لالایی: تفاوت میان نسخه‌ها

لالایی، حاصل تراوشات ذهنی مردم عامه است که با بیانی ساده و کلامی روان و بدون هیچ گونه پیچیدگی و دشواری همراه با موسیقی کلامی بیان می شود. ارمغان این سخن موزون، لحظاتی خوشایند و آرام بخش برای کودک است؛ آنچنانکه در آغوش مادر و بدون دغدغه های دنیای خارج خود را به دامان خوابی آرام می سپارد. <ref>قیاسوند، 1385، ص 266.</ref>  

لالایی ها یکی از غنی ترین ابعاد فرهنگ معنوی به حساب می آیند و همچون آیینه ای هستند که تحولات اجتماعی، سبک و شیوه زندگی مردم و آمال و آرزوهای مادران یک سرزمین را در آن ها می توان نظاره کرد. <ref>جمالی، 1387، ص 7. </ref>

اما آنچه در این بین ناخودآگاه رخ می دهد، بُعد آموزشی لالایی اس.. کودک از آغازین روزهای حیات خویش با عبارات آهنگینی که مادر نثار روح و جان او می کند، با محیط زندگی و فضای فکری و عقیدتی اطراف خود آشنا می شود.  

این ترانه ها علاوه بر جنبه آرام بخشی و آموزشی، ابعاد مختلف فرهنگ مردم را نیز نمایان میسازد. آمیختگی عمیق دین اسلام به ویژه مذهب تشیع با فرهنگ مردم و ابراز محبت مردم به آل مطهر پیامبر اعظم (ص) در کلام نوازشگرانه مادران این مرز و بوم جلوه ای خاص یافته است. لالایی ذیل مؤید این معناست: <ref>موسوی خفری، الله کرم، خضر، جهرم، فارس، 1349.</ref>

{{ب| دم توش (خانه اش) چاکرت سازم | لالای لای لای، بچم لای لای }}

{{ب| پگه (پگاه) و روز و شو (شب) دایم | لالای لای لای، بچم لای لای }}

رد پای قیام عاشورا را در لالایی ها به اشکال مختلف می توان مشاهده کرد: نخست، از باب ارادت به شخصیت والای سومین امام بر حق، تا بدانجا که مادر در زمزمه لالایی خود با ذکر نام حضرت اباعبدالله الحسین (ع)، کودکش را در پناه امن ولایت می سپارد تا روزگار را به سعادت و سلامت بگذراند؛ همچنین آرزوی سفر به کربلا و زیارت آن امام همام آرزوی دیرینه ای است که مادران عاشق، در لابه لای ترنم عاشقانه خود با کودکشان در میان می گذارند: <ref>علیرضایی، 1388، ص 14. </ref>

لالا، لالایی را فدای تو می کنم

بازتاب اشتیاق زیارت حضرت اباعبدالله (ع) را می توان در لالایی ها مشاهده کرد: <ref>قیاسوند، 1385، ص 277. </ref>

{{ب| لالالالا لالایت می آید | امیرالمؤمنین بالایت می آید }}  

لالایی فوق را مادران شهر فسا برای کودکان خویش می خواندند، اما در بوشهر نیز روایتی دیگر از این لالایی، زبانزد مادران این دیار است: <ref>همان، ص 288. </ref>

{{ب| سر کوی بلند نی می زنم نی | شتر گم کرده ام پی می زنم پی }}  

{{ب| شتر گم کرده ام با بار کاشی | گلی کرده ام شاید تو باشی }}  

کربلا کشته می آید. <ref>همان، ص 300. </ref>

در لالایی زیر مادر با استعانت از نام های حضرت علی اکبر (ع)، علی اصغر (ع) و امیرالمؤمنین (ع) (داماد پیغمبر) ایشان را حامی و پشتیبان کودک خویش در برابر مزاحمت اغیار معرفی می کند: <ref>موسوی، سید مرتضی، داران، فریدون شهر، اصفهان، 1368.</ref>

{{م| از این بچه چه می خواهی}}  

در روایت دیگری از این لالایی، علاوه بر نام های حضرت علی اکبر (ع) و علی اصغر (ع)، از شهیدان دشت نینوا، امیرالمؤمنین (ع) و ثامن الحجج حضرت علی بن موسی الرضا (ع) نیز یاد شده است و همه این نام های مبارک مقدمه ای است تا مادر با کسب اجازه و رضایت از محضر حضرت رضا (ع) و از پیغمبر اکرم (ص)، کودک خویش را به کنیزی در خدمت بزرگ بانوی کربلا، حضرت زینب (س) بگمارد: <ref>پناهی سمنانی، 1376، ص 192.</ref>

