صفائى جندقى: تفاوت میان نسخه‌ها

'''صفائی جندقی''' (۱۲۳۶ ه. ق-۱۳۱۴ ه. ق) از شعراى آیینى در سده سیزدهم و اوایل سده چهاردهم هجرى است. {{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده

| نام                    =صفائی جندقی

| نام اصلی              =احمد جندقى

| زمینه فعالیت          =شعر آیینی

| ملیت                  =ایرانی

| تاریخ تولد            =۱۲۳۶ ه. ق  

| محل تولد                =خور (مرکز منطقۀ جندق و بیابانک)

| تاریخ مرگ              =۱۳۱۴ ه. ق

| محل مرگ                =جندق

| محل زندگی              =جندق

|تخلص                    =صفائی

|علت شهرت              =ترکیب‌بند عاشورایی ۱۱۴ بندی

میرزا احمد<ref>صفائى.</ref> جندقى دومین فرزند [[یغماى جندقى]]<ref>۱۲۷۶-۱۱۹۶.</ref> است که در سال ۱۲۳۶ ه. ق درخور، مرکز منطقه جندق و بیابانک به دنیا آمده‌است. مادر او هما سلطان از اهالى کاشان و از بستگان حاج ملا احمد نراقى (مجتهد مشهور شیعى) دومین همسر یغماى جندقى است. پدرش یغما، وی را به نام و تخلص ملا احمد نراقی که تخلص «صفایی» داشت نامید. میرزا احمد تحصیلات مقدماتى را در زادگاهش فراگرفت و سپس نزد پدر و برادرش (میرزا اسماعیل هنر) به تکمیل معلومات خود پرداخت. صفائى جندقى پس از سفرهایى به سمنان و تهران، روستاى جندق را براى اقامت برگزید و تا پایان عمر در همان جا از راه کشاورزى و دامدارى به امرار معاش پرداخت. صفائى جندقى در مدت حیات خود چهار همسر برگزید و از آنان داراى 20 فرزند شد که برخى از آنان اهل ادب و هنر بودند: محمدحسن کیوان ملقب به عمادالشعراء<ref>۱۳۲۵-۱۲۶۰.</ref>، میرزا محمدحسین متخلص به «فرهنگ» و متولد ۱۲۶۹ ه. ق، میرزا ابوالقاسم وفائى<ref>متولد ۱۲۸۳ ه. ق</ref> ادیب و خوشنویس و میرزا عبدالکریم<ref>متولد ۱۲۹۶ ه. ق</ref> که اغلب نسخه‌هاى دیوان صفائى جندقى به خط اوست. محمدحسن کیوان، فرزند ارشد صفائى جندقى از جانب ظل‌السلطان (حاکم اصفهان) به «عمادالشعراء» ملقب شده و در شعر از تخلص «خرد» استفاده مى‌کرده و منظومۀ هزار و یکشب او حاوى داستان‌هاى نو و ابتکارى است و همو در شمار نخستین شاعرانى است که براى کودکان نیز شعر مى‌سروده‌است. فرزند او میرزا فتح‌الله مشهور به «کیوان ثانى»<ref>متوفاى ۱۳۳۲ ه. ق</ref> از شاعران منطقۀ بیابانک بوده و در شعر «پرویز» تخلص مى‌کرده‌است.<ref>دیوان اشعار صفائى جندقى، با تصحیح و مقدمۀ سید على آل داود، چاپ و انتشارات آفرینش، تهران ۱۳۷۰.</ref>

[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=558553&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author دیوان] چاپى صفائى جندقى شامل غزلیات، انابت‌نامه، رباعیات انابیه، رباعیات عاشقانه، ماده تاریخ‌ها، مراثى عاشورایى در ۱۱۴ بند، مثنوى «رقیه‌نامه» حاوى ۳۱۵ بیت، نوحه‌ها و ترجیع‌بند است که با تصحیح آقاى سید على آل داود توسط چاپ و انتشارات آفرینش در سال ۱۳۷۰ چاپ و منتشر شده‌است. همچنین مجموعه‌ای از مراثی وی که در حدود 128 بند است و به پیروی از محتشم کاشانی سروده در سال ۱۳۱۵ هجری در تهران چاپ شده‌است. او در سبک عراقى طبع‌آزمایى کرده و اشعارش ساده و دلنشین و عارى از پیچیدگى‌هاى لفظى و معنوى است. در میان آثار منظوم وى ترکیب‌بند عاشورایى او که در ۱۱۴ بند به تعداد سوره‌هاى قرآن کریم سامان یافته، مشهور است. «انابت‌نامۀ»او که حاوى نثر و نظم است حال و هواى نیایشى دارد. ترکیب‌بند عاشورایى صفائى جندقى على‌رغم جاذبه‌هایى که دارد، یکدست نیست؛ ولى داراى بندهاى ممتازى است خصوصا اولین و بیست و نهمین بند آن‌که از آثار مشهور عاشورا در زبان فارسى به شمار مى‌رود و الهام‌بخش شاعران آیینى در سرودن اشعار ماتمى است، و نوحه‌هاى عاشورایى او نیز توسط نوحه‌سرایان استفاده می‌شود.

