توسل: تفاوت میان نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۱۱: | خط ۱۱۱: | ||
مزار امامان و اولیا در تاریخ فرهنگ اسلامی همواره آن اندازه اهمیت داشته است که در متون کهنی از شیعه و اهل سنت چون رحلة ابن جبیر و در فضل الكوفة و مساجدها در کنار داده های جغرافیایی، از اماکن متبرکه نیز به طور گسترده یاد کرده اند (مثلا ابن جبیر، ۴۸، ۸۶؛ مشهدی، همانجا؛ ابن عدیم، ۴۷۰-۴۶۹). به اینها باید کتابهای دیگری را افزود که درباره مزارات شهرهای مختلف به طور مستقل نوشته شده است (مثلا جنید، نیز احمد بن محمود، سراسر آثار). | مزار امامان و اولیا در تاریخ فرهنگ اسلامی همواره آن اندازه اهمیت داشته است که در متون کهنی از شیعه و اهل سنت چون رحلة ابن جبیر و در فضل الكوفة و مساجدها در کنار داده های جغرافیایی، از اماکن متبرکه نیز به طور گسترده یاد کرده اند (مثلا ابن جبیر، ۴۸، ۸۶؛ مشهدی، همانجا؛ ابن عدیم، ۴۷۰-۴۶۹). به اینها باید کتابهای دیگری را افزود که درباره مزارات شهرهای مختلف به طور مستقل نوشته شده است (مثلا جنید، نیز احمد بن محمود، سراسر آثار). | ||
شمار مقابر و مدافن امامزاده ها در شهرهای بزرگ و کوچک، و تردد شمار بسیار حاجتمندان که به نیت توسل جویی به این اماکن می رفته اند، توجه برخی از سیاحان مسلمان و بیگانه را به خود جلب کرده است (بلخی، ۱۰۲-۱۰۳؛ دلاواله، ۱۲۳، ۴۳۵-۴۳۶؛ تاج السلطنه، ۱۰۲؛ لهسایی زاده، ۱۰۱؛ اولیویه، ۷۶، ۱۰۶؛ اورسل، 222)؛ از جمله کلاویخو در نخستین دهه سده ۹ ق به فراوانی زوار و متوسلان به امام رضا (ع) اشاره دارد (ص ۱۹۲-۱۹۳). غالبا به هنگام زیارت، ادعیه و زیارت نامه هایی خوانده می شود که در آنها به شیوه های مختلف به صاحب آن زیارتگاه و یا کسی از بزرگان دین، توسل می جویند (برای نمونه، نک: زین، ۱۱۵ | شمار مقابر و مدافن امامزاده ها در شهرهای بزرگ و کوچک، و تردد شمار بسیار حاجتمندان که به نیت توسل جویی به این اماکن می رفته اند، توجه برخی از سیاحان مسلمان و بیگانه را به خود جلب کرده است (بلخی، ۱۰۲-۱۰۳؛ دلاواله، ۱۲۳، ۴۳۵-۴۳۶؛ تاج السلطنه، ۱۰۲؛ لهسایی زاده، ۱۰۱؛ اولیویه، ۷۶، ۱۰۶؛ اورسل، 222)؛ از جمله کلاویخو در نخستین دهه سده ۹ ق به فراوانی زوار و متوسلان به امام رضا (ع) اشاره دارد (ص ۱۹۲-۱۹۳). غالبا به هنگام زیارت، ادعیه و زیارت نامه هایی خوانده می شود که در آنها به شیوه های مختلف به صاحب آن زیارتگاه و یا کسی از بزرگان دین، توسل می جویند (برای نمونه، نک: زین، ۱۱۵ بب). | ||
وقتی اعتقادات دینی مردم با نیازهای ایشان و نیز برخی از عرف و عادات جامعه در هم آمیخته می شود، طیفی از باورها و رسمها را به وجود می آورد که با وجود غیر مستند بودن آنها به نصوص دینی، می تواند دارای ارزش مردم شناختی باشد. از جمله اینکه توسل به هر کدام از امامان و اولیا برای نیاز خاصی دانسته شده است. برای نمونه توسل به امام حسین (ع) برای حل مشکلات خانوادگی از گذشته های دور نزد زنان مرسوم بوده است، یا اگر مشکل بیماری بود، سفره‌ای به نام امام زین العابدین (ع)، اگر برای ادای قرض بود به نام امام هشتم (ع) و اگر برای سرکوبی دشمن بود، برای حضرت عباس (ع) می انداختند و روضه مربوط به مصائب و عزای او خوانده می شد؛ توسل به حضرت خضر (ع) در دوره زمانی ۴۰ روزه برای رفع گرفتاری انجام می شد (نفیسی، ۳۴؛ شیل، ۹۱؛ تحقیقات میدانی). جالب آن است که مثلا در کاشان زنان برای برخی حاجات که غالبا درباره آگاهی و خبر یافتن از چیزی است، به امامزاده شاه پلمون رفته، بدو متوسل می شوند (ماسه، 294). | وقتی اعتقادات دینی مردم با نیازهای ایشان و نیز برخی از عرف و عادات جامعه در هم آمیخته می شود، طیفی از باورها و رسمها را به وجود می آورد که با وجود غیر مستند بودن آنها به نصوص دینی، می تواند دارای ارزش مردم شناختی باشد. از جمله اینکه توسل به هر کدام از امامان و اولیا برای نیاز خاصی دانسته شده است. برای نمونه توسل به امام حسین (ع) برای حل مشکلات خانوادگی از گذشته های دور نزد زنان مرسوم بوده است، یا اگر مشکل بیماری بود، سفره‌ای به نام امام زین العابدین (ع)، اگر برای ادای قرض بود به نام امام هشتم (ع) و اگر برای سرکوبی دشمن بود، برای حضرت عباس (ع) می انداختند و روضه مربوط به مصائب و عزای او خوانده می شد؛ توسل به حضرت خضر (ع) در دوره زمانی ۴۰ روزه برای رفع گرفتاری انجام می شد (نفیسی، ۳۴؛ شیل، ۹۱؛ تحقیقات میدانی). جالب آن است که مثلا در کاشان زنان برای برخی حاجات که غالبا درباره آگاهی و خبر یافتن از چیزی است، به امامزاده شاه پلمون رفته، بدو متوسل می شوند (ماسه، 294). | ||
| خط ۱۳۸: | خط ۱۱۷: | ||
توسل جستن در هر دو حالت فردی و گروهی انجام می شود. به جز نمونه های بسیار در حالت فردی، انجام دادن برخی از مراسم مانند دعاهایی مخصوص به صورت جمعی انجام می گیرد مانند دعای معروف توسل. | توسل جستن در هر دو حالت فردی و گروهی انجام می شود. به جز نمونه های بسیار در حالت فردی، انجام دادن برخی از مراسم مانند دعاهایی مخصوص به صورت جمعی انجام می گیرد مانند دعای معروف توسل. | ||
در میان روشهای گوناگون برای توسل، دعای معروف به توسل از شهرت بسیاری برخوردار است. در این دعا که به روایت ابن بابویه است، با نام بردن و توسل به پیامبر اکرم (ص) آغاز می شود و با حضرت فاطمه زهرا و امامان دوازده گانه (ع) | در میان روشهای گوناگون برای توسل، دعای معروف به توسل از شهرت بسیاری برخوردار است. در این دعا که به روایت ابن بابویه است، با نام بردن و توسل به پیامبر اکرم (ص) آغاز می شود و با حضرت فاطمه زهرا و امامان دوازده گانه (ع) ادامه می یابد (مجلسی، ۲۴۷/۹۹-۲۴۹؛ قمی، ۱۰۸-۱۱۰). این دعا که در میان مردم رواج بسیار دارد، بیشتر در شبهای چهارشنبه هر هفته به صورت عمومی (در مساجد، حسینیه ها، زیارتگاهها، به خصوص در مسجد جمکران قم و امامزاده صالح تجریش) و خصوصی (در منازل) انجام می شود. در این مراسم متوسلان با نشستن رو به سوی قبله، دعا می خوانند و با رسیدن به نام هر یک از معصومین (ع)، به ذکر کوتاهی از آن حضرت می پردازند. زمان انجام این دعا در انتخاب روضه هایی که همراه آن خوانده می شود، اثر می گذارد. مثلا اگر در ماه رمضان باشد، وقتی به اسم امام علی (ع) می رسند، روضه حضرت امیر را می خوانند؛ یا وقتی در ماه محرم باشد، با رسیدن به نام امام حسین (ع) روضه آن حضرت قرائت می شود؛ در ادامه تا به اسم امام جواد (ع) می رسند، روضة باب الحوائج خوانده می شود. این مراسم ادامه پیدا می کند تا وقتی به اسم امام زمان (ع) می رسند که در این وقت رو به قبله می ایستند و با ادای سلام و احترام به ایشان، مراسم تمام می شود. | ||
