نخل: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حسین
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جز (Z.rashid صفحهٔ نخل،نخل گردانى را به نخل منتقل کرد)
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
نخل،درخت خرماست،امّا در اصطلاح مراسم سوگوارى محرّم،به وسیله‌اى بزرگ و اتاقکى تابوت مانند گفته مى‌شود که با پوشش سیاه و انواع شالهاى رنگارنگ و آیینه و چراغ...مى‌آرایند و بعنوان سمبل تابوت سید الشهدا«ع»در روز عاشورا در حسینیه‌ها و تکیه‌ها آن را بلند مى‌کنند و به محلّ اجراى تعزیه مى‌برند.«فلسفۀ آن چنین است که:اگر چه در کربلا نبودیم و جسم پاره‌پارۀ شهدا بر زمین ماند،امروز سمبل جنازۀ آن عزیزان را با تشریفات و آذین‌بندى و با احترام تشییع مى‌کنیم.و با چندین بار گرداندن در کوچه‌ها و محلّه‌ها با نداى یا محمّد،یا فاطمه،یا على،یا حسن،و یا حسین،آن را با احترام بر زمین مى‌گذارند.» <ref>روزنامه کیهان،(گزارشى از مراسم عزادارى در میبد)،73/4/9،ص 17.</ref> نخل‌بندى،نخل آرایى،نخل گردانى از اصطلاحات این سنّت مذهبى است و در هند،رواج بیشترى دارد.عموما مردم شهرها براى نخل،قداست خاصى قائلند و بلند کردن آن را طىّ مراسم سنّتى ویژه‌اى انجام مى‌دهند.نخلها اغلب سنگین است و حمل و نقل آن را عدّه‌اى مردان قوى عهده‌دار مى‌شوند.«نخل آرا»به کسى گویند که نخل محرّم را مى‌آراید،نخل محرّم،نخل عزا،نخل تابوت،نخل ماتم نیز گفته مى‌شود.
'''نخل''' سازه‌ای نمادین در مراسم سوگواری مذهبی مناطق حاشیه کویر مرکزی ایران است.


نخل در لغت به معنای درخت خرما و در آیین‌های سوگواری نام تابوت‌واره یا اتاقکی حجله مانند و مشبک از جنس چوب، به شکل مکعب مستطیل با بامی دو شیب است که گاه «نخل عزا»، «نخل ماتم»، «نخل تابوت»، «نخل شهیدان»، «نخل عاشورا»، «نخل محرم» و در شهر یزد «نقل» خوانده می‌شود.


در فرهنگ عامه، نخل نمادی از تابوت امام حسین (ع) تلقی شده و گرداندن آن توسط عزاداران تشییع جنازه نمادین آن حضرت به شمار می‌رود. درباره وجه تسمیه نخل، فلی بلوکباشی معتقد است احتمالا چون در قدیم این تابوت‌واره را از چوب درخت خرما می‌ساختند، به این نام شهرت یافته است. همچنین می‌توان احتمال داد که این تابوت‌واره را به سبب تقدس و حرمت نخل در فرهنگ ایران و میان رودان -به عنوان نماد برکت، حاصل‌خیزی و باروری- چنین نامیده‌اند.


نخل‌ها در اندازه‌های مختلفی ساخته می شوند. برخی از آنها به اندازه‌ای بزرگ و سنگین‌اند که بلند کردن و حملشان نیازمند نیروی ده‌ها نفر است. نخل را روی زمین یا روی چهارپایه‌ها یا تخت‌هایی چوبی می‌گذارند و هنگام حرکت دادن و گرداندن آن، سرک بیرون آمده تیرهای کفپوش را می‌گیرند و آن را بر دوش می‌گذارند.