==اشعار==

{{ب| وز یک قطار اشک چرا خاک را نشست‌|گر آستین به دیده‌ی گوهرفشان نداشت؟ <ref> برگرفته از مجموعه مراثی صفایی جندقی که به سال ۱۳۱۵ ه. ش به وسیله‌ی اسداله محبون جندقی چاپ شده است.</ref> }}

 

=== اولین بند از ترکیب ۱۱۴ بندى ===

{{ب| اى از ازل به ماتم تو در بسیط خاک | گیسوى شام باز و، گریبان صبح چاک }}

{{ب| خود نام آسمان و زمین، آن چه اندر او | از نامۀ وجود چه باک ار کنند چاک؟ }}

{{ب| ارواح، شاید ار همه قالب تهى کنند | تا رفت جان پاک تو از جسم تابناک }}

{{ب| تخت زمین به جنبش اگر اوفتد، چه بیم؟ | رخش سپهر از حرکت ایستد چه باک؟ }}

{{ب| هم، آه سفلیان به فلک خیزد از زمین | هم، اشک علویان به سمک ریزد از سماک }}

{{ب| تن‌ها مقیم بارگهت، قلبنا لدیک! | سرها نثار خاک رهت، روحنا فداک! }}

{{ب| خاک سیه به فرق قدح خواره‌اى، که فرق | نشناخت خون پاک تو از شیر دخت تاک }}

{{ب| خوناب دل ز دیده «صفائى» بیا ببار | شرحى ز سرگذشت شهیدان کن آشکار <ref>همان، ص 273 و ۲۷۴.</ref> }}

{{ب| باز از افق هلال محرم شد آشکار | بر چهر چرخ، ناخن ماتم شد آشکار }}

{{ب| نى! نى! به قتل تشنه‌لبان از نیام چرخ | خون ریز خنجرى است که کم کم شد آشکار }}

{{ب| یا برفراشت رایت ماتم دگر سپهر | و اینک طراز طرۀ پرچم، شد آشکار }}

{{ب| یا از براى زخم شهیدان تشنه‌لب | از جیب مهر، نسخۀ مرهم شد آشکار }}

{{ب| دل‌ها گشاید از مژه سیلاب لعل رنگ | از نوک ناوکى که درین دم شد آشکار }}

{{ب| این ماه نیست، نعل مصیبت در آتش است | کز بهر داغ دودۀ آدم شد آشکار }}

{{ب| صبح نشاط دشمن و، شام عزاى دوست | این سور ماتمى است که با هم شد آشکار }}

{{ب| باز از نهاد نوحه‌سرایان، فراز و پست | آشوب رستخیز به عالم شد آشکار }}

{{ب| آهم به چرخ رفت و، سرشکم به خاک ریخت | اکنون نتیجۀ دل پرغم شد آشکار }}

{{ب| ز افغان سینه، ابر پیاپى پدید گشت | ز امواج دیده، سیل دمادم شد آشکار }}

{{ب| آهم: شراره خیز و،سرشکم: ستاره‌ریز | این آب و آتشى است که توام شد آشکار }}

{{ب| نظم ستارگان مگر از یکدگر گسیخت! | یا اشک این عزاست که گردون ز دیده ریخت <ref>همان،ص ۲۷۴.</ref> }}

