حر بن یزید ریاحی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''حُرّ بن یزید بن ناجیه بن قَعنَب بن عَتّاب بن حارث بن عمرو بن همام،''' از تیره بنو ریاح بن یربوع بن حنظله یکی از تیره‌های قبیله تمیم منتسب است. <ref>جمهرة النسب، ج1، ص216،213.</ref> از این‌رو، وی را ریاحی، یربوعی، حَنظلی و تمیمی خوانده‌اند. <ref>ر.ک : انساب الاشراف، ج2، ص489،476،472؛ الاخبار الطوال، ص249؛ تاریخ طبری، ج5، ص422.</ref>  

خاندان حُرّ در زمان جاهلیت و در دوره اسلام از بزرگان بودند. <ref>ابصار العین فی انصار الحسین، ص203.</ref> جدش عَتّاب در پایه‌ای بود که پشت سر نعمان (پادشاه حیره) سوار می‌شد. پس از او فرزندانش قیس و قعنب همان موقعیت را یافتند. <ref>آینه‌داران آفتاب، ج1، ص629.</ref>

درباره زندگی حُرّ اطلاعات اندکی وجود دارد. او در سال 60 هجری یکی از شناخته‌شده‌ترین جنگاوران کوفه بود. <ref>ر.ک : تاریخ طبری، ج5، ص427،392؛ البدایه و النهایه، ج8، ص195.</ref> اگرچه گفته شده که او صاحب شرطه عبیدالله بن زیاد حاکم کوفه بود، <ref>ر.ک : المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، ج5، ص335؛ تاریخ ابن الوردی، ج1، ص231.</ref> اما به نظر می‌آید چنین چیزی صحت نداشته باشد. با این حال انتساب وی به فرماندهی بخشی از سپاه اعزامی عبیدالله بن زیاد که از قبایل تمیم و همدان بودند، برای مواجهه با امام حسین (ع) <ref>تاریخ طبری، ج5، ص422.</ref> و نیز انضباط نظامی و پایبندی‌اش به اجرای دقیق فرمان‌های حکومتی، <ref>ر.ک : انساب الاشراف، ج2، ص473؛ الاخبار الطوال، ص252؛ تاریخ طبری، ج5، ص402-403.</ref> حضور او را به عنوان صاحب منصبی نظامی نه صاحب شرطه، در دستگاه حکومتی ابن زیاد تأیید می‌کند. این ظن به‌ویژه از آن‌رو تقویت می‌شود که وی ظاهراً با سیاست میانه‌ای نداشته و در هیچ منبعی از عقیده با موضع‌گیری سیاسی‌اش در اوضاع پرتنش کوفه در سال 60 هجری سخنی به میان نیامده‌ است، اگرچه بلعمی در روایتی او را از شیعیانی دانسته که تشیع خود را مخفی می‌کردند <ref>تاریخنامه طبری، ج4، ص704.</ref> اما به نظر می‌آید که این روایت قابل تردید باشد.

چون عبیدالله بن زیاد از حرکت امام حسین (ع) به سوی عراق خبر یافت، حُصَین بن نمیر صاحب شرطه کوفه را به قادسیه فرستاد. حصین نیز حُرّ را با هزار سپاهی به منزله مقدمه سپاه از قادسیه روانه کرد. امام حسین (ع) در روز 26 ذی‌حجه در کنار بلندی‌های ذوحُسُم با حُرّ و سپاهیانش روبه‌رو شد. <ref>انساب الاشراف، ج2، ص472؛ الاخبار الطوال، ص249؛ تاریخ طبری، ج5، ص400؛ ارشاد، ج2، ص78،69؛ مقتل الحسین خوارزمی، ج1، ص330،327.</ref> تصریح منابع بر آن است که حُرّ نه برای جنگ بلکه صرفاً برای انتقال امام حسین (ع) نزد ابن زیاد اعزام شده بود و از این‌رو با سپاهیانش در حالی‌ که‌ قبضه‌ شمشیرها را در دست‌ داشتند، رو در روی توقفگاه کاروان امام حسین (ع) صف‌آرایی کرد. <ref>انساب الاشراف، ج2، ص473؛ الاخبار الطوال، ص249-250؛ تاریخ طبری، ج5، ص400؛ ارشاد، ج2، ص80؛ مقتل الحسین خوارزمی، ج1، ص332.</ref> امام حسین (ع) که‌ امید به ‌حمایت‌ کوفیان‌ داشت‌، از حُرّ پرسید که‌ به‌ کمک‌ آنان‌ آمده‌ یا بر ضد آنان است‌؟ حُرّ گفت‌: بر ضد شما. سپاه، ‌متشکل‌ از هزار نفر سواره‌ نظام‌ بود. به رغم این صف‌آرایی خصمانه، واکنش امام حسین (ع) صلح‌آمیز بود. چنان‌که به یارانش دستور داد که‌ سپاهیان حُرّ و اسبانشان را سیراب کنند. آن‌ روز که‌ حُرّ راه‌ را بر امام حسین (ع)‌ گرفت‌، از قادسیه‌ می‌آمد و پسر زیاد برای‌ اینکه‌ هر چه‌ زودتر و بهتر به‌ مقصد برسد، به‌ حصین ‌بن‌ نمیر چنین دستوری داده بود.  

