رجز
شعرهاى حماسى که جنگاوران در میدانهاى نبرد مى‌خوانند.«رجز،نام یکى از بحور شعرى عربى است که نوعى تحرّک و روانى در آن است.در گذشته و دوران جاهلیّت،از این وزن شعر،بیشتر در اشعارى که جنبۀ مبارزه،دشنام یا تفاخر داشته استفاده مى‌شده است.به کارگیرى این وزن و آهنگ در شعرهاى حماسى که مبارزان در میدانهاى جنگ مى‌خواندند،سبب شده که به آن اشعار،رجز گویند.معمولا رجز،ابیاتى کوتاه داشته و بصورت ارتجالى در میدان سروده مى‌شده است.از این رو گاهى هم خطاهاى دستورى و ادبى دارد.» [۱] بیشتر افراد،هنگام رجز خواندن در میدان مبارزه،اشعار شعراى عرب را که با حال و وضع آنان مطابق بود مى‌خواندند و اگر خود جنگجو طبع شعر داشت،فى البدیهه در وصف و معرّفى خویش شعر مى‌سرود و نام خود و پدر و قبیله و سوابق دلیریهاى خود و قبیله‌اش را در آن بیان مى‌کرد.رجز،هم براى تقویت نیرو و روحیّۀ خود بود،هم براى ترساندن رقیب.«رجز،سرود نظامى رایج در آن دوره‌ها بود که جنگاوران در اثناء جنگ،آن را مى‌خواندند و به شجاعت و قهرمانیهاى خویش مى‌بالیدند و دشمنانشان را به کشتن و تار و مار کردن تهدید مى‌کردند.رجز در آن میدانهاى نبرد،مانند یک سلاح پیکار مؤثّر بود و رزم‌آوران همانگونه که بر شمشیرها و تیرها و نیزه‌ها اعتماد مى‌کردند،بر رجزهاى خود نیز تکیه مى‌کردند.» [۲]
در کربلا نیز،حسین بن على«ع»و فرزندان و برادران و یارانش در میدانهاى نبرد،رجز مى‌خواندند.رجزهایى که اصحاب امام روز عاشورا مى‌خواندند،نمایانگر عقیده و هدفى که در راه آن از شهادت استقبال مى‌کردند و انگیزۀ جهادشان بود،که در چه راهى و براى چه هدفى است و نشان دهندۀ یقین،ثبات قدم،آگاهى و بصیرتشان بود.مثلا حضرت ابا الفضل،گفته است:
و اللّه ان قطعتموا یمینى انّى احامى ابدا عن دینى
که گویاى حمایت از آیین است.قاسم بن حسن«ع»رجز مى‌خواند که:«ان تنکرونى فانا ابن الحسن...».عمرو بن جناده رجز مى‌خواند:
امیرى حسین و نعم الأمیر سرور فؤاد البشیر النذیر...
على اکبر«ع»مى‌خواند:
انا علىّ بن الحسین بن على نحن و بیت الله اولى بالنّبى تالله لا یحکم فینا ابن الدّعى اضرب بالسیف احامى عن ابى
ضرب غلام هاشمىّ عربىّ
یا خود ابا عبد الله الحسین«ع»رجزهاى متعدّدى دارد،از جمله:
القتل اولى من رکوب العار و العار اولى من دخول النّار
یا این رجز که:
انا الحسین بن علىّ آلیت ان لا انثنى احمى عیالات ابى امضى على دین النّبى
که همه و همه،سرشار از روحیّۀ بالا و انگیزه‌هاى والا و دلیرى و ثبات و پایدارى شجاعانه است. [۳]
جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، قم، معارف، ج1، ص 184-185.
- ↑ دائرة المعارف الاسلامیه،ج 10،ص 50 به بعد(نقل به تلخیص).
- ↑ حیاة الإمام الحسین،ج 3،ص 155.
- ↑ رجزهاى امام و فرزندان و اصحاب،در کتابهاى تاریخ و مقتل بطور مبسوط آمده است.از جمله ر.ک:بحار الأنوار، ج 45،ص 13 به بعد،مناقب،ج 4،ص 100 به بعد.در همین مجموعه نیز،رجزهاى برخى از شهداى کربلا،ذیل معرفى خودشان آورده شده است.دربارۀ رجز،بحثى در«الأغانى»ابو الفرج اصفهانى است،ج 18،ص 164).