید حسن حسینی|دکتر سید حسن حسینی]] | *[[سید حسن حسینی|دکتر سید حسن حسینی]] | ||
* [[حسین اسرافیلی|حسین اسرافیلی]] | *[[حسین اسرافیلی|حسین اسرافیلی]] | ||
* علی معلم | *علی معلم | ||
* [[محمدعلی مجاهدی]] | *[[محمدعلی مجاهدی]] | ||
* [[جواد محدثی|جواد محدثی]] | *[[جواد محدثی|جواد محدثی]] | ||
=== شعر تلفیقی === | ===شعر تلفیقی=== | ||
شعر تلفیقی یعنی تلفیق سه سبک سوگ، حماسه و عرفان. نمونه‌های بارز در این سبک: | شعر تلفیقی یعنی تلفیق سه سبک سوگ، حماسه و عرفان. نمونه‌های بارز در این سبک: | ||
* [[سید علی موسوی گرمارودی|دکتر علی موسوی گرمارودی]] (خط خون) | *[[سید علی موسوی گرمارودی|دکتر علی موسوی گرمارودی]] (خط خون) | ||
* [[سید حسن حسینی|دکتر سید حسین حسینی]] (گنجشک و جبرئیل) | *[[سید حسن حسینی|دکتر سید حسین حسینی]] (گنجشک و جبرئیل) | ||
* و برخی از شعرهای [[علیرضا قزوه|علیرضا قزوه]]، [[محمدعلی مجاهدی]]، [[حسین اسرافیلی|حسین اسرافیلی]] و ... . | *و برخی از شعرهای [[علیرضا قزوه|علیرضا قزوه]]، [[محمدعلی مجاهدی]]، [[حسین اسرافیلی|حسین اسرافیلی]] و ... . | ||
== انواع مرثیه == | ==انواع مرثیه== | ||
انواع مرثیه در ادبیات سه نوع است. | انواع مرثیه در ادبیات سه نوع است. | ||
| خط ۶۱: | خط ۶۱: | ||
مقتل یعنی محل کشته شدن. و در اصطلاح، کتاب مقتل، کتاب‌هایی هستند که دربارۀ شرح قتل حسین بن على (ع) و واقعۀ کربلا نوشته شده باشد. | مقتل یعنی محل کشته شدن. و در اصطلاح، کتاب مقتل، کتاب‌هایی هستند که دربارۀ شرح قتل حسین بن على (ع) و واقعۀ کربلا نوشته شده باشد. | ||
* تسمیه من قتل مع الحسین بن علی علیهما السلام من ولده و اخوته و اهل بیته و شیعته، از ابن زبیر | *تسمیه من قتل مع الحسین بن علی علیهما السلام من ولده و اخوته و اهل بیته و شیعته، از ابن زبیر | ||
* [[ابومخنف|مقتل الحسین، از ابومخنف]] | *[[ابومخنف|مقتل الحسین، از ابومخنف]] | ||
* مقاتل الطالبین، از ابوالفرج اصفهانی | *مقاتل الطالبین، از ابوالفرج اصفهانی | ||
* مقتل الحسین، از ابوالقاسم سلیمان بن احمد شامی طبرانی | *مقتل الحسین، از ابوالقاسم سلیمان بن احمد شامی طبرانی | ||
* الحسین و السنه، از سید عبدالعزیز طباطبایی | *الحسین و السنه، از سید عبدالعزیز طباطبایی | ||
* مقتل الحسین بن علی بن ابی طالب، از محمدشجاع ضیف الله | *مقتل الحسین بن علی بن ابی طالب، از محمدشجاع ضیف الله | ||
===کتاب‌های رجالی=== | ===کتاب‌های رجالی=== | ||
| خط ۷۳: | خط ۷۳: | ||
نمونه‌های دیگر در این باب: | نمونه‌های دیگر در این باب: | ||
* الطبقات الکبری، از محمدبن سعد | *الطبقات الکبری، از محمدبن سعد | ||