{{ب| بست آسمان کمر چو به آزار اهل بیت | بگشود در زمین بلا، بار اهل بیت }}

{{ب| بر یثرب و حرم دو جهان سوخت، تا فتاد | با کربلا و کوفه سر و کار اهل بیت }}

{{ب| روزى لواى آل على شد نگون، که زد | خرگه به صحن ماریه، سردار اهل بیت }}

{{ب| لب‌تشنه جان سپرد، مگر برد دجله را | سیل سرشک دیدۀ خونبار اهل بیت؟ }}

{{ب| دشمن ندانم آتش کین در خیام زد؟ | یا در گرفت ز آه شرر بار اهل بیت؟! }}

{{ب| گردون چرا نگون نشد آن دم که از حرم | شد بر سپهر، نالۀ زنهار اهل بیت؟ }}

{{ب| بعد از برادران و عزیزان و همرهان | حسرت: سپاه و، آه: علمدار اهل بیت! }}

{{ب| تشویش و خوف و واهمه: غمخوار بیکسان! | اندوه و رنج و حسرت و غم: یار اهل بیت! }}

{{ب| زنجیر و غل و بند: نگهدار پور و دخت! | شمشیر و تازیانه: پرستار اهل بیت! }}

{{ب| خاشاک دشت: مرهم اعضاى کشتگان! | خوناب چشم: شربت بیمار اهل بیت! }}

{{ب| خفتى به خاک و خون تو و، در ماتمت ندید | جز خواب مرگ، دیدیدۀ بیدار اهل بیت }}

{{ب| این جور از سلالۀ آدم، زیاد بود | عُشرى از آن هم، از همه عالم زیاد بود <ref>همان، ص ۲۷۵-۲۷۶.</ref> }}

{{پایان شعر}}۴

{{ب| تنها نه خاکیان به تو جیحون گریستند | در ماتم تو، جن و ملک خون گریستند }}

{{ب| خاکم به سر، برآر سر از خاک و در نگر | تا بر تو آسمان و زمین چون گریستند }}

{{ب| چون سیل خون نشست زمین را؟ که عرش و فرش | از حد و نظم و ضابطه، بیرون گریستند }}

{{ب| تا از عطش کبود شدت لب، فرات و نیل | از رود دیده سیل جگرگون گریستند }}

{{ب| تا بر سنان، سرت سوى گردون بلند شد | بر فرشیان، ملایک گردون گریستند }}

{{ب| هر چند خود ز اهل زمین سرزد این عمل | افلاکیان بر اهل زمین خون گریستند }}

{{ب| بر تشنگان کشتۀ کوى تو، کاینات | از زخم کشتگان تو افزون گریستند }}

{{ب| شد جیب روزگار به خون رشک لاله‌زار | خلقى ز بس به پهنۀ هامون گریستند }}

{{ب| شد این عزاى خاص چنان عام، تا به هم | هشیار و مست و عاقل و مجنون گریستند }}

{{ب| سوزند آفرینش اگر در غمت، سزاست | بر داغ ابتلاى تو این سوختن به جاست <ref>همان، ص ۲۷۶.</ref> }}

{{ب| در حیرتم که با همه سنگینى دلى، سپهر | از تاب آتش جگرش آب چون نشد؟ }}

{{ب| آبى که بسته ماند بر اسباط مصطفى | در کام قبطیان ظلوم از چه خون نشد؟ }}

{{ب| معمار هشت روضۀ مینو ز دست رفت | این طاق نه رواق چرا بیستون نشد؟ }}

{{ب| با آن‌که موج خون شهیدان به چرخ رفت | یا للعجب که روى فلک لاله‌گون نشد! }}

{{ب| گردون دون نگر، که به میدان کفر و دین | جز بر مراد مردم بیدین دون نشد }}

{{ب| ظلمى که شد بر آل پیمبر، به هیچ‌کس | از ابتداى خلق جهان تا کنون، نشد }}

{{ب| سرى نهفته‌اند درین، ورنه ز انبیا | یک تن به صد هزار بلا آزمون نشد }}

{{ب| در حق یک تن، این همه جور و ستم چرا؟ | بر روى یک دل، این همه اندوه غم چرا؟ <ref>همان، ص ۲۸۳.</ref> }}

{{ب| در داد تن به مرگ، چو کارش ز جان گذشت | بگذاشت پاى بر سر جان، وز جهان گذشت }}

{{ب| آمد به حربگاه و، به هر گام ز اهل بیت | صد رستخیز عام بر آن ناتوان گذشت }}

{{ب| چندان به کشتگان خود از چشم و دل گریست | کآب از رکاب پر شد و خون از عنان گذشت }}