در دهه محرم و معمولا دو سه روز مانده به تاسوعا نخل را با آداب و تشریفات مشخصی آماده کرده و همه سطح بدنه آن را با پارچه‌های سیاه و سبز و شال و ترمه می‌پوشانند. سپس آن را با آینه، چراغ، ابزارهای جنگی (شمشیر، سپر، کلاهخود و…) و گل و سبزه می‌آرایند. گاه شمایل ائمه هم روی نخل نصب می‌کنند و پایین نخل، چشم زخم،، نظر قربانی و زنگوله آویزان می‌کنند. به این مراسم «نخل آرایی» یا «نخل بندی» و به کسی که نخل را تزئین می‌کند و می‌بندد «نخل آرا»، «نخل بند» و «بابای نخل» گفته می‌شود. در بعضی مناطق نخل به نام بابای آن -که متولی و محافظ نخل است- شناخته می‌شود. در روز عاشورا با آدابی خاص نخل را بر دوش بلند می‌کنند و در دسته‌های عزاداری و مکان های محوری شهر و روستا می‌گردانند.


استفاده از نخل، اغلب در عزاداری شهرهای حاشیه کویر مرکزی ایران رایج است. مهم‌ترین نخل‌های عزاداری، در حوزه فرهنگی یزد و شهر تفت وجود دارند. در نظر عامه شیعیان، نخل جایگاه والایی داشته و شیئی مقدس به شمار می‌رود. برخی برای آن نذر می‌کنند و به آن تبرک می‌جویند. در برخی از نقاط ایران، نخل را برای برکت بخشی به مزارع یا به سرچشمه آب می‌برند. اهالی ابیانه نیز اعتقاد دارند اگر زن نازایی هنگام نخل‌گردانی از زیر آن عبور کند، صاحب فرزند می‌شود. حتی گاهی در آن آبادی زنی که دارای فرزند نمی‌شود، لباس عروسی خود را نذر نخل می‌کند.


==جستارهای وابسته==
* نخل گردانی
* جبار رحمانی
==منابع==
* بلوکباشی (1383 الف)
* سعیدی (1386)
* معتمدی (1378)


جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، قم، معارف، ج1، ص 445-446.
[[رده: ؟؟؟؟؟]]
 
 
 