* انساب الشرف و اخبارهم، از احمدبن یحیی بلاذری | *انساب الشرف و اخبارهم، از احمدبن یحیی بلاذری | ||
===کتاب‌های حدیثی=== | ===کتاب‌های حدیثی=== | ||
کتاب‌هایی بر اساس روایات که در نقل مطالب، حتما سند و منبع آن ذکر می‌شود مانند: | کتاب‌هایی بر اساس روایات که در نقل مطالب، حتما سند و منبع آن ذکر می‌شود مانند: | ||
* امالی، از شیخ صدوق | *امالی، از شیخ صدوق | ||
* شرح الاخبار فی فضائل الائمه الاطهار، از قاضی ابوحنیفه نعمان بن محمد تمیمی مغربی | *شرح الاخبار فی فضائل الائمه الاطهار، از قاضی ابوحنیفه نعمان بن محمد تمیمی مغربی | ||
=== | ===کتاب‌های تاریخی و سیره=== | ||
در این کتاب‌ها واقعه عاشورا، به صورت گزارش نوشته می‌شود. گاهی این گزارش به صورت کامل و گاهی به صورت خلاصه آمده است. به عنوان مثال کتاب "الامامه و السیاسه" از ابن قتیبه دینوری، گزارشی مختصر از اتفاقات عاشورا آورده است. | در این کتاب‌ها واقعه عاشورا، به صورت گزارش نوشته می‌شود. گاهی این گزارش به صورت کامل و گاهی به صورت خلاصه آمده است. به عنوان مثال کتاب "الامامه و السیاسه" از ابن قتیبه دینوری، گزارشی مختصر از اتفاقات عاشورا آورده است. | ||
کتاب دیگر در این باب: | کتاب دیگر در این باب: | ||
* الاخبار الطوال، از ابوحنیفه دینوری | *الاخبار الطوال، از ابوحنیفه دینوری | ||
* تاریخ یعقوبی، از احمد بن واضح یعقوبی | *تاریخ یعقوبی، از احمد بن واضح یعقوبی | ||
* تاریخ الرسل و الملوک (معروف به تاریخ طبری)، از ابوجعفر محمد بن جریر طبری | *تاریخ الرسل و الملوک (معروف به تاریخ طبری)، از ابوجعفر محمد بن جریر طبری | ||
* الفتوح، از ابن اعثم کوفی | *الفتوح، از ابن اعثم کوفی | ||
* الارشاد فی معرف حجج الله علی العباد، از شیخ مفید | *الارشاد فی معرف حجج الله علی العباد، از شیخ مفید | ||
===منابع ادبی=== | ===منابع ادبی=== | ||
در مورد شعر عاشورایی معاصر در زبان فارسی، بسیاری از شاعران خود دیوانی در مورد عاشورا دارند. به عنوان مثال می‌توان از دیوان‌های زیر نام برد: | در مورد شعر عاشورایی معاصر در زبان فارسی، بسیاری از شاعران خود دیوانی در مورد عاشورا دارند. به عنوان مثال می‌توان از دیوان‌های زیر نام برد: | ||
* دوازده بند حاج سلیمان صباحی، از [[صباحی بیدگلی|بیدگل کاشانی]] | *دوازده بند حاج سلیمان صباحی، از [[صباحی بیدگلی|بیدگل کاشانی]] | ||
* دیوان (مراثی)، از [[وصال شیرازی|وصال شیرازی]] | *دیوان (مراثی)، از [[وصال شیرازی|وصال شیرازی]] | ||
* کلیات جودی، از [[عبدالجواد جودی خراسانی|عبدالجواد جودی]] | *کلیات جودی، از [[عبدالجواد جودی خراسانی|عبدالجواد جودی]] | ||
