علمبندان: تفاوت میان نسخه‌ها

== مراسم علمنبدان در مناطق مختلف==

در مشهد، مانند دیگر شهرهای ایران، جوانان هر محله، علم مخصوص حسینیه‌ها را با سلام و صلوات و اشعار و مرثیه «سرسیاه» یا «سیاهپوش» می‌کردند. در روز سیاهپوش کردن علم، خیمه و خرگاه حسینیه را هم برپا می‌داشتند. آنگاه علم سیاهپوش شده را در مدخل حسینیه -جای رفت و آمد عزاداران- نصب می‌کردند. آغاز عزاداری سیدالشهدا در شهر مشهد، از شب چهارم محرم بود، اما زیارت و نذر و نیاز علم‌های بزرگ سیاهپوش شده حسینیه‌ها، از همان روز اول محرم، از سوی عزاداران امام حسین (ع) و حاجتمندان انجام می‌شد. <ref>رضایی، بی نام، مشهد، خراسان رضوی، 1377. </ref>

در بیرجند هر یک از علم‌ها را به نشانه امام حسین (ع) و یارانش نامگذاری می‌کردند و هر علم را نمادی از آن شخصیت می‌پنداشتند و برای برپا کردن آن، مراسم خاصی به جا می‌آوردند که به «علم بندو» یا «عقد علم» مشهور بود. مراسم علمبندان در بیرجند بیشتر در روزهای ششم و هفتم محرم انجام می‌گرفت؛ یعنی مصادف با روزی که آب را بر امام و یارانش بستند. علم‌ها اغلب «بانی» و «علم چی» داشتند که صاحب علم محسوب می‌شدند. این عنوان به طور موروثی به آن ها می‌رسید. در روستای درفش بیرجند، بین اعضای گروه علم گردانان گندم تقسیم می کردند. گروه شامل دوازده نفر علم چی، هشت نفر سنگ زن، دو نفر بارکش، دو نفر فراش (خادم مسجد) و یک روحانی بود. گندم ها را توبره کش یا کیسه کش حمل می کرد و سهم او را علم چی ها می دانند. مقداری از گندم متبرک شده با علم را هم، برای برکت به انبار برمی گرداندند. در روستای خنگ بیرجند، صبح هشتم محرم، علم گردانی را از خانه بزرگ ده آغاز می کردند. دسته های علم گردانی وقتی به هم میرسیدند، مراسم سلام علم ها را برگزار می کردند؛ به این ترتیب که هر دسته با خواندن اشعار سلام، به طرف علم دیگر می آمد تا به همدیگر می رسیدند. <ref>ضرغامی، فروغ الزمان، قوچان، خراسان رضوی، 1384 و 1380 و 1383 و بی تا. </ref> در اسفراین، در آستانه ماه محرم، علم مخصوص حسینیه شهر را با پارچه های سیاه می پوشاندند و در روز اول ماه محرم مراسم «علم گردانی» انجام میشد. به این ترتیب که تعدادی از جوانان به همراه فردی روحانی، علم را در کوچه ها می گرداندند و اشعاری در رثای شهدای کربلا از جمله حضرت علی اصغر (ع) می خواندند هنگام عبور از مقابل خانه ها، کسانی که نذر داشتند به فراخور، مقداری آرد، گندم، جو یا پول به علم گردان ها می دادند. علم دارها دعا می کردند و برای درگذشتگان فاتحه می خواندند. برخی صاحبخانه ها هم برای آن ها اسفند، نمک و گل سرخ در آتش می ریختند. مراسم علم گردانی فقط یک روز برگزار میشد و پس از آن علم را در جایگاه مخصوص خود در حسینیه نصب می کردند و به این ترتیب مراسم عزاداری شهرستان اسفراین آغاز میشد. <ref>سنگ سفیدی، علی اصغر، اسفراین، خراسان شمالی، 1347.</ref>

گروهی از مردم شیخان بر لاهیجان در عصر نخستین روز ماه محرم به همراه متولیان و خادمان مقبره شیخ زاهد گیلانی با پارچه های سیاهی که بر روی آن ها اشعاری در رثای امام حسین (ع) نوشته شده بود، مقبره را سیاهپوش می کردند و آماده استقبال از عزاداران حسینی می شدند.  