�نخل گردانی آیین حمل نخل در میدان‌ها و معابر عمومی در مراسم عزاداری عاشورا است.
«نخل گردانی» جزئی از مراسم عزاداری عاشورا در برخی مناطق به ویژه مناطق مرکزی ایران است. در این آیین، روز عاشورا، هنگام برگزاری مراسم عزاداری عده‌ای از مردان جوان و تنومند، نخل سیاه پوش آذین بسته را از محل استقرارش خارج کرده، روی شانه‌های خود بلند می‌کنند و با آدابی خاص در مسیری از پیش مشخص شده می‌گردانند. به این افراد «نخل بر» و «نخل کش» می‌گویند. تعداد نخل کشان بستگی به سنگینی نخل دارد. سنگینی برخی نخل‌های بزرگ مستلزم همکاری چند ده نفر برای بلند کردنشان است. نخل برداری و گرفتن هر یک از دستگیره‌ها و سردوش گذاشتن پایه‌های نخل، معمولا در انحصار افراد خانواده‌های خاص هر منطقه است و سایر افراد فقط با رضایت و اجازه آن خاناده‌ها می‌توانند این کار را انجام دهند. در مواردی، هر پایه نخل به یک خانواده خاص تعلق دارد و بلند کردن آن حتما باید توسط یکی از افراد آن خانواده انجام شود.
مسیر حرکت نخل، بر اساس محل تجمع و تمرکز عزاداری و مسیر حرکت دسته‌های عزادار در هر شهر یا روستا تعیین می‌شود و معمولا به شکل سنتی ثابت می‌ماند. نخل چند بار با فاصله زمانی متفاوت و در هر بار، یک تا سه بار در طول و عرض حسینیه یا میدان و در گرداگرد محوطه آنها گردانده می‌شود. در فضای بیرونی، نخل را همراه دسته‌های سینه‌‌زن و زنجیرزن در معابر عمومی و گذرگاه محله‌ها می‌برند. گاهی نیز نخل به طرف زیارتگاه یا امامزاده یا به مجلس عزاداری و روضه‌خوانی مرکزی یا منزل مجتهد و روحانی بزرگ شهر و روستا حمل می‌شود.
روز عاشورا، نخل برداران به محل استقرار نخل تزئین شده می‌آیند و پس از آنکه در جای خود قرار گرفتند «یا حسین» گویان نخل را بلند می‌کنند. باقی عزاداران به دنبال نخل به راه می‌افتند و سوگواری می‌کنند. لحظه بلند کردن و گرداندن نخل، توأم با اوج هیجان و عاطفه مذهبی عزاداران است. در مسیر حرکت نخل، قرآن و چاووشی خوانده می‌شود و سنج می‌زنند. در برخی مناطق، سنج زنان همراه علم داران و بیرق داران دسته، پیشاپیش نخل گردانان حرکت می‌کنند.
در هر منطقهو افرادی که معمولا از خانواده‌های سرشناس و معتبرند، به طور سنتی و موروثی هدایت نخل‌ها را بر عهده دارند. در نخل‌های کوچک، فرد راهنمای نخل چند گام جلوتر از نخل حرکت کرده، مسیر را به نخل برداران نشان می‌دهد و حرکت آنها را تنظیم می‌کند. اما در نخل‌های بزرگ، یک یا دو راهنما در جبهه‌های پیش و پس نخل می‌نشینند و مواقع توقف و حرکت و نیز مسیر حرکت نخل را به نخل برداران با صدای بلند یا با حرکت دست اعلام می‌کنند.
در فواصلی از راه، راهنما بنا به تشخیص خود به دلایلی از جمله نوحه‌ خوانی یا استراحت یا تعویض نخل برداران، فرمان توقف می‌دهد. نخل برداران در این ایستگاه‌ها، نخل را روی پایه‌های مخصوصی قرار می‌دهند و به استراحت و نوشیدن چای و شربت نذری می‌پردازند. در این مواقع، برخی عزاداران و دسته عزاداران همراه نخل توزیع می‌کنند. نخل گردانی، با رسیدن به مقصد (امامزاده، منزل روحانی بزرگ و…) یا حرکت چرخشی آن در فضای حسینیه، تکیه یا میدان عمومی، به اوج خود رسیده و بعد از آن به تدریج آرام می‌گیرد.
با غروب عاشورا، مراسم نخل‌گردانی به پایان می رسد. پس از پایان مراسم شام غریبان، نخل را به جایگاه خود در حسینیه یا میدان بازمی‌گردانند. سپس متصدی نخل، تزئینات آن را باز کرده و نزد خود تا سال بعد به امانت نگه می‌دارد. پوشش سیاه آن را نیز گاه تا اربعین یا آخر صفر نگه داشته و بعد از تن نخل بیرون می‌آورند.
پیشینه نخل گردانی به دوره صفویه برمی‌گردد. گرچه رسم گرداندن نشان‌هایی شبیه نخل در دوره‌های قبل از صفویه هم سابقه داشته است. امروزه در ایران، نخل گردانی بیشتر در شهرهای یزد، تفت، نائین، ابیانه، کاشان، میبد، زواره، تهران، شاهرود و روستاهای اطراف این شهرها برگزار می‌شود.
 
==جستارهای وابسته==
نخل
جبار رحمانی
==منابع==
بلوکباشی (1383الف)
معتمدی (1378)

نسخهٔ ‏۲۶ فوریهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۱۶:۳۷

نخل سازه‌ای نمادین در مراسم سوگواری مذهبی مناطق حاشیه کویر مرکزی ایران است.

نخل در لغت به معنای درخت خرما و در آیین‌های سوگواری نام تابوت‌واره یا اتاقکی حجله مانند و مشبک از جنس چوب، به شکل مکعب مستطیل با بامی دو شیب است که گاه «نخل عزا»، «نخل ماتم»، «نخل تابوت»، «نخل شهیدان»، «نخل عاشورا»، «نخل محرم» و در شهر یزد «نقل» خوانده می‌شود.

در فرهنگ عامه، نخل نمادی از تابوت امام حسین (ع) تلقی شده و گرداندن آن توسط عزاداران تشییع جنازه نمادین آن حضرت به شمار می‌رود. درباره وجه تسمیه نخل، فلی بلوکباشی معتقد است احتمالا چون در قدیم این تابوت‌واره را از چوب درخت خرما می‌ساختند، به این نام شهرت یافته است. همچنین می‌توان احتمال داد که این تابوت‌واره را به سبب تقدس و حرمت نخل در فرهنگ ایران و میان رودان -به عنوان نماد برکت، حاصل‌خیزی و باروری- چنین نامیده‌اند.