{{ب| که پیغمبر دعا می کرد | علی ذکر خدا می کرد }}  

در فرهنگ مردم، لالایی تداعی کننده گهواره است و گهواره نشانه حضور علی اصغر (ع) شش ماهه در کربلاست. این مضامین و تصاویر در شیوه عزاداری و مجالس تعزیه نیز راه یافته است. برای مثال، در کاشان هنگام حرکت دسته های عزاداری، هیئت هایی که به نام حضرت باب الحوائج علی اصغر (ع) هستند، در عزاداری سنتی، گهواره ای تزئین شده به گل و قنداقه خونین را در جلو یا میان دسته حرکت می دهند و عزاداران با خواندن اشعاری به او متوسل می شوند و نذر و نیاز می کنند تا حاجات آن ها برآورده شود. <ref>شاطری، 1383، ص 104.</ref>

{{ب| محکم بگیر دشته قنداقه اش به کف | باب الحوائج است اگر شیرخواره است}}  

در اهر دسته هایی چون خادملر «xademlar» و علی اصغر نیز وجود دارند که در روز عاشورا به گرداندن اسب های منسوب به امام حسین (ع)، حضرت قاسم (ع) و حضرت ابوالفضل العباس (ع) اقدام می کنند یا اینکه گهواره حضرت علی اصغر (ع) را می گردانند.  

برای گهواره نیز معمولاً کودکی ششیرخواره را سفید می پوشانند و داخل آن می گذارند و گاه زنان نازا با در آغوش کشیدن کودک و بستن پول و پارچه به گهواره، از خداوند طلب فرزند می کنند. <ref>فلسفی میاب و ابوالفتحی، 1387، ص 346. </ref>

اما در سیرجان، این مراسم با اشعار لالایی همراه است؛ بدین ترتیب که مردم این شهر در روز دهم محرم همراه با دسته جات، گهواره ای می آورند که درون آن مجسمه کوچکی را خوابانده اند و شخصی هم در نقش رباب -مادر علی اصغر (ع)- گهواره را تکان می دهد و همه با هم این ابیات را زمزمه می کنند: <ref>مؤید محسنی، 1381، ص 275.</ref>

بیشترین نجوای شبانه مادران، لالایی هایی هستند که شاعر مشخصی ندارند و از آن ها روایت متعدد گفته و شنیده ی شود؛ چرا که گاه مادر موقع بیان، قطعه ای از لالایی را فراموش می کند و بنابر موقعیت و با ذوق خویش، واژه های دیگری را جایگزین آن می سازد. در برابر آن، لالایی های دیگری هستند که به سبب تأثیرپذیری از قیام عاشورا، به ویژه حضرت علی اصغر (ع)، شاعران معینی آن را می سرایند و در مراسم عزاداری حضرت اباعبدالله (ع) به عنوان مرثیه خوانده می شوند. گرچه این قسم از لالایی ها نیز متأثر از حضور حضرت علی اصغر (ع) در کربلاست، اما اهمیت آن ها به این دلیل است که به اشعار شاعران راه یافته اند. ابیات زیر زبان حال امام حسین (ع) با فرزند شیرخواره خود در شب عاشوراست که احمد قطبی زاده از شاعران شهر یزد آن را سروده است: <ref>هاشمی پور، 1380، ص 185.</ref>

{{ب| علی اصغر ای شیرین زبانم | بخواب ای راحت روح و روانم }}  

{{ب| نمی خوابم من امشب تا دم صبح | که از بهر تو لالایی بخوانم }}  

{{ب| لالالالا علی اصغر من | بخواب ای غنچه نوپرور من }}  

{{ب| کجا پیدا کنم یک جرعه آبی | نمی آید به چشمم جز سرابی }}  

{{ب| لالالالا علی اصغر من | بخواب ای غنچه نوپرور من }}  

{{ب| لالالالا علی اصغر من | بخواب ای غنچه نوپرور من }}  

{{ب| چرا امشب نمی خندی چو دوشین | بخند یا ناله کن ای جان شیرین }}  

{{ب| نگه کن عمه ات زینب چو مادر | ز اندوه می زند بر سینه و سر }}  

{{ب| لالالالا علی اصغر من | بخواب ای غنچه نوپرور من }}  

{{ب| چه می گویی؟ چه رازی داری امشب؟ | نمی دانم چرا بیداری امشب }}  

{{ب| به زیر لب چه می گویی ندانم | بگو مادر که لالایی بخوانم }}  

{{ب| لالالالا علی اصغر من | بخواب ای غنچه نوپرور من }}  

{{ب| لالالالا علی اصغر من | بخواب ای غنچه نوپرور من }}