تا هنگام‌ ظهر هیچ‌گونه‌ مخالفتی‌ از حُرّ دیده‌ نشد. وقت‌ نماز ظهر امام‌ حسین (ع) از حجّاج‌ بن‌ مسروق‌ جعفی‌ خواست‌ که‌ اذان‌ بگوید. پس‌ از اذان‌، امام‌ حسین (ع) با پوششی‌ روحانی‌ ‌میان‌ دو لشکر ایستاد‌ و به‌ ایراد خطبه‌ پرداخت‌. در آغازِ سخن‌ به‌ درگاه‌ خداوند سپاس‌ گفته‌ و فرمود: ”ای‌ مردم‌! من‌ می‌خواهم‌ دلیل‌ حرکت‌ خود را به‌ سوی‌ کوفه‌ بیان‌ کنم ‌تا در پیشگاه‌ خداوند معذور بوده‌ و بر شما نیز حجت‌ را تمام‌ کرده‌ باشم‌. من‌ به‌ سوی‌ کوفه‌ حرکت‌ نکردم‌ مگر بعد از آنکه‌ نامه‌ها و فرستادگان‌ شما آمدند و گفتند: ما رهبر و زمامدار نداریم‌، تو رهبری‌ و زمامداری‌ ما را بپذیر تا خدا به‌ وسیله‌ رهبری‌ تو، ما را بر حق‌ و راستی‌ مجتمع‌ سازد. اینک‌ من‌ آمده‌ام. پس‌ اگر شما هنوز بر همان‌ عقیده‌اید و با من‌ عهد و پیمان‌ می‌بندید که‌ در یاری‌ام‌ بکوشید، در این‌ صورت‌ به‌ شهر شما می‌آیم‌ و اگر پیمان ‌نمی‌بندید و از آمدنم‌ دلگیر و رنجیده‌اید، از همین‌ جا برمی‌گردم“. <ref>تاریخ طبری، ج5، ص400؛ ارشاد، ج2، ص80؛ مقتل الحسین خوارزمی، ج1، ص332.</ref> هیچ‌ یک‌ از لشکریان‌ پاسخی‌ ندادند. حضرت‌ به‌ مؤذن‌ فرمود: اقامه نماز بگوید. چون حُرّ ابراز تمایل کرد که با یارانش در نماز به امام حسین (ع) اقتدا کند، امام حسین (ع) پذیرفت و متعاقباً با یادآوری مکاتبات و درخواست‌های مکرر کوفیان مبنی بر عزیمت امام‌ حسین (ع) به کوفه و در دست گرفتن زمام امور، تصریح کرد که چنانچه کوفیان از درخواست خود پشیمان شده‌اند، باز می‌گردد. حُرّ از وجود چنین مکاتباتی اظهار بی‌اطلاعی کرد و گفت که او و همراهانش در زمره نویسندگان نامه‌ها نبوده‌اند و از این‌ نامه‌ها هم‌ خبری‌ ندارد و مأموریت دارد که امام حسین (ع) را به کوفه نزد عبیدالله بن زیاد ببرد. امام حسین (ع) فرمود: مرگ‌ بر تو نزدیک‌تر است‌ از این‌ اندیشه‌ که‌ در سر داری‌. آن‌گاه‌ به‌ عقبة ‌بن‌ سمعان‌ فرمود که خورجین‌ نامه‌ها را بیاورد و آنها را به حُرّ نشان‌ داد. چون امام حسین (ع) با‌ یاران‌ خویش عزم بازگشت نمود، حُرّ ممانعت کرد. امام حسین (ع) به‌جِد قصد بازگشت‌ به‌ حجاز را نمود و حُرّ مانع‌ شد و فاجعه‌ از این‌جا آغاز شد.  

حُرّ گفت‌: من‌ مأموریت‌ ندارم‌ که‌ با تو بجنگم‌، بلکه‌ مأموریتم‌ این‌ است‌ که‌ از تو جدا نشوم‌ تا تو را به‌ طرف ‌کوفه‌ راهنمایی‌ کنم‌ و پیشنهاد نمود که امام حسین (ع) راهی غیر از راه‌ کوفه و مدینه در پیش گیرد تا وی بتواند از ابن زیاد کسب تکلیف کند و گفت امیدوارم‌ خداوند زمینه‌ای‌ فراهم‌ آورد که‌ من‌ به‌ درگیری‌ با شما مبتلا نشوم‌. آنگاه امام حسین (ع) و یارانش در مسیر عُذَیبُ الهِجانات و قادسیه‌ حرکت‌ کردند و حُرّ نیز همراه آنان بود. <ref>انساب الاشراف، ج2، ص472-473؛ الاخبار الطوال، ص249-250؛ تاریخ طبری، ج5، ص402-403؛ ارشاد، ج2، ص78-80. </ref>

