ذوالجناح
ذوالجناح، نامی که در تشيع عامیانه به اسب امام حسین (ع) داده شده است. در هیچ یک از منابع متقدم حتی در مقتل‌های عربی و فارسی نامی از ذوالجناح برده نشده و وجه تسمیه اسب ایشان بدین نام مشخص نیست.
در گزارش‌هایی[۱] جناح نام اسب یزیدبن زمعه، از صحابیان پیامبر (ص) که در روز حنین به شهادت رسید، و نیز نام اسب حوفزان بن شریک [۲] ذکر شده است. همچنین طبری، در ذکر غزوہ ذی قرد در سال ۶، نام اسبی از عكاشة بن مخضن را جناح آورده است [۳]
نامگذاری ذوالجناح
در متن ترجمه نجم الدین راوندی (قرن ششم)، از شرف التبی ابوسعید خرگوشی، ذوالجناح، نام اسب پیامبر اکرم (ص) ذکر شده است که نام اسب ایشان مرتجز آمده است. در نور العين في مشهد الحسين اثر ابواسحاق اسفراینی (ص ۴۳-۴۶)، نام اسب امام حسین (ع) در روز عاشورا میمون ذکرشده و در مرثیه‌ای هم که در این کتاب به عنوان زبان حال اهل حرم آن حضرت، پس از شهادت ایشان، خطاب به اسب بیسوارشان آمده، از این اسب با نام میمون یاد شده است.
در برخی منابع، مثلا الفتوح ابن اعثم کوفی (ج ۵، ص۲۲۰)، اللهوف ابن طاووس (ص ۵۴) یا مقتل الحسين ابومؤيد اخطب خوارزم (ج ۲، ص ۴۲_۴۳) که از منابع اصلی متون متأخرتر روضه خوانی از جمله روضة الشهدای ملاحسین واعظ کاشفی (تألیف ۹۰۸) بوده اند، در شرح ماجرای شهادت امام حسین (ع)، نام اسب ذکر نشده است[۴]
ظاهرا این نام ابتدا در آثاری چون داستان مقتل حسین اثر شادی آمده و سپس در افواه عامه رواج یافته است.
بنابر روایت کاشفی امام حسین (ع) در روز عاشورا، هنگام عزیمت به میدان، عمامه رسول خدا صلی الله عليه وآله وسلم را بر سر نهاد و سیر حمزه علیه السلام را بر پشت افکند و ذوالفقار را حمایل ساخت و بر ذوالجناح سوار شد. در بیشتر روایت‌ها و مقتل‌های متاخرتر هم نام اسب آن حضرت ذکر نشده است[۵]
در مقتل فارسی فیض الدموع محمدابراهیم بدایع نگار در قرن سیزدهم نام اسب دو بار و به صورت جناح نه ذوالجناح ضبط شده است [۶] که جناح را به نام اسب بلکه نام نژادی از اسب‌های عربی دانسته است.
ذوالجناح در روز عاشورا
درباره آنچه در روز عاشورا از اسب امام حسین (ع) پدید آمد روایت‌های متقدم و متأخر، کمابیش هم داستان اند: پس از آنکه امام حسین از اسب بر زمین افتاد و دشمنان هریک بر ایشان زخم‌های زدند، اسب ایشان به این سوی و آن سوی دوید. عمرسعد گفت: "اسب را بگیرند" چرا که از خیل اسبان رسول الله (ص) است، ولی اسب با دشمنان جنگید و شماری از آنان را کشت؛ چون اسب را رها کردند به سوی پیکر حضرت آمد و سپس شیهه کشان به سمت خيمه‌ها دوید.
اهل حرم چون در خیمه‌ها صدای او را شنیدند، گمان کردند که امام بازگشته و برای کودکان آب آورده است، ولی اسب را بیسوار دیدند، و خطاب به اسب گفتند که چرا سوارت را باز نیاوردی؟ [۷]
این مضمون در بسیاری از مقتل‌ها و مرثیه‌های راجع به عاشورا مکررا ذکر شده و از تأثر برانگیزترین بخش‌های روضه های ظهر عاشوراست. [۸]
سرنوشت ذوالجناح
درباره سرنوشت ذوالجناح اظهارات متفاوتی شده است، از جمله اینکه خود را به امواج فرات سپرد و دیگر کسی نشانی از او نیافت [۹] یا آنقدر سرش را بر زمین زد تا جان داد [۱۰] یا اینکه به سوی بادیه دوید و بینشان شد. [۱۰]
ابواسحاق اسفراینی در نورالعین آورده که ذوالجناح در زمان ظهور حضرت مهدی (عج) مرکب آن حضرت خواهد بود.
منبع
پی نوشت
- ↑ ابن سعد، ج ۴، ص ۱۲۱؛ طبری، سلسله ۱، ص ۱۶۶۹
- ↑ ابن جزی، ص ۱۱۲
- ↑ سلسله ۱، ص ۱۵۰۹-۱۵۱۰
- ↑ ابوالفرج اصفهانی، ص ۷۹۷۸؛ ابن نما، ص ۷۳-۷۹
- ↑ مجلسی، ج۴۵، ص۴۷، ۵۶ - ۵۷، ۶۰، ۲۶۲-۲۶۴؛ مقرم، ص۲۸۳؛ حکیم، ج ۱، ص ۶۱۲۶۱۱
- ↑ عمان سامانی، ص ۳۲۶، پانویس ۱
- ↑ ابن اعثم کوفی، ابواسحاق اسفراینی؛ اخطب خوارزم، همانجاها؛ کاشفی، ص ۳۵۳
- ↑ مجلسی، همانجا؛ نیرتبریزی، ص ۱۲۵-۱۲۷؛ مقرم؛ حکیم، همانجاها: الول - ساتون ، ص ۲۴۴؛ شیمل ، ص۳۰۰؛ نیز - عاشورا*؛ برای تحلیل نمونه هایی در ادبیات عربی و اردو - پینالت ، ص ۱۲۸۱۲۵؛ برای حضور ذوالجناح در تعزیه نامه ها - همایونی، ۱۳۶۷ش، ص ۲۹؛ همو، ۱۳۸۰ش، ص ۴۸۸، ۶۳۵۶۳۴، ۸۷۰، ۸۹۵ - ۸۹۶، ۹۱۴، گلواژه های عزا بر گلبرگلهای رثا، ص ۱۲۹
- ↑ ابواسحاق اسفراینی، همانجا؛ قندوزی، ج ۳، ص ۸۵_۸۶؛ نیز - حکیم، ج ۱، ص ۶۱۳
- ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ کاشفی، همانجا؛ مجلسی، ج ۴۵، ص۶۰