تکیه
محلّى که براى عزادارى سید الشهدا علیه السلام،بویژه در ایّام عاشورا ساخته و برپا مى‌شود.این گونه اماکن،علاوه بر آنکه حرمت و قداست خاصّ خود را دارد،احکام مخصوص مساجد را ندارد،بنا بر این محدودیّت حضور در آن مثل مسجد نیست.«تکیه، یا تکیه‌گاه،بعد از مسجد در حقیقت پایگاه معنوى مسلمانان خصوصا شیعیان به حساب مى‌آید.جایى که مردم با تعزیه‌خوانى و سوگوارى سالار شهیدان و یاران با وفایش به او متوسّل و متّکى مى‌شوند...تکیه با تعزیه و عزادارى عجین گشته و این دو را هرگز نتوان از یکدیگر جدا کرد.به نظر مى‌رسد تعزیه پس از حادثۀ کربلا براى نشان دادن وقایع خونبار عاشورا به سبک سوزناک ابداع شده باشد و با تقلید از نمایشهاى قدیمى که تا عهد پیشدادیان مى‌رسد،ارتباط پیدا مى‌کند.» [۱]
در نقل فوق،روى تکیه‌گاه بودن تکیه براى عزاداران حسینى تکیه شده است.این دقّت را دیگران نیز داشته‌اند و در پیشینۀ تاریخى آن به این جنبه عنایت کرده‌اند.از جمله به این نقل توجّه کنید:«جایى که مأمن و پناهگاه و تکیه‌گاه فقیران و مسافران بوده و رایگان در آنجا اقامت موقّت داشته‌اند.محافظان و نگهبانان آن(تکیه داران)از جوانمردان بودند و آداب و رسومى خاصّ داشتند که در« فتوت‌نامه»ها آمده است.جز این مفهوم، تکایا محلّى براى اجراى تعزیه براى سالار شهیدان بوده که در وسط تکیه،روى سکویى بر آمده از زمین،تعزیه‌خوانان موجب تحریک احساسات جماعت عزادار مى‌شدند.
رفته رفته تکیه به محلّى براى عزادارى تبدیل شد.از زمان ناصر الدین شاه به بعد، تکیه‌هاى بطور رسمى محلّ اجراى نمایشهاى مذهبى شد...در بیشتر تکیه‌ها-به اقتضاى فصل-چادرهایى بزرگ بر مى‌افراشتند که در واقع سقف این گونه تکیه‌ها به شمار مى‌رفت.پارچه‌هایى سیاه که اشعارى در سوگ خاندان امام حسین«ع»بر آن نقش بسته است و علامت و شکل مخصوص تکیه نیز در جایى از آن قرار مى‌گرفت.هر تکیه، علامتى ویژه و علمى ممتاز از بقیۀ تکیه‌ها براى خود داشت.بیشتر تکیه‌ها بر گذرگاهها و راههاى رفت و آمد مردم ساخته مى‌شدند و دو مدخل داشتند که قافله‌ها و شبیه گردانان و دسته‌هاى عزادارى از آن عبور مى‌کردند...در هر تکیه به یادبود تشنگى شهیدان کربلا سقّا خانه‌اى بنا مى‌شد.بعدها در کنار تکیه‌ها،محلّهایى به نام حسینیّه و زینبیّه بنا شد و یا تکایا به نام«حسینیّه»تغییر نام یافتند.» [۲] گاهى به همّت اهل یک شهر،در شهرهاى زیارتى از قبیل«مشهد»،«کربلا»،«نجف»،و...حسینیّه‌هایى ساخته مى‌شود که اغلب مورد استفادۀ زوّار آن شهر قرار مى‌گیرد.
به نظر برخى،پدید آمدن«تکیه»،در مقابل مراکز دینى وابسته به خلافتهاى غیر شیعى بوده تا پایگاهى براى هواداران نهضت حسینى و دور از سلطۀ حکّام باشد:«تکیه و حسینیّه،مرکز تشکیلات ضدّ حکومتى ایجاد مى‌کرد...شیعه،تکیه و حسینیّه مى‌سازد تا به جنگجویانش پناهگاهى ببخشد...به خمس و حسینیّه رو مى‌کند،تا به مبارزۀ همه‌جانبه‌اش از على«ع»تاکنون امکان و قدرت بخشد.چنین است که ساختن«حسینیّه»، ضربه‌اى است بر پیکر حکومت...» [۳]
جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، قم، معارف، ج1، ص 117-118.