امام‌ حسین (ع) هم‌چنان‌ مسیر را به‌ سمت‌ قادسیه‌ کج‌ می‌کرد تا هر چه‌ بیشتر از کوفه‌ دور شود. این ‌مسیر ادامه‌ یافت‌ تا در روز بیست‌ و هشتم‌ ماه‌ ذی‌الحجه‌ به‌ ”بیضه“ رسیدند. در بیضه‌ که‌ منطقه‌ای‌ در میان‌ واقصه‌ و عذیب بود‌، برای‌ برداشتن‌ آب‌ فرود آمدند. امام‌ حسین (ع) در آنجا خطبه‌ای‌ خواند که‌ از جمله‌ سخنان‌ تعیین‌کننده‌ و بیان‌کننده‌ فلسفه‌ نهضت‌ عاشورا است‌. امام ‌حسین (ع) روی‌ نامه‌ها و دعوت‌ مردم‌ تکیه‌ می‌کرد. به‌علاوه‌، درباره‌ ماهیت‌ حکومت‌ اموی‌ سخن‌ می‌گفت‌ و امامت‌ را از آن‌ِ خود می‌دانست‌. متن سخنان امام حسین (ع) چنین است: ”اَیهَا النّاس‌ُ! اِن‌َّ رَسُول‌َ اللهِ قال‌َ: مَن‌ْ رَای سُلْطاناً جائِراً مُسْتَحِلاًّ لِحُرُم‌ِ اللهِ ناکثاً لِعَهْدِاللهِ مُخالِفاً لِسُنَّة‌ِ رَسُول‌ِاللهِ یعْمَل‌ُ فی‌ عِبادِ اللهِ بِالاءِثم‌ِ وَ الْعُدْوان‌ِ فَلَم‌ْ یغَیرْ عَلَیه‌ِ بِفِعْل‌ٍ وَ لا قَول‌ٍ کان‌َ حَقّاً عَلَی‌ اللهِ اَن‌ْ یدْخِلَه‌ُ مُدْخَلَه‌ُ اَلا وَ اءِن‌َّ هؤُلاءِ قَد لَزِموُا طاعَة‌َ الشَّیطان‌ِ وَ تَرَکوا طاعَة‌َ الرَّحْمن‌ِ وَ اَظْهَرُوا الْفَسادَ، وَ عَطَّلُوا الْحُدُودَ، وَ اسْتَاثَرُوا بِالْفَی‌ءِ وَاَحَلّوُا حَر'ام‌َ اللهِ وَ حَرَّمُوا حَلا'لَه‌ُ وَ اَنْا اَحَق‌ُّ مَن‌ْ غَیرَ قَدْ اَتَتْنی‌ کتُبُکم‌ْ، وَ قَدِمَت‌ْ عَلَی‌َّ رُسُلُکم‌ْ بِبَیعَتِکم‌ْ اَنَّکم‌ْ لا تُسَلِّمُونی‌ وَلا' تَخْذُلُونی‌، فَاِن‌ْ تَمَمْتُم‌ْ عَلی بَیعَتِکم‌ْ تُصیبُوا رُشْدَکم‌ْ فَانَا الْحُسَین‌ُ بْن‌ُ عَلِی‌ٍّ وَ ابْن‌ُ فاطِمَة‌َ بِنْت‌ِ رَسُول‌ِ اللهِ نَفْسی ‌مَع‌َ اَنْفُسِکم‌ْ وَ اَهْلی‌ مَع‌ْ اَهْلیکم‌ْ، فَلَکم‌ْ فِی‌َّ اُسْوَة‌ٌ، وَ اءِن‌ْ لَم‌ْ تَفْعَلُوا وَ نَقَضْتُم‌ْ عَهْدَکم‌ْ وَ خَلَعْتُم‌ْ بَیعَتی‌ مِن‌ْ اَعْناقِکم‌ْ فَلَعَمْری ‌ما هِی‌َ لَکم‌ْ بِنُکرٍ لَقَدْ فَعَلْتُمُوها بِاَبی‌ وَ اَخی‌ وَ ابْن‌ِ عَمّی‌ مُسْلِم‌ٍ! وَ الْمَغْرُورُ مَن‌ْ اِغْتَرَّبِکم‌ْ فَحَظَّکم‌ْ اَخْطَاتُم‌ْ وَ نَصیبَکم‌ْ ضَیعْتُم‌ْ وَ سَیغْنی‌ اللهُ عَنکم‌ْ وَ السَّلام‌ُ عَلَیکم‌ْ وَ رَحمَة‌ُ اللهِ وَ بَرَکاتُه‌ُ “ <ref>وقعة الطف، ص172؛ الاخبار الطوال، ص246؛ تاریخ طبری، ج5، ص402-403. </ref>  