ادامه می یابد (مجلسی، ۲۴۷/۹۹-۲۴۹؛ قمی، ۱۰۸-۱۱۰). این دعا که در میان مردم رواج بسیار دارد، بیشتر در شبهای چهارشنبه هر هفته به صورت عمومی (در مساجد، حسینیه ها، زیارتگاهها، به خصوص در مسجد جمکران قم و امامزاده صالح تجریش) و خصوصی (در منازل) انجام می شود. در این مراسم متوسلان با نشستن رو به سوی قبله، دعا می خوانند و با رسیدن به نام هر یک از معصومین (ع)، به ذکر کوتاهی از آن حضرت می پردازند. زمان انجام این دعا در انتخاب روضه هایی که همراه آن خوانده می شود، اثر می گذارد. مثلا اگر در ماه رمضان باشد، وقتی به اسم امام علی (ع) می رسند، روضه حضرت امیر را می خوانند؛ یا وقتی در ماه محرم باشد، با رسیدن به نام امام حسین (ع) روضه آن حضرت قرائت می شود؛ در ادامه تا به اسم امام جواد (ع) می رسند، روضة باب الحوائج خوانده می شود. این مراسم ادامه پیدا می کند تا وقتی به اسم امام زمان (ع) می رسند که در این وقت رو به قبله می ایستند و با ادای سلام و احترام به ایشان، مراسم تمام می شود. | |||
در مجالس خصوصی که در منازل انجام می شود، از گذشته چنین مرسوم بود که با قرار دادن نوعی از چراغ، همچون چراغ زنبوری مردم را از برقراری مجلس دعا آگاه می ساختند که امروزه این عمل به | در مجالس خصوصی که در منازل انجام می شود، از گذشته چنین مرسوم بود که با قرار دادن نوعی از چراغ، همچون چراغ زنبوری مردم را از برقراری مجلس دعا آگاه می ساختند که امروزه این عمل به وسيله لامپهای نئون تعبیه شده بر روی یک پایه صورت می گیرد. در مراسم دعای توسل علاوه بر دعوتهای خصوصی، این چراغها بیانگر دعوت عام است (برای چگونگی انجام این دعا در برخی از شهرها، نک: طباطبایی، ۶۳۴). به جز دعای توسل، از قدیم دعا برای توسل در اشکال گوناگون بوده که برای نمونه می توان به دعای امام جعفر صادق (ع) اشاره کرد که در الکافی کلینی آمده است (نک: ۷۵/۴). | ||
علاوه بر دعای معروف توسل، برای توسل جستن و طلب شفاعت کردن راههای گوناگونی وجود دارد. همچون رفتن به زیارت به قصد طلب حاجت، | علاوه بر دعای معروف توسل، برای توسل جستن و طلب شفاعت کردن راههای گوناگونی وجود دارد. همچون رفتن به زیارت به قصد طلب حاجت، بر پا داشتن عزاداری بزرگان دین برای رفع بلا و برآورده شدن حاجات، نذر کردن چیزی به نام ایشان و یا برای مرقدشان، به جا آوردن نماز توسل در میان نمازهای مستحب برای توسل به پیامبر (ص) و ائمه اطهار (ع). مردم ضمن توسل به بزرگان دین در بیان نیاز به یاری ایشان به هنگام شیوع بیماریهای مهلکی چون وبا و طاعون و یا خشکسالی نذر می کردند تا بلا و مصیبت رفع شود (شکور زاده، ۳۳). همچنین مسافران، برای به سلامت رسیدن نیز متوسل می شده اند و برای رسیدن به مقصد نذر می کرده اند (سرنا، 275 ,271). | ||
برای توسل گاه مراسم سفره | برای توسل گاه مراسم سفره بر پا می کنند. سفره ها نیز به نیت رفع پریشانی، سلامت مسافر، قرض، ناخوشی، زیارت، رفع اختلافات خانوادگی و دیگر حاجات انداخته میشود (شریعت زاده، ۳۸۹؛ نوبان، ۴۶-۴۹). برای این سفره ها آدابی مثل خواندن نماز و روضه و اشعاری به قصد توسل وجود دارد (شکور زاده، ۲۵، ۲۹؛ هدایت، ۵۹-۶۰؛ نفیسی، همانجا). | ||
==پیوند به بیرون== | ==پیوند به بیرون== | ||
| خط ۱۷۲: | خط ۱۴۹: | ||