{{ب| دشمن، ز شق کمانى خود دست برنداشت | هر چند تیر نالۀ وى ز آسمان گذشت }}

{{ب| از تاب زخم و، کوشش حرب و، غم حریم | جان ناگذشته از سر تن، تن ز جان گذشت! }}

{{ب| و آن گه به روى خاک درافتاد و، کار او | از گرز و تیغ و دشنه و تیر و سنان گذشت }}

{{ب| در موج اشک و خون گلو، تشنه جان سپرد | وز پیش چشمش آن دو سه نهر روان گذشت }}

{{ب| برق ستیزه، خشک و ترش برگ و بار سوخت | بر یک بهار گلشن او، صد خزان گذشت }}

{{ب| تنها به راه دوست نه دست از حرم کشید | بفشرد پاى و، بر سر خود هم قلم کشید <ref>همان، ص ۲۹۱.</ref> }}

{{ب| بیمار کربلا، به تن از تب توان نداشت | تاب تن از کجا؟ که توان بر فغان نداشت }}

{{ب| گر تشنگى ز پا نفکندش، غریب نیست | آب آن قدر که دست بشوید ز جان نداشت }}

{{ب| در کربلا کشید بلایى، که پیش وَهْم | عرش عظیم طاقت نیمى از آن نداشت }}

{{ب| در دشت فتنه خیز، کز آن سروران تنى | جز زیر تیغ و سایۀ خنجر امان نداشت؛ }}

{{ب| این صید هم که ماند نه از باب رحم بود | دیگر سپهر، تیر جفا در کمان نداشت }}

{{ب| یا کور شد جهان، که نشانى ازو ندید | یا کاست او چنان، که ز هستى نشان نداشت }}

{{ب| از بهر دوستان وطن، غیر داغ و درد | مى‌رفت سوى یثرب و، هیچ ارمغان نداشت }}

{{ب| تا شام هم، ز کوفه در آن آفتاب گرم | بر فرق جز سر شهدا، سایبان نداشت }}

{{ب| از یک شرار آه، چرا چرخ را نسوخت؟ | در سینه، آتش غم خود گر نهان نداشت }}

{{ب| چون مرغ سربریده و، چون صید خورده تیر | جان از حیات: سرد و، دل از زندگیش: سیر <ref>همان، ص ۲۹۳.</ref> }}

{{ب| در شرح این ستم که نگفتم یک از هزار | چون نامه: روسیاهم و چون خامه: شرمسار }}

{{ب| آن داستان کجا و، کجا این بیان سست؟ | از گفت خویش آمدم اینک به اعتذار }}

{{ب| هر صبح و شام گه ز فلق، گاه از شفق | گردون به بر لباس غضب پوشد آشکار }}

{{ب| روح القدس، هر آینه با صد هزار چشم | تا حشر گرید از غم این کشته، زار زار }}

{{ب| در سوگ این ستم زده، فرزند مام دهر | هر شام گیسوان کند از مویه تار تار }}

{{ب| دهقان، به فرق سنبل و ریحان بهار و دى | خاک سیاه ریزد ازین غصه بار بار }}

{{ب| کاش، آبیار ابر به دامان دشت و کوه | سیلاب خون روانکند از چشم جویبار }}

{{ب| هر شب به فرق اهل عزا تا سحر، سپهر | انجم به جاى دامن گوهر کند نثار }}

{{ب| یک نم، به چشم دجله و شط آب شرم نیست | خشکیدى ادنه ز آتش خجلت سراب‌وار }}

{{ب| آمد خزان، بهار جوانان هاشمى | یا رب دگر مباد خزان را ز پى بهار! }}

{{ب| بر حصیر ذلت و، جن بر سریر جاه | از کین مهر شکوه کنم یا ستیز ماه؟ <ref>همان، ص ۳۱۴.</ref> }}