حُرّ اگر چه مأمور جنگ نبود اما از همان ابتدا احتمال وقوع درگیری با امام حسین (ع) آزارش می‌داد. او‌ احساس‌ کرد از سخنان‌ امام‌ حسین (ع) عطر جهاد و مقاومت‌ برمی‌خیزد، به امام حسین (ع) هشدار داد که از این‌ تصمیم ‌برگردد و آهنگ‌ کارزار نکند که اگر بجنگد‌، حتماً کشته‌ خواهد‌ شد. اما امام‌ حسین (ع) قاطعانه‌ پاسخ‌ داد و به‌ وی‌ خاطر نشان‌ ساخت‌ که‌ از مرگ و شهادت در راه خدا ترسی ندارد و مرگ‌ در راه‌ حق‌ و رسیدن‌ به‌ عزت‌ و شرف‌ از هر چیز آسان‌تر است‌. <ref>وقعة الطف، ص172-173؛ انساب الاشراف، ج2، ص473؛ ارشاد، ج2، ص80؛ الکامل فی التاریخ، ج4، ص49.</ref> امام‌ حسین (ع) فرمود: مرا از کشته‌ شدن‌ می‌ترسانی‌ و خیال‌ می‌کنی‌ که‌ هرگاه‌ مرا کشتید روزگار را به‌ آسایش‌ به‌سر خواهید برد؟ من‌ امروز همان‌ سخنی‌ را به‌ تو می‌گویم‌ که‌ آن‌ برادر اوسی‌ که‌ قصد یاری‌ پیامبر اکرم (ص) را داشت‌، به ‌پسر عمویش‌ گفت‌: <ref>وقعة الطف، ص173؛ ارشاد، ج2، ص78-80؛ الکامل فی التاریخ، ج4، ص49. </ref>

در بیست‌ و هشتم‌ ذی‌الحجه‌ کاروان‌ به‌ ”عُذَیب‌ِ الهِجانات“ رسید و‌ چهار تن از شیعیان‌ امام‌ ‌حسین (ع) از کوفه نزد حضرت رسیدند. حُرّ قصد دستگیر کردن و یا بازگرداندن آنان را داشت، اما امام حسین (ع) مانع شد و فرمود: آنان‌ یاران‌ من‌ هستند و در حکم‌ همراهان‌ من‌ محسوب‌ می‌شوند و من‌ با تمام‌ نیرو از آنان‌ دفاع‌ می‌کنم‌. اگر تو به‌ پیمان‌ صلح‌ خود وفادار هستی‌، باید مزاحم‌ آنان‌ نشوی‌ و اگر بخواهی‌ آنان‌ رادستگیر یا به‌ کوفه‌ برگردانی‌، با تو خواهم‌ جنگید. حُرّ که‌ قصدش‌ نرمی‌ و مسالمت‌ بود، از مزاحمت‌ این‌ افراد خودداری‌ کرد. <ref>ر.ک : انساب الاشراف، ج2، ص473-474؛ تاریخ طبری، ج5، ص403-404؛ مقتل الحسین خوارزمی، ج1، ص331-333. </ref>  

به‌ هر حال‌ کار بدین‌ منوال‌ گذشت‌ تا به‌ سرزمین‌ نینوا رسیدند. مالک ‌بن‌ نَسر کندی‌ نامه‌ عبیدالله بن‌ زیاد را به‌ حُرّ داد مبنی بر آنکه بر حسین و یارانش‌ سخت‌ بگیرد و آنان را در زمینی بی‌آب و علف و بی‌حصار متوقف کند و نوشت که فرستاده‌ام‌ مأموریت‌ دارد همراه‌ تو باشد تا ببیند که‌ چگونه‌ فرمان‌ من‌ انجام‌ می‌شود. <ref>الاخبار الطوال، ص251؛ تاریخ طبری، ج5، ص408-409؛ ارشاد؛ ج2، ص81-84؛ مقتل الحسین خوارزمی، ج1، ص334. </ref> به این صورت توافق حُرّ با امام حسین (ع) در روز دوم محرم پایان یافت. حُرّ که در تنگنا قرار گرفته بود و پیک ابن زیاد به مراقبت و جاسوسی او گماشته شده بود، به‌ناچار کاروان امام حسین (ع) را متوقف کرد و درخواست امام حسین (ع) و یارانش را مبنی‌ بر اردو زدن در روستای‌ غاضریه‌ یا‌ شُفَیه‌ در همان‌ حوالی نپذیرفت.‌ امام‌ حسین (ع) ناگزیر در کربلا نزدیک روستای عَقر در نزدیکی رود فرات اردو زد و حُرّ برای‌ عبیدالله بن‌ زیاد نامه‌ای‌ نوشت‌ که‌ امام‌ حسین (ع) و خانواده‌ و یاران‌ او در کربلا فرود آمده‌اند. <ref>الاخبار الطوال، ص251-252؛ تاریخ طبری، ج5، ص408-409؛ ارشاد؛ ج2، ص84؛ مقتل الحسین خوارزمی، ج1، ص334. </ref>