*ابن کثیر، ''البدایة و النهایة''، به کوشش شوقی ضیف، بیروت، 1403ق. | *ابن کثیر، ''البدایة و النهایة''، به کوشش شوقی ضیف، بیروت، 1403ق. | ||
*ابن ماجه، محمد، ''السنن''، به کوشش محمد فؤاد عبدالباقی، قاهره، 1952-1953م. | *ابن ماجه، محمد، ''السنن''، به کوشش محمد فؤاد عبدالباقی، قاهره، 1952-1953م. | ||
*ابن مغازلی، علی، ''مناقب امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب(ع)''، بیروت، مکتبة الحیاة. | *ابن مغازلی، علی، ''مناقب امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب (ع)''، بیروت، مکتبة الحیاة. | ||
*ابن مفلح، محمد، ''الفروع''، به کوشش | *ابن مفلح، محمد، ''الفروع''، به کوشش ابو الزهراء حازم القاضی، بیروت، 1418ق. | ||
*ابن منظور، ''لسان؛'' | *ابن منظور، ''لسان؛'' ابو داوود سجستانی، سلیمان، ''السنن''، به کوشش محمد محیی‌الدین عبدالحمید، قاهره، 1369ق. | ||
*ابوشامه، عبدالرحمان، ''کتاب الروضتین فی اخبار الدولتین''، به کوشش ابراهیم زیبق، بیروت، 1997م. | *ابوشامه، عبدالرحمان، ''کتاب الروضتین فی اخبار الدولتین''، به کوشش ابراهیم زیبق، بیروت، 1997م. | ||
*ابونعیم اصفهانی، احمد، ''حلیة الاولیاء''، قاهره، 1351ق/1932م. | *ابونعیم اصفهانی، احمد، ''حلیة الاولیاء''، قاهره، 1351ق/1932م. | ||
* | *احمد بن حنبل، ''مسند''، قاهره، 1313ق. | ||
*اسکافی، محمد، ''المعیار و الموازنة''، به کوشش محمدباقر محمودی، بیروت، 1402ق/1981م. | *اسکافی، محمد، ''المعیار و الموازنة''، به کوشش محمدباقر محمودی، بیروت، 1402ق/1981م. | ||
*''الامامة و السیاسة''، منسوب به ابن قتیبه، به کوشش علی شیری، بیروت، 1990م. | *''الامامة و السیاسة''، منسوب به ابن قتیبه، به کوشش علی شیری، بیروت، 1990م. | ||
*اهوازی، حسین، ''الزهد''، به کوشش غلامرضا عرفانیان، قم، 1399ق. | *اهوازی، حسین، ''الزهد''، به کوشش غلامرضا عرفانیان، قم، 1399ق. | ||
*بخاری، محمد، ''صحیح''، به کوشش مصطفى دیب البغا، بیروت، 1407ق/1987م. | *بخاری، محمد، ''صحیح''، به کوشش مصطفى دیب البغا، بیروت، 1407ق/1987م. | ||
*بزار، احمد، ''المسند''، به کوشش محفوظ الرحمان | *بزار، احمد، ''المسند''، به کوشش محفوظ الرحمان زین الله، بیروت/ مدینه، 1409ق. | ||
*بیهقی، احمد، ''السنن الکبرى''، به کوشش محمد عبدالقادر عطا، مکه، 1414ق/1994م. | *بیهقی، احمد، ''السنن الکبرى''، به کوشش محمد عبدالقادر عطا، مکه، 1414ق/1994م. | ||
*ترمذی، محمد، ''السنن''، به کوشش | *ترمذی، محمد، ''السنن''، به کوشش احمد محمد شاکر و دیگران، قاهره، 1357ق/1938م بب . | ||
*''تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس''، بیروت، دارالفکر. | *''تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس''، بیروت، دارالفکر. | ||
*جعفری، یعقوب، ''بزرگداشت اولیای خدا''، قم، 1372ش. | *جعفری، یعقوب، ''بزرگداشت اولیای خدا''، قم، 1372ش. | ||
| خط ۲۲۰: | خط ۱۹۷: | ||
*کوفی، محمد، ''مناقب امیرالمؤمنین(ع)''، به کوشش محمدباقر محمودی، قم، 1412ق. | *کوفی، محمد، ''مناقب امیرالمؤمنین(ع)''، به کوشش محمدباقر محمودی، قم، 1412ق. | ||
*لالکایی، هبةالله، ''کرامات الاولیاء''، به کوشش احمد سعدالحمان، ریاض، 1412ق. | *لالکایی، هبةالله، ''کرامات الاولیاء''، به کوشش احمد سعدالحمان، ریاض، 1412ق. | ||