{{پایان شعر}}۹

{{ب| گیتى پس از تو دایره‌اش بى‌مدار باد | افلاک: با درنگ و، زمین: بیقرار باد }}

{{ب| از حسرت تو، شربت تسنیم و سلسبیل | غلمان و حور را به دهان زهرمار باد }}

{{ب| با وصف تشنه‌کامى‌ات اندر کنار شط | جارى به دجله ،خون دل از چشمه‌سار باد }}

{{ب| تا پود و تار جسم تو، پامال پهنه گشت | موجود را، گسسته ز هم پود و تار باد }}

{{ب| رفع عطش چو از تو نشد، جاودان چه سود | کز اشک دیده دامن ما جویبار باد }}

{{ب| گر در غمت ندیده «صفائی» دوام عیش | مفتون این سراچۀ ناپایدار باد }}

{{ب| شاها! به خویشم، از همه کس بى‌نیاز خواه | در حشرم، از شفاعت خود سرفراز خواه <ref>همان، ص ۳۲۹ و ۳۳۰.</ref> }}

{{ب| در سوگ این ستم‌زدگان بحر و برگریست | هرچَ <ref>هرچه.</ref> اندر آسمان و زمین، خشک و تر گریست }}

{{ب| آن شب، زمین به خوارى‌شان سخت‌تر گداخت | آن شب، زمان به زارى‌شان زارتر گریست }}

{{ب| کاندر خرابه، دختر خردش رقیه نام | چون شمع صبح، از سر شب تا سحر گریست }}

{{ب| از شور گریه‌اش، همه بینا و کور سوخت | از سوز ناله‌اش، همه شنوا و کر گریست }}

{{ب| شمعى به بزم ماتمیان، همچو او نسوخت | چندان که غرق اشک فتد تا کمر، گریست }}

{{ب| چون مرغ نیم کشتۀ گم کرده آشیان | بر پاى دام حادثه، سر زیر پر گریست }}

{{ب| ز اندیشۀ مدارِ وى، آن روز شمس سوخت | در فکرت حیات وى، آن شب قمر گریست }}

{{ب| دردا که این قضیه هنوز است ناتمام | چندان که بختم از تف دل باز مانده خام <ref>همان، ص ۳۴۶.</ref> }}

=== تضمین غزل سعدى ===

{{م| رخت کجا کشم؟ کزین غایله خیز منزلم }}

{{ب| «بار فراق دوستان بس که نشسته بر دلم | مى‌رود و نمى‌رود ناقه به زیر محملم» }}

{{م| عیش کند چو آدمى، رخت کشد به ساحلى }}

{{ب| «بار بیفکند شتر چون برسد به منزلى | بار دل است همچنان، ور به هزار منزلم!» }}

{{ب| حسرت زلف قاسم‌ام برد ز تاب تن، گرو | سنبل جعد اکبرم، حسرت کهنه ساخت نو }}

{{م| دل که اسیر سلسله، تن نرود به تاز و دو }}

{{ب| «اى که مهار مى‌کشى! صبر کن و سبک مرو | کز طرفى، تو مى‌کشى وز طرفى سلاسلم» }}

{{ب| اى ز سپهر سخت‌کین، تشنۀ دشت ابتلا | وى ز زمین سست‌پى، غرقۀ قلزم فنا }}

{{م| خفته به خاک کربلا، کشته: تو و اسیر: ما }}

{{ب| «بار کشیدۀ جفا، پرده دریدۀ وفا | راه ز پیش و، دل ز پس، واقعه‌اى است مشکلم!» }}

{{ب| در غمت، آه سینه را این تب و تاب کى شود؟ | دیدۀ اشکبار را، لجّه: سراب کى شود؟ }}

{{م| رفتم و، طلعت تو را هجر نقاب کى شود؟ }}

{{ب| «معرفت قدیم را، بعد: حجاب کى شود؟ | گرچه به شخص غایبى، در نظرى مقابلم» }}

{{ب| در طلب تو، از ازل چشم و دلم به چار سو | گشته زبان به گفتگو، رفته نظر به جستجو }}

{{م| تا ابدم نهان و فاش از پى توست راى و رو }}

{{ب| «آخر قصد من تویى، غایت جهد و آرزو | تا نرسم، ز دامنت دست امید نگسلم» }}

{{ب| تا سر تو جدا ز تن، سر به بدن: وبال من | بعد تو انتساب جان، موجب انفعال من }}

{{م| یاد تو از روان من، نام تو از مقال من }}

{{ب| «ذکر تو از زبان من، فکر تو از خیال من | چون برود؟ که رفته‌اى در رگ و در مفاصلم» }}

{{ب| اى که فتاده در غمت نظم شکیبم از نسق | وى که به سوگت، آهِ من برده از آسمان سبق }}