نخل‌ها در اندازه‌های مختلفی ساخته می شوند. برخی از آنها به اندازه‌ای بزرگ و سنگین‌اند که بلند کردن و حملشان نیازمند نیروی ده‌ها نفر است. نخل را روی زمین یا روی چهارپایه‌ها یا تخت‌هایی چوبی می‌گذارند و هنگام حرکت دادن و گرداندن آن، سرک بیرون آمده تیرهای کفپوش را می‌گیرند و آن را بر دوش می‌گذارند.

در دهه محرم و معمولا دو سه روز مانده به تاسوعا نخل را با آداب و تشریفات مشخصی آماده کرده و همه سطح بدنه آن را با پارچه‌های سیاه و سبز و شال و ترمه می‌پوشانند. سپس آن را با آینه، چراغ، ابزارهای جنگی (شمشیر، سپر، کلاهخود و…) و گل و سبزه می‌آرایند. گاه شمایل ائمه هم روی نخل نصب می‌کنند و پایین نخل، چشم زخم،، نظر قربانی و زنگوله آویزان می‌کنند. به این مراسم «نخل آرایی» یا «نخل بندی» و به کسی که نخل را تزئین می‌کند و می‌بندد «نخل آرا»، «نخل بند» و «بابای نخل» گفته می‌شود. در بعضی مناطق نخل به نام بابای آن -که متولی و محافظ نخل است- شناخته می‌شود. در روز عاشورا با آدابی خاص نخل را بر دوش بلند می‌کنند و در دسته‌های عزاداری و مکان های محوری شهر و روستا می‌گردانند.

استفاده از نخل، اغلب در عزاداری شهرهای حاشیه کویر مرکزی ایران رایج است. مهم‌ترین نخل‌های عزاداری، در حوزه فرهنگی یزد و شهر تفت وجود دارند. در نظر عامه شیعیان، نخل جایگاه والایی داشته و شیئی مقدس به شمار می‌رود. برخی برای آن نذر می‌کنند و به آن تبرک می‌جویند. در برخی از نقاط ایران، نخل را برای برکت بخشی به مزارع یا به سرچشمه آب می‌برند. اهالی ابیانه نیز اعتقاد دارند اگر زن نازایی هنگام نخل‌گردانی از زیر آن عبور کند، صاحب فرزند می‌شود. حتی گاهی در آن آبادی زنی که دارای فرزند نمی‌شود، لباس عروسی خود را نذر نخل می‌کند.

جستارهای وابسته

  • نخل گردانی
  • جبار رحمانی

منابع

  • بلوکباشی (1383 الف)
  • سعیدی (1386)
  • معتمدی (1378)