حُرّ اگرچه اقدامی سختگیرانه کرد، اما رفتارش با امام حسین (ع) محترمانه بود. حتی گفته‌اند یک‌بار با اشاره به حرمت خاص فاطمه (س) از پاسخ‌گویی به امام حسین (ع) احتراز کرد. <ref>ر.ک : انساب الاشراف، ج2، ص473؛ تاریخ طبری، ج5، ص402.</ref> وی که همچنان به برقراری صلح امید داشت، با رسیدن لشکر چند هزار نفری عمر بن‌ سعد به کربلا و عزم کوفیان برای جنگ با امام حسین (ع)، شگفت‌زده شد. برای حُرّ که از شنیدن سخنان امام حسین (ع) سخت متأثر و منقلب شده بود، مشاهده عهدشکنی و جنگ‌طلبی کوفیان، بی‌توجهی آنان به خطابه‌های مکرر امام از دوم تا دهم محرم و ممانعتشان از دسترسی امام حسین (ع) و یارانش به آب، تردیدی باقی نگذاشت که دسیسه‌ای ناگوار در حال شکل‌گیری است و آنگاه که متوجه‌ شد سربازان‌ عزیمت جدال با آن حضرت را دارند و پس از پرسش از عمر بن‌ سعد که با این‌ مرد خواهی‌ جنگید؟ و پاسخ عمر بن‌ سعد که آری‌! به‌ خدا سوگند نبرد سختی‌ کنم‌ که‌ کمترین‌ اثرش‌ جدا شدن‌ سرها از بدن‌ها و قطع‌ گردیدن‌ دست‌ها خواهد بود، <ref>ارشاد، ج2، ص99؛ مقتل الحسین خوارزمی، ج2، ص12؛ نهایة الارب، ج7. ص185. </ref> از این‌رو در تغییر جهتی آشکار، در روز دهم محرم لشکرش را رها کرد‌ و در جایگاه‌ دوری‌ از سپاهیان‌ ایستاد. او می‌دید که‌ تقابل‌ و جنگ‌، گریزناپذیر و کشته‌ شدن‌ امام‌ حسین‌ (ع) امری‌ آشکار است‌. اسبش‌ را حرکت‌ داد و آرام‌ آرام‌ از سپاه‌ کناره‌ گرفت‌ در حالی‌ که‌ فقط‌ یک‌ نفر از افراد قبیله‌اش‌ به‌ نام‌ قُرَّة ‌بن‌ قیس‌ همراهش‌ بود. حُرّ خطاب‌ به‌ قرّة‌ گفت‌: آیا امروز اسبت‌ را آب‌ داده‌ای‌؟ قرّة‌ پاسخ منفی داد. ‌حُرّ گفت‌: نمی‌خواهی‌ سیرابش‌ کنی‌؟ قرّة‌ گوید: به‌ خدا سوگند خیال‌ می‌کردم‌ هدف‌ او این‌ است‌ که‌ در معرکه‌ قتال‌ شرکت‌ نکند و نمی‌خواهد که‌ او را به‌ این‌ حال ‌ببینم‌، به‌ همین‌ دلیل‌ به‌ طرف‌ شریعه‌ حرکت‌ کردم‌ و او را تنها گذاشتم‌. <ref>مقتل الحسین خوارزمی، ج2، ص12؛ نهایة الارب، ج7. ص185. </ref>