{{م| گر نظرى کنى به من، برگذرم ز نُه طبق }}

{{ب| «ور گذرى کنى، کند کشتۀ صبر من ورق | ور نکنى، چه بردهد بیخ امید باطلم؟» }}

{{م| یک دل و داغ چند تن؟! آه چنین کجا سزم }}

{{ب| «داروى درد شوق را با همه علم، عاجزم | چارۀ کار عشق را با همۀ عقل، جاهلم» }}

{{ب| چند «صفایى» از غمش دست ملال بر دلى؟ | وز مژۀ محیط زا، پاى نشاط در گلى؟ }}

{{م| گویى اگرچه حاصلى نیست مرا ازین، ولى }}

{{ب| «سنت عشق «سعدیا!» ترک نمى‌کنم، بلى | کى ز دلم بدر رود خوى سرشته در گلم؟» <ref>همان، ص ۴۱۲ و ۴۱۳.</ref> }}

=== تضمین غزل سعدى ===

{{م| اینک از کوى تو پیش آمده راه سفرم }}

{{ب| «مى‌روم، وز سر حسرت به قفا مى‌نگرم | خبر از پاى ندارم که زمین مى‌سپَرم» }}

{{ب| چون روم من که ز غم جان و دلم مى‌پیچد | چون سلیم این تن طاقت گسلم، مى‌پیچد }}

{{م| وز سرشک مژگان پا به گلم مى‌پیچد }}

{{ب| «پاى مى‌پیچم و، چون پاى دلم مى‌پیچد | بار مى‌بندم و، از بار فروبسته‌ترم» }}

{{م| صبح: خون گریم و شام: آه فلک سوز کنم }}

{{ب| «وه که گر بر سر کوى تو شبى روز کنم | غلغل اندر ملکوت افتد از آه سحرم» }}

{{ب| دل به جان آمد و، تن در غم هجران اجل | خرّم آن دم که زنم چنگ به دامان اجل }}

{{م| شاید ار بعدِ تو باشم همه، جویانِ اجل }}

{{ب| «چه کنم؟ دست ندارم به گریبان اجل | تا به تن در غم تو پیرهن جان بدرم» }}

{{ب| چشم، یک چشم زد ار جانب ما باز کنى | با اسیران همه یک لحظه سخن ساز کنى }}

{{م| و آن گه از حالت من پرسشى آغاز کنى }}

{{ب| «هر نوردى که ز طومار غمم باز کنى | حرف‌ها بینى آلوده به خون جگرم» }}

{{ب| ناقه را پا به گل، از قطرۀ دریا زایم | باز دشمن برد از کوى توام، چون پایم! }}

{{م| روى در راه و، به بالین تو محکم رایم }}

{{ب| «به قدم رفتم و، ناچار به سر، بازآیم | گر به دامن نرسد دست قضا و قَدرم» }}

{{م| حسرت وصل نشاندم همه در آتش و دود }}

{{ب| «آتش هجر ببرد آب من خاک‌آلود | بعد ازین، باد به گوش تو رساند خبرم» }}

{{ب| تا تو را غنچۀ کام از دم پیکان بر رُست | همه اسباب شکست دل ما، گشت درست }}

{{م| رشتۀ زندگى از مرگ تو، سخت آمد سست }}

{{ب| «خاک من، زنده به تأثیر هواى لب توست | سازگارى نکند آب‌وهواى دگرم» }}

{{ب| سوخت در آتش دل، یاد برت خرمن من | برو سیل مژه برتاب رخت گلشن من }}

{{م| نخل بالاى تو، انگیخته گرد از تن من }}

{{ب| «خار سوداى تو، آویخته در دامن من | شرمم آید که به اطراف گلستان نگرم }}

{{م| چون «صفائی» کى‌ات از قید رها خواهم ماند؟ }}

{{ب| «گر به دورىّ سفر، از تو جدا خواهم ماند | تو چنان دان که همان سعدى کوته نظرم» <ref>همان، ص ۴۱۵و ۴۱۶.</ref> }}

*[[دانشنامه‌ شعر عاشورایی‌ انقلاب‌ حسینی‌ در شعر شاعران‌ عرب‌ و عجم‌|دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج‌ ۲، ص: ۹۷۳-۹۷۹.]]

*[[کاروان شعر عاشورا|محمدعلی مجاهدی، کاروان شعر عاشورا، زمزم هدایت، ج ۱، ص ۴۱۰-۴۲۱.]]