�نخل گردانی آیین حمل نخل در میدان‌ها و معابر عمومی در مراسم عزاداری عاشورا است. «نخل گردانی» جزئی از مراسم عزاداری عاشورا در برخی مناطق به ویژه مناطق مرکزی ایران است. در این آیین، روز عاشورا، هنگام برگزاری مراسم عزاداری عده‌ای از مردان جوان و تنومند، نخل سیاه پوش آذین بسته را از محل استقرارش خارج کرده، روی شانه‌های خود بلند می‌کنند و با آدابی خاص در مسیری از پیش مشخص شده می‌گردانند. به این افراد «نخل بر» و «نخل کش» می‌گویند. تعداد نخل کشان بستگی به سنگینی نخل دارد. سنگینی برخی نخل‌های بزرگ مستلزم همکاری چند ده نفر برای بلند کردنشان است. نخل برداری و گرفتن هر یک از دستگیره‌ها و سردوش گذاشتن پایه‌های نخل، معمولا در انحصار افراد خانواده‌های خاص هر منطقه است و سایر افراد فقط با رضایت و اجازه آن خاناده‌ها می‌توانند این کار را انجام دهند. در مواردی، هر پایه نخل به یک خانواده خاص تعلق دارد و بلند کردن آن حتما باید توسط یکی از افراد آن خانواده انجام شود. مسیر حرکت نخل، بر اساس محل تجمع و تمرکز عزاداری و مسیر حرکت دسته‌های عزادار در هر شهر یا روستا تعیین می‌شود و معمولا به شکل سنتی ثابت می‌ماند. نخل چند بار با فاصله زمانی متفاوت و در هر بار، یک تا سه بار در طول و عرض حسینیه یا میدان و در گرداگرد محوطه آنها گردانده می‌شود. در فضای بیرونی، نخل را همراه دسته‌های سینه‌‌زن و زنجیرزن در معابر عمومی و گذرگاه محله‌ها می‌برند. گاهی نیز نخل به طرف زیارتگاه یا امامزاده یا به مجلس عزاداری و روضه‌خوانی مرکزی یا منزل مجتهد و روحانی بزرگ شهر و روستا حمل می‌شود. روز عاشورا، نخل برداران به محل استقرار نخل تزئین شده می‌آیند و پس از آنکه در جای خود قرار گرفتند «یا حسین» گویان نخل را بلند می‌کنند. باقی عزاداران به دنبال نخل به راه می‌افتند و سوگواری می‌کنند. لحظه بلند کردن و گرداندن نخل، توأم با اوج هیجان و عاطفه مذهبی عزاداران است. در مسیر حرکت نخل، قرآن و چاووشی خوانده می‌شود و سنج می‌زنند. در برخی مناطق، سنج زنان همراه علم داران و بیرق داران دسته، پیشاپیش نخل گردانان حرکت می‌کنند. در هر منطقهو افرادی که معمولا از خانواده‌های سرشناس و معتبرند، به طور سنتی و موروثی هدایت نخل‌ها را بر عهده دارند. در نخل‌های کوچک، فرد راهنمای نخل چند گام جلوتر از نخل حرکت کرده، مسیر را به نخل برداران نشان می‌دهد و حرکت آنها را تنظیم می‌کند. اما در نخل‌های بزرگ، یک یا دو راهنما در جبهه‌های پیش و پس نخل می‌نشینند و مواقع توقف و حرکت و نیز مسیر حرکت نخل را به نخل برداران با صدای بلند یا با حرکت دست اعلام می‌کنند. در فواصلی از راه، راهنما بنا به تشخیص خود به دلایلی از جمله نوحه‌ خوانی یا استراحت یا تعویض نخل برداران، فرمان توقف می‌دهد. نخل برداران در این ایستگاه‌ها، نخل را روی پایه‌های مخصوصی قرار می‌دهند و به استراحت و نوشیدن چای و شربت نذری می‌پردازند. در این مواقع، برخی عزاداران و دسته عزاداران همراه نخل توزیع می‌کنند. نخل گردانی، با رسیدن به مقصد (امامزاده، منزل روحانی بزرگ و…) یا حرکت چرخشی آن در فضای حسینیه، تکیه یا میدان عمومی، به اوج خود رسیده و بعد از آن به تدریج آرام می‌گیرد. با غروب عاشورا، مراسم نخل‌گردانی به پایان می رسد. پس از پایان مراسم شام غریبان، نخل را به جایگاه خود در حسینیه یا میدان بازمی‌گردانند. سپس متصدی نخل، تزئینات آن را باز کرده و نزد خود تا سال بعد به امانت نگه می‌دارد. پوشش سیاه آن را نیز گاه تا اربعین یا آخر صفر نگه داشته و بعد از تن نخل بیرون می‌آورند. پیشینه نخل گردانی به دوره صفویه برمی‌گردد. گرچه رسم گرداندن نشان‌هایی شبیه نخل در دوره‌های قبل از صفویه هم سابقه داشته است. امروزه در ایران، نخل گردانی بیشتر در شهرهای یزد، تفت، نائین، ابیانه، کاشان، میبد، زواره، تهران، شاهرود و روستاهای اطراف این شهرها برگزار می‌شود.

جستارهای وابسته

نخل جبار رحمانی

منابع

بلوکباشی (1383الف) معتمدی (1378)