حُرّ از منطقه‌ نظامی‌ دور شد و به‌ طرف‌ اردوی‌ امام‌ حسین (ع) حرکت‌ کرد و آرام‌ آرام‌ به‌ آنجا نزدیک‌ شد. او در عرض چند لحظه از بی‌نهایت‌ حضیض‌ رو به‌ بی‌نهایت‌ اوج‌ حرکت‌ کرد و شقاوت‌ همیشگی‌ را به‌ سعادت‌ ابدی‌ مبدل ‌ساخت‌. آن‌گاه‌ اسب‌ خود را دوانید و به‌ نزدیکی‌ امام حسین (ع) پیش‌ رفت‌ و در حالی‌ که‌ هر دو دستش‌ را بر سر نهاده ‌بود، می‌گفت‌: ”اَسْتَغْفِرُاللهَ رَبّی‌ وَ اَتُوب‌ُ اِلَیه“ نگاهش‌ به‌ آسمان‌ بود و با دیدگانی‌ اشکبار زمزمه‌ می‌ کرد: بارالها به‌سوی‌ تو باز می‌گردم‌ و امیدوارم‌ که‌ بپذیری‌! خدایا من‌ دل‌های‌ دوستان‌ تو و فرزندان‌ پیامبرت‌ را به‌ هراس‌ افکندم‌. این‌ گناه‌ بزرگ‌ را بر من‌ ببخشای‌! اکنون‌ درست‌ در مقابل‌ امام‌ حسین (ع) رسیده‌ بود. گفته‌اند که وی با حالتی پریشان با امام حسین (ع) مواجه شد. دست بر سر، چکمه بر گردن، سپر واژگون و با چشمانی گریان. عرض‌ کرد: فدایت‌ شوم‌ ای‌ پسر پیامبر! من‌ همان‌ کسی ‌هستم‌ که‌ تو را از بازگشت‌ به‌ وطنت‌ جلوگیری‌ نمودم‌ و راه‌ را بر شما بستم‌ و شما را در بیابان‌ها گرداندم‌ و در این ‌سرزمین‌ سخت‌ و ناهموار، مجبور به‌ ماندن‌ کردم‌. گمان‌ نمی‌کردم‌ که‌ این‌ قوم‌ با شما اینگونه‌ رفتار کنند و پیشنهاد تو را نپذیرند و کار بدین‌جا کشیده‌ شود و حرمت‌ شما را نگاه‌ ندارند. به‌ خدا سوگند اگر می‌دانستم‌ که‌ سرانجام‌ کار چنین‌ است،‌ هرگز مرتکب‌ کاری‌ که‌ انجام‌ دادم‌، نمی‌شدم‌. اینک‌ پشیمان‌ شده‌ام‌ و به‌ درگاه‌ خدا توبه‌ می‌کنم‌ و می‌خواهم‌ جانم‌ را فدایت‌ سازم‌. آیا برای‌ من‌ راهی‌ است‌ و خداوند توبه‌ مرا می‌ پذیرد؟ <ref>ر.ک : انساب الاشراف، ج2، ص475-476؛ تاریخ طبری، ج5، ص422،392؛ مقتل الحسین خوارزمی، ج2، ص12. </ref> امام‌ حسین (ع) فرمود: آری‌ خداوند توبه‌پذیر است‌ و گناهان‌ تو را می‌آمرزد. اینک‌ فرود آی‌! حُرّ اظهار داشت‌: اگر من‌ در راه‌ شما سواره‌ کارزار نمایم‌ بهتر است‌ از جنگیدن‌ پیاده‌. اگرچه‌ سرانجام‌ کار من‌ به‌ فرود آمدن‌ از اسب‌ خواهد انجامید. امام‌ حسین (ع) فرمودند: هرگونه‌ خود دانی‌ عمل‌ کن‌. خداوند رحمت‌ خویش‌ را بر تو ارزانی‌ دارد. <ref>مقتل الحسین خوارزمی، ج2، ص12. </ref>

تغییر موضع این فرمانده ارشد ابن زیاد چنان شگفت‌آور بود که برخی در تبیین علت آن، به عواملی چون بشارت سروش غیبی به حُرّ یا رؤیای صادقه او متوسل شده‌اند. <ref>امالی صدوق، ص218؛ مُثیر الاحزان، ص59؛ القول السدید بشأن الحُرّ الشهید، ص96. </ref> که البته چنین وجهی، صرف‌نظر از صحت و سقم آن، از ارزش انتخاب حساس و دشوار او نمی‌کاهد. بیضون معتقد است تربیت صحیح، مؤثرترین عامل در تصمیم‌گیری او بود. <ref>ر.ک : موسوعة کربلا، ج1، ص678-679.</ref> برخی سخنان وی در آستانه پیوستن به امام حسین (ع) نیز بر انتخابی بودن کار او صحه می‌گذارد. از جمله زمانی که به سمت اردوی امام حسین (ع) در حرکت بود، مُهاجر بن‌ اوس‌ که‌ حُرّ را با وضع‌ غیرعادی‌ دید، به‌ او گفت‌: می‌خواهی‌ حمله‌ کنی‌؟ حُرّ پاسخی‌ نداد، اما لرزه‌ بر پیکرش‌ افتاده ‌بود. مهاجر گفت‌: من‌ از کار تو در شگفتم‌ و درباره‌ تو به‌ شک‌ افتاده‌ام‌. به‌ خدا سوگند تاکنون‌ هرگز تو را در چنین‌ حالتی‌ ندیده‌ بودم‌ و اگر از من‌ دلیرترین‌ مرد کوفه‌ را سراغ‌ می‌گرفتند، فقط‌ تو را معرفی ‌می‌نمودم‌. این‌ چه‌ حالتی‌ است‌ که‌ در تو می‌بینم‌؟ حُرّ گفت‌: خودم‌ را در میان‌ بهشت‌ و دوزخ‌ می‌بینم‌، ولی‌ به‌ خدا قسم‌ من‌ بر بهشت‌ چیزی‌ را برنمی‌گزینم‌، اگرچه‌ قطعه‌ قطعه‌ شوم‌ و مرا در آتش‌ بسوزانند. <ref>انساب الاشراف، ج2، ص479،476؛ الاخبار الطوال، ص254؛ ارشاد، ج2، ص99؛ مقتل الحسین خوارزمی، ج2، ص12. </ref>