* مثنوی اشارات الحسینیه، از [[عنقاى اصفهانى|جلال الدین علی بن علی عنقا]] | *مثنوی اشارات الحسینیه، از [[عنقاى اصفهانى|جلال الدین علی بن علی عنقا]] | ||
* شمع جمع، از فواد کرمانی | *شمع جمع، از فواد کرمانی | ||
* لاله‌های خونین، از [[ژولیده نیشابوری|ژولیده نیشابوری]] | *لاله‌های خونین، از [[ژولیده نیشابوری|ژولیده نیشابوری]] | ||
* و ... . | *و ... . | ||
===تعزیه‌نامه‌ها=== | ===تعزیه‌نامه‌ها=== | ||
تعزیه، نوعی نمایش مذهبی و سنّتیِ ایرانی شیعی، عمدتاً در بارة شهادت امام حسین و مصائب اهل‌بیت (ع) است. کتاب تعزیه، کتبی هستند که نویسنده، واقعه عاشورا به سبک نمایشی نوشته است. به عنوان مثال می‌توان به کتاب: | تعزیه، نوعی نمایش مذهبی و سنّتیِ ایرانی شیعی، عمدتاً در بارة شهادت امام حسین و مصائب اهل‌بیت (ع) است. کتاب تعزیه، کتبی هستند که نویسنده، واقعه عاشورا به سبک نمایشی نوشته است. به عنوان مثال می‌توان به کتاب: | ||
* روضه‌الشهدا کاشفی | *روضه‌الشهدا کاشفی | ||
* [[محتشم کاشانی|مراثی محتشم کاشانی]] | *[[محتشم کاشانی|مراثی محتشم کاشانی]] | ||
=دسته بندی منابع ادبیات عاشورایی= | =دسته بندی منابع ادبیات عاشورایی= | ||
| خط ۱۱۶: | خط ۱۱۶: | ||
کتاب‌هایی که عالمان مذهبی، ذاکران و واعظان تالیف کرده‌اند. اغلب این کتاب‌ها به سبک و شیوه مقتل‌های رسمی و تاریخی و همراه با احادیث و اخبار است. مانند: | کتاب‌هایی که عالمان مذهبی، ذاکران و واعظان تالیف کرده‌اند. اغلب این کتاب‌ها به سبک و شیوه مقتل‌های رسمی و تاریخی و همراه با احادیث و اخبار است. مانند: | ||
* جلاءالعیون مجلسی | *جلاءالعیون مجلسی | ||
* نوحه الاحزان محمد یوسف دهخوارقانی | *نوحه الاحزان محمد یوسف دهخوارقانی | ||
=== ب) منظومه‌های نیمه نمایشی؛ === | ===ب) منظومه‌های نیمه نمایشی؛=== | ||
منظومه‌ها و اشعار شاعران ساده گوی دوران صفوی و افشاری، یکی دیگر از منابع تعزیه‌نامه‌ها است. که به 5 دسته تقسیم می‌شود: | منظومه‌ها و اشعار شاعران ساده گوی دوران صفوی و افشاری، یکی دیگر از منابع تعزیه‌نامه‌ها است. که به 5 دسته تقسیم می‌شود: | ||
# مدح و منقبت پیامبر (ص) و ائمه معصمومین (ع) (مانند اشعار خواجوی کرمانی) | #مدح و منقبت پیامبر (ص) و ائمه معصمومین (ع) (مانند اشعار خواجوی کرمانی) | ||
# مقتل‌های منظوم (مانند مشهد الشهدای فدایی یزد) | #مقتل‌های منظوم (مانند مشهد الشهدای فدایی یزد) | ||
# حماسه‌های مذهبی (مانند حمله حیدری) | #حماسه‌های مذهبی (مانند حمله حیدری) | ||
# مرثیه (مرثیههای محتشم کاشانی) | #مرثیه (مرثیههای محتشم کاشانی) | ||
# واقعه گویی (تعزیه در ایران از صادق همایونی) | #واقعه گویی (تعزیه در ایران از صادق همایونی) | ||
==منابع== | ==منابع== | ||