*مبارکفوری، محمد عبدالرحمان، ''تحفة الاحوذی'' | *مبارکفوری، محمد عبدالرحمان، ''تحفة الاحوذی''، بیروت، دارالکتب العلمیه. | ||
*محاملی، حسین، ''الامالی''، به کوشش ابراهیم قیسی، دمام، 1412ق. | *محاملی، حسین، ''الامالی''، به کوشش ابراهیم قیسی، دمام، 1412ق. | ||
*مرداوی، علی، ''الانصاف''، به کوشش محمدحامد فقی، بیروت، 1406ق/1986م. | *مرداوی، علی، ''الانصاف''، به کوشش محمدحامد فقی، بیروت، 1406ق/1986م. | ||
*مفید، محمد، '' | *مفید، محمد، ''المسائل العکبریة''، قم،1413ق. | ||
*ممدوح، | *ممدوح، محمود سعید، ''رفع المنارة''، عمان، 1416ق/1915م. | ||
*میبدی، احمد، ''کشف الاسرار''، به کوشش علی‌اصغر حکمت، تهران، 1361ش. | *میبدی، احمد، ''کشف الاسرار''، به کوشش علی‌اصغر حکمت، تهران، 1361ش. | ||
*''نهج‌البلاغة.'' | *''نهج‌البلاغة.'' | ||
| خط ۲۴۳: | خط ۲۲۰: | ||
*جنید شیرازی، ابوالقاسم، شد الازار، به کوشش محمد قزوینی و عباس اقبال آشتیانی، تهران، ۱۳۳۸ش. | *جنید شیرازی، ابوالقاسم، شد الازار، به کوشش محمد قزوینی و عباس اقبال آشتیانی، تهران، ۱۳۳۸ش. | ||
*خطیب بغدادی، احمد، تاریخ بغداد، قاهره، ۱۳۴۹ق. | *خطیب بغدادی، احمد، تاریخ بغداد، قاهره، ۱۳۴۹ق. | ||
*دارمی، | *دارمی، عبدالله، السنن، به کوشش فراز احمد زمرلي و خالد السبع علمی، بیروت، ۱۴۰۷ق. | ||
*دلاواله، پیترو، سفرنامه، ترجمه شعاع الدین شفا، تهران، ۱۳۴۸ش. | *دلاواله، پیترو، سفرنامه، ترجمه شعاع الدین شفا، تهران، ۱۳۴۸ش. | ||
*زرقانی، محمد، شرح على المواهب اللدنية، بیروت، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۲م. | *زرقانی، محمد، شرح على المواهب اللدنية، بیروت، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۲م. | ||
| خط ۲۵۱: | خط ۲۲۸: | ||
*شریعت زاده، علی اصغر، فرهنگ مردم شاهرود، تهران، ۱۳۷۱ش. | *شریعت زاده، علی اصغر، فرهنگ مردم شاهرود، تهران، ۱۳۷۱ش. | ||
*شکورزاده، ابراهيم، عقاید و رسوم مردم خراسان، تهران، ۱۳۶۳ش. | *شکورزاده، ابراهيم، عقاید و رسوم مردم خراسان، تهران، ۱۳۶۳ش. | ||
*شیل، م. ن.، خاطرات، ترجمه حسین | *شیل، م. ن.، خاطرات، ترجمه حسین ابوترابیان، تهران، ۱۳۶۲ ش. | ||
*طباطبایی اردکانی، محمود، فرهنگ عامه اردکان، تهران، ۱۳۸۱ ش. | *طباطبایی اردکانی، محمود، فرهنگ عامه اردکان، تهران، ۱۳۸۱ ش. | ||
*علامه حلی، حسن، کشف الیقین، به کوشش محمد حسن حسین آبادی، تهران، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م. | *علامه حلی، حسن، کشف الیقین، به کوشش محمد حسن حسین آبادی، تهران، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م. | ||
| خط ۲۹۶: | خط ۲۷۳: | ||
نیز: | نیز: | ||
*Massé, H., Croyances et coutumes Persanes, Paris, 1938 | *Massé, H., Croyances et coutumes Persanes, Paris, 1938. | ||
*Orsolle, E., Le Caucase er la Perse, Paris, 1885. | |||
*Serena, C., Hommes et choses en Perse, Paris, 1883. | |||
*GAL; Zammit, M. R., ''A Comparative Lexical Study of Qurºānic Arabic'', Leiden etc., 2002. | *GAL; Zammit, M. R., ''A Comparative Lexical Study of Qurºānic Arabic'', Leiden etc., 2002. | ||
*Trimingham, S., The Sufi Orders in Islam, Oxford, 1971. | *Trimingham, S., The Sufi Orders in Islam, Oxford, 1971. | ||