زمان توبه حُرّ تا شهادت وی چندان به طول نیانجامید. بنا بر روایتی، از امام حسین (ع) تقاضا کرد که چون نخستین کسی بودم که بر امام حسین (ع) خروج کرده، امام حسین (ع) اجازه دهد که نخستین مبارز و شهید باشد. <ref>الفتوح، ج5، ص101؛ مقتل الحسین خوارزمی، ج2، ص13. </ref>  

وی بلافاصله پس از پیوستن به امام حسین (ع)، راهی میدان نبرد شد و در برابر دیدگان‌ امام‌ حسین (ع) رو به‌ لشکر کوفه‌ ایستاد و با آنان‌ سخن‌ گفت‌. او تابلو پیروزی‌ نظامی ‌امام ‌حسین (ع) و سپاه‌ او شد. امام‌ حسین (ع) از فرماندهان‌ سپاه‌ دشمن‌ سرباز گرفته‌ بود. سربازی‌ چون‌ حُرّ، چهره‌ای‌ شناخته ‌شده‌ و انگشت‌نما در دلیری‌ و جنگاوری‌. حُرّ گفت‌: ای‌ کوفیان‌! مادرانتان‌ به‌ عزایتان‌ بنشینند و اشک‌ حسرت‌ بر شما بریزند. این‌ بنده‌ نیکوکار و صالح‌ خدا را دعوت‌ کردید و تعهد نمودید به‌ مجرد اینکه‌ بر شما وارد شود در راه‌ او جان‌ ببازید و خود را تسلیم‌ او نمایید. اینک‌ که‌ به‌ سوی‌ شما آمده‌، برخلاف‌ وعده‌ خود او را رها ساخته‌ و بر علیه ‌او شوریده‌اید و بر او شمشیر کشیده‌ و می‌خواهید او را بکشید؟ از یاری‌ با او کوتاهی‌ ورزیده‌، کینه‌ او را به‌ دل‌گرفته‌، از همه‌سو او را محاصره‌ کرده و نمی‌گذارید در این‌ زمین‌ پهناورِ خداوند به‌ سویی‌ رود و مانند اسیر در دستان‌ شما مانده‌ و اختیار نفع‌ و ضرر خود را ندارد. او و زنان‌ و فرزندان‌ و خاندانش‌ را از وطن‌ آواره‌ نموده‌، از این ‌آب‌ فرات‌ که‌ یهود و نصاری‌ و مجوس‌ و سگ‌ و خوک‌ از آن‌ می‌آشامند، منعشان‌ کرده‌اید، چنان‌که‌ نزدیک ‌است‌ کسان‌ او از تشنگی‌ نابود شوند. پاس‌ و حرمت‌ محمد (ص) را درباره‌ فرزندان‌ او نگاه‌ نداشتید. بد معامله‌ای‌ با یادگار رسول‌ الله (ص) کردید. خداوند در روز تشنگی‌ شما را سیراب‌ نسازد. <ref>ارشاد، ج2، ص99-100؛ نهایة الارب، ج7، ص186. </ref>

{{م| وَ لَبانِه‌ِ حَتّی‌ تَسَرْبَل‌َ بِالدَّم‌ِ }} <ref>لواعج الاشجان، ص272؛ ارشاد، ج2، ص100. </ref>

حُرّ بر دشمن‌ می‌تاخت‌ و آنان‌ را به‌ هلاکت‌ می‌رساند و می‌خواند: <ref>مقتل الحسین خوارزمی، ج2، ص13.</ref>

در موقع‌ حمله‌ حُرّ، زهیر بن‌ قین‌ به‌ کمک‌ او می‌آمد و هر بار دشمن‌ حُرّ را محاصره‌ می‌نمود، زهیر حلقه‌ محاصره‌ را می‌شکست‌ و گاهی‌ بر عکس‌ عمل‌ می‌شد یعنی‌ زهیر در حلقه‌ محاصره‌ قرار می‌گرفت‌ و حُرّ برای‌ نجات‌ وی‌ اقدام‌ می‌کرد. سرانجام‌ لشکر پیاده‌ با هجوم‌ ناگهانی‌ بر حُرّ تاختند و او را بر زمین‌ افکندند و سرانجام، پس از چندین نوبت نبرد، توسط ایوب‌ بن‌ مسحرح‌ به‌ شهادت‌ رسید. <ref>ر.ک : انساب الاشراف، ج2، ص517،494،489،476؛ تاریخ طبری، ج5، ص428-429؛ ارشاد، ج2، ص102-104. </ref> طبری‌ نوشته‌ است‌ که‌ حُرّ دو نفر به‌ نام‌های‌ یزید بن‌ سفیان‌ و مزاحم‌ بن‌ حُرَیث‌ را کشت‌. <ref>تاریخ طبری، ج5، ص440-441. </ref> یاران‌ امام‌ حسین (ع) جسم‌ بی‌رمق‌ او را از منطقه‌ نبرد دور کردند و امام‌ حسین (ع) خود بر بالینش‌ نشست‌ و در حالی‌ که‌ او را نوازش‌ می‌کرد، فرمود: ”اَنْت‌َ الْحُرُّ کما سَمَّتْک‌َ بِه‌ِ اُمُّک‌َ وَ اَنْت‌َ الْحُرُّ فِی‌ الدُّنیا وَ اَنْت‌َ الْحُرُّ فِی‌ الاخِرَةِ“ <ref>ر.ک : انساب الاشراف، ج2، ص517؛ تاریخ طبری، ج5، ص428؛ مقتل الحسین خوارزمی، ج2، ص14. </ref> تو حُرّی‌! آزاده‌ای‌! همان‌گونه‌ که‌ مادرت‌ تو را حُرّ نامیده‌ است‌. تو به‌ راستی‌ در دنیا آزاد مردی‌ و در آخرت‌ سعادتمند.