پس از اتمام مراسم علمبندان، در صحن بقعه شیخ زاهد فرش و حصیر پهن می کردند و به حاضران و عزاداران شام می دادند. در این هنگام از خانه های اهالی شیخان بر غذا می آوردند و هر یک از زوار پس از خوردن شام، مقداری از غذا را هم به نیت تبرک برای نزدیکان خود می برد. این مراسم ده روز ادامه می یافت و در روز دهم مراسم «علم واچینی» انجام میشد. <ref>نورانیان، فاطمه به نقل از علی حسینی، سنگسر، سمنان، 1347.</ref>  

در سرآسیاب فرسنگی کرمان، روز هشتم محرم، مراسم علمبندان اجرا میشد. علم مخصوص سرآسیاب، بسیار قدیمی بود که با پارچه های رنگین تزئین شده و به «علم ابوالفضل» مشهور بود. علم را از حسینیه حرکت می دادند و در تمام محلات سرآسیاب می گرداندند و به خانه ها می رفتند. اهل هر خانه به یمن ورود علم و برای خیرمقدم، در مدخل خانه می ایستادند و مبلغی را به عنوان نذر به متصدی علم می دادند. پول های جمع شده به مصرف مراسم سوگواری اباعبدالله (ع) می رسید و بخشی از آن به نیازمندان اختصاص می یافت. در ضمن گرداندن علم، اشعاری هم خوانده میشد. از جمله: <ref>وکیلیان، سیداحمد، شیراز، فارس، بی تا. </ref>

مراسم علم گردانی در چالشتر چهارمحال و بختیاری در شب تاسوعا انجام می گرفت. در این شب، جوانان علم ها را به در خانه های کسانی می بردند که تازه ازدواج کرده بودند و آن ها به علمداران هدایایی مثل کله قند، چای، پارچه و شیرینی می دادند. پس از آن علم ها را  سینه زنان به  قبرستان می بردند و پس از نوحه خوانی، سینه زنی و قرائت فاتحه برای اهل قبور به حسینیه بازمی گرداندند. <ref>دهقان، خیرالله، چالشتر، چهار محال و بختیاری، 1377.</ref>

در شهر میناب، مراسم علم بندان مصادف با آغاز محرم بود؛ به این ترتیب که دوازده علم، به نشان دوازده معصوم، در دوازده حسینیه شهر که به نام این معصوومین نامیده شده بود، آماده می کردند. بدنه این علم ها راکه تقریباً به یک شکل و اندازه بودند، با پارچه های تزئینی می پوشاندند و بر سر علم ها تیغه می گذاشتند. مراسم عزاداری در این شهر روز پنجم محرم به اوج خود می رسید و این اوج بیشتر در دو حسینیه بزرگ شهر، یعنی حسینیه های رسول اکرم (ص) و حضرت صاحب الزمان (عج) دیده میشد. به هنگام صبح، پایه چوبی علم های یپیغمبر (ص) و صاحب الزمان (عج) را که حدود شش متر طول داشت، از حسینیه ها بیرون آورده میشد و از سوی متولیان حسینیه و بانیان مراسم، در حیاط حسینیه شست و شو می دادند. ابتدا علم ها را با پارچه مختلف می پوشاندند؛ به گونه ای که علم پیغمبر (ص) را چهارده خلعت و علم صاحب الزمان (عج) را هفت خلعت می پوشاندند که هر کدام از خلعت ها با هفت بند در هفت جای تنه علم ها بسته می شدند و ثابت می ماندند. در گذشته های نه چندان دور، این خلعت ها به چهل عدد می رسید که امروز همچون گذشته خلعت اول سیاهرنگ است و در واقع نشانی از سوگوار بودن پیامبر (ص) و فرزند حاضرش، حضرت مهدی (عج) است. بخش بعدی کار را «سر بستن» می نامیدند که همان گذاشتن تیغه بر تنه بود. تیغه ها از جنس نقره بودند و به لحاظ شمایل، تیغه علم پیغمبر (ص) به شکل گنبد و دو مناره، همچون حرم مطهر حضرت نبی اکرم (ص) بود. تیغه علم صاحب الزمان (عج) که بزرگ تر بود، شکلی تجریدی داشت و تقریباً برگرفته از نقوش اسلیمی گیاهی بود. این تیغه ها نزد عزاداران، قداست و ارزش ویژه ای داشتند. علم پیامبر (ص) با صلوات از درون حسینیه بیرون آورده میشد و جلوی عزاداران قرار می گرفت. علم ها بر دست مردان، در تمام شهر از مقابل خانه سادات و بزرگان شهر و مکان های ویژه ای که مورد نظر بود، عبور داده می شدند تا دوباره حسینیه صاحب الزمان (عج) برسد. این حرکت و سفر، خود تمثیلی از قیام امام حسین (ع) بود؛ قیامی در طول تاریخ و زمان و ظهور دین اسلام و مذهب تشیع.