جیحون یزدی

نام: محّمد میرزا یزدی تخلص: جیحون تاریخ ولادت: 1216 ه.ش تاریخ وفات: 1261 ه.ش آثار: دیوان اشعار محّمد میرزا یزدی ملقّب به نواب، مشهور به تاج‌الشعرا و متخلّص به «جیحون» از شاعران قرن دوازدهم و اوایل قرن سیزدهم هجری است. وی در شهر یزد به دنیا آمد و بخشی از دوران حیات خویش را در آن شهر به سر برد؛ نسب او از سوی پدر به شاه شجاع، از امرای آل مظفر که با حافظ شیرازی معاصر بود، می‌رسد. در نوجوانی صرف و نحو و عروض آموخت و به حرفۀ حکاکی مشغول شد. مدتی ترک یار و دیار گفت و در اغلب بلاد ایران، هندوستان، اسلامبول به سیاحت پرداخت. زمانی که در شیراز بود نزد فرهاد میرزا معتمدالدله رفت و مورد استقبال او قرار گرفت. مدتی بعد با واسطۀ فرهاد به تهران رفت و به حضور ناصرالدین شاه رسید. سال‌های آخر عمر را در کرمان گذراند و سرانجام به سال 1301 ه.ق در همان جا زندگانی را وداع گفت. جیحون در گورستان خواجه خضر مدفون است. جیحون یزدی در فنون ادب و شعر مهارت به سزایی داشته است؛ بیشتر اشعارش در مدح معاصرینش است؛ ولی اشعار زیادی در مدح اهل بیت، علیهم‌السلام، از جمله حضرت امیرالمؤمنین (ع) دارد. در دیوان وی، بخش ویژه‌ای به مرثیه‌سرایی اختصاص یافته است. این مراثی در قالب قصیده، مثنوی، ترکیب مربع، مخمس، مسدس و رباعی سروده شده است. محتوا و مضامین این مراثی، به شرح زیر است: - بیش از پنج مرثیه در قالب قصیده در مدح و رثای حضرت سیدالشهدا (ع)، حضرت قاسم‌ بن الحسن (ع) و حلول ماه محرم است. - چندین مرثیه در قالب ترکیب مربع، مخمس و مسدس، در منقبت و رثای حضرت عباس‌بن علی (ع)، حضرت علی‌اصغر (ع)، حضرت سیدالشهدا (ع)، حوادث خرابۀ شام و حضرت رقیه (ع) و داستان راهب و سر مبارک آن حضرت است. - چندین مرثیه در قالب مثنوی، در مدح و رثای حضرت علی‌اکبر (ع)، قاسم بن الحسن (ع)، عبدالله بن حسین (ع)، حرّ بن یزید ریاحی و دو یار امام حسین (وهب ‌ابن عبدالله و عابس بن شیب) است و یک مرثیه در قالب رباعی در فضلیت گریه بر امام حسین (ع) است. زبان شاعر در این مراثی، ساده،‌ شیوا و روان است. وی از قدرت توصیف و تصویرسازی بالایی برخوردار است و بدین طریق مفاهیم مورد نظر خویش را به خواننده القا می‌کند؛ به گونه‌ای که با خواندن بعضی از مراثی وی، تصاویر در پیش چشم خواننده مجسّم می‌شود و احساسات او را تحریک می‌کند. اوج احساسات و عواطف شاعر را می‌توان در دو مرثیۀ شاعر، مشاهده کرد. یکی به میدان رفتن امام حسین و دیگری مکالمۀ حضرت رقیه با پدر در خرابۀ شام. کتاب شناسی: دیوان جیحون یزدی. به کوشش احمد کرمی. تهران: ما، 1384.