بنا به برخی منابع متأخر، پسران، برادر و غلام حُرّ نیز همزمان با حُرّ به امام حسین (ع) پیوستند و در واقعه کربلا به شهادت رسیدند. <ref>ر.ک : مقتل الحسین خوارزمی، ج2، ص13؛ روضة الشهداء، ص281-282؛ القول السدید بشأن الحُرّ الشهید، ص120-127؛ انصار الحسین، ص84-85. </ref>

درباره اعقاب حُرّ اشاراتی در دست است. حمدالله مستوفی بر آن است که خاندان مستوفیان قزوین که وی به آن تعلق دارد، از اعقاب حُرّ بن یزید ریاحی‌اند. <ref>تاریخ گزیده، ص811-812.</ref> همچنین بنا به نقل احمد بن الحسن برادر شیخ حُرّ عاملی در کتاب الدُرالمَسلوک، نسب خاندان حُرّ عاملی به حُرّ بن یزید ریاحی می‌رسد. سید محسن امین دلیلی بر صحت این نسبت نیافته و به نقل از یکی از افراد خاندان حُرّ که معصر امین بوده، نسب نام‌های را آورده ولی در هیچ‌یک از آثار شیخ حُرّ عاملی به چنین مطلبی اشاره نشده است. <ref>اعیان الشیعه، ج2، ص494؛ الفوائد الرضویه، ج2، ص756.</ref>

به گفته امین، گروهی از قبیله حُرّ پس از واقعه کربلا، جسد وی را در مکانی دورتر از سایر شهدا به خاک سپردند. <ref>اعیان الشیعه، ج1، ص613.</ref> در قرن دهم، مزار حُرّ شناخته شده بود و گفته شده است که شاه اسماعیل اول صفوی، بقعه‌ای بر آن نهاد. <ref>الانوار النعمانیه، ج3، ص265-266.</ref> در دوره قاجار، مادر آقاخان محلاتی اقدام به تعمیر بقعه نمود و نیز صحنی قلعه مانند برای آن بنا نهاد تا در مقابل خطر راهزنان، مأمنی برای زائران باشد. <ref>سفر نامه ادیب الممالک به عتبات، ص213.</ref>  

حسین خان شجاع السلطنه، مرقد حُرّ را بازسازی کرد و در 1330 هجری سید عبدالحسین کلیددار، ایوان آرامگاه او را مرمت کرد. <ref>خاک پاکان، ص97.</ref> این مزار در چند کیلومتری بارگاه امام حسین (ع) از سمت مغرب قرار دارد که بر آن قبه و بارگاهی برپاست. <ref>اعیان الشیعه، ج24، ص614؛ انصار الحسین، ص142.</ref> اما درباره صحت انتساب این مزار به حُرّ تردید وجود دارد. برخی ضمن ردّ انتساب، برآن‌اند که وی در کنار دیگر شهدای کربلا و در نزدیکی امام حسین (ع) مدفون است. <ref>ارشاد، ج2، ص126،114؛ اللؤلؤ و المرجان، ص106.</ref> لیکن به نظر سید محسن امین شهرت این مزار و تقید مردم به زیارت آن، غیر مستند نیست. <ref>اعیان الشیعه، ج1، ص613.</ref> همچنین نوشته‌اند پس از شهادت وی، امام حسین (ع) دستمال یا دستار خود را بر سر او بست و در عصر شاه اسماعیل صفوی پس از شکافتن قبر او، او را با لباس خون‌آلود و دستمال بسته بر سر دیدند. وقتی دستمال را گشودند تا به شاه اسماعیل بسپارند، خون تازه جوشید و مزار خونین شد. دیگر بار دستمال را بستند. <ref>تنقیح المقال، ج1، ص260.</ref>