الهامى کرمانشاهى: تفاوت میان نسخه‌ها

== زندگینامه ==

میرزا احمد<ref>الهامى.</ref> کرمانشاهى<ref>1264-1325.</ref> ملقب به فردوسى حسینى و متخلص به «الهامی»، اصالتا بهبهانى، زادگاه وى تویسرکان و سکونت وى در کرمانشاه بوده است. او قبل از ملاقات با استادش حسین قلی خان سلطانی کلهر، «ملول» تخلّص می‌کرد ولی سلطانی تخلّص «الهامی» را برایش برگزید. او در پنج سالگی به همراه خانواده، به کرمانشاه مهاجرت نمودند. اجداد الهامی همه مروّج شریعت بودند. او در سن 20 سالگی پدر و سپس مادرش را از دست داد و سرپرستی خانواده‌اش را به عهده‌ گرفت. بعد از ازدواج، صاحب چند فرزند به شدت دچار درماندگی شد که از حسین بن علی (ع) امداد خواست و امام حاجت او را برآورده ساخت؛ پس از آن در مدح و مصیبت آنان شروع به سرودن اشعار نمود. الهامی دارای سه فرزند بوده است: ابوالحسن که در نبرد با شورشیان کردستان کشته شد. دکتر عبدالحسین الهامی که شاعری بلند آوازه بود و ابوالقاسم لاهوتی که از زمره‌ی شاعران آزادی‌خواه است. وى از معدود شعراى آیینى پارسى زبان است که داراى مثنوى حماسى عاشورا به سبک شاهنامه فردوسى در بحر تقارب است و آن را در چهار خیابان <ref>بخش.</ref>تدوین کرده و به همین دلیل به فردوسى حسینى ملقب شده است.  

== آثار ==

اشعار وى غالبا برگرفته از روایات صحیح السند و کتب معتبر تاریخى و مقاتل مستند مى‌باشد. اصل این مثنوى حماسى بنا بر گفته ادیب فرهیخته دکتر پرویز داکانى تمامى وقایع عاشورا را از آغاز تا به انجام شامل مى‌شود که متأسفانه به نقل قسمت‌هایى از آن در دیوان وى بسنده شده است<ref>دیوان چاپى الهامى کرمانشاهى شامل پنج قسمت (3040 بیت) است:

* مثنوى باغ فردوس در 2364 بیت.

* غزل‌ها شامل 9 غزل در 68 بیت.

* قصیده‌ها شامل 14 قصیده در 420 بیت، داراى مناقب آیینى و اشخاص مختلف.

* مثنوى حسن منظر در 64 بیت شامل 5 مثنوى آیینى.

* مثنوى بستان ماتم در 124 بیت شامل پنج مثنوى ماتمى. </ref>. عموم تذکره‌نویسان بر این نکته پاى فشرده‌اند که وى مردى عامى بوده و حتى معانى برخى از لغاتى را که در شعر خود مى‌آورده<ref>مثنوى باغ فردوس او که به شیوه شاهنامه فردوسى سروده شده از سبک خراسانى پیروى مى‌کند و مشخصه‌هاى آغازین این سبک را دارا است از قبیل استعمال: «ایدون»و«ایدر»در معانى: در چنین، این چنین، و اینک و اینجا و آوردن واو عاطفه در اول مصراع‌ها -که امروزه مورد علاقه خاص غزلسراهاى جوان ماست- به‌کاربردن ابا و ابر در معانى: «به، با و بر» استفاده از الف اطلاق در پایان حروف قافیه، استعمال مر در غیر مفعول صریح که معمولا به منظور تاکید قبل از مفعول صریح مى‌آید، به کارگیرى صورت جمع «اسم معنى» بر خلاف قیاس و مواردى از این قبیل. </ref> نمى‌دانسته و از دیگران معانى آن‌ها را مى‌پرسیده و عجیب‌تر آنکه به درستى از واژه‌ها استفاده مى‌کرده است! <ref>کسانى که مایل‌اند درباره وى تحقیق بیشترى کنند مى‌توانند به مقدمه دیوان وى،حدیقة الشّعرا،ج 1،تذکره مختصر شعراى کرمانشاه،کلیات آثار سید عبد الکریم غیرت،جغرافیاى مختصر کرمانشاه و تذکره باغ هزار گل مراجعه نمایند.</ref> در عظمت اثر منظومى که الهامى در وقایع کربلا آفریده است همین بس که شاعران نامدارى چون: میرزا محمد صادق ادیب الممالک فراهانى، میرزا محمد کاظم نورى <ref>الفت.</ref>، محمد باقر میرزا خسروى، میرزا اللّه دوست کرمانشاهى <ref>سالک.</ref>، حسین قلى خان سلطانى کلهر، شباب <ref>جواد.</ref>، میرزا على محمد اصفهانى <ref>عشرت.</ref>و میرزا حسین عشقى، اشعارى در توصیف مثنوى حماسى و عاشورایى باغ فردوس وى سروده‌اند<ref>ر.ک:دیوان الهامى کرمانشاهى(شرح منظوم کربلا به سبک شاهنامه)،سروده میرزا احمد کرمانشاهى متخلص به الهامى،با مقدمه و تصحیح و تعلیق امید اسلام‌پناه،چاپ اول(مرکز نشر میراث مکتوب،تهران،1379)،ص 28 تا 31.</ref>. الهامى از سال 1295 تا 1302 ه. ق سرگرم سرودن منظومه باغ فردوس بوده است <ref>همان،ص 59.</ref>. قصاید و غزل‌هاى الهامى در سبک عراقى است و در سرودن مثنوى‌هاى حسن منظر و بستان ماتم به شیوه حکیم نظامى گنجوى عنایت داشته است. در آثار منظوم الهامى کرمانشاهى آرایه‌هاى لفظى و معنوى و بیانى بسیارى دیده مى‌شود از قبیل: استعاره، اسناد مجازى، تشبیه، اشتقاق، جناس، ردّ القافیه، ردّ المطلع، ارسال المثل، اقتباس، تلمیح، مراعات نظیر <ref>همان،ص 80 تا 86.</ref> و غیره.  

=== منظوم ===

* «مثنوی باغ فردوس»<ref>الهامی زمانی به نظم کتاب باغ فردوس پرداخت که نه از شعر و شاعری چیزی می‌دانست و نه با سخن آشنایی داشت و نه در تحصیل علوم رسمی کاری کرده بود. امّا این کتاب در سلامت الفاظ و نفاست معانی و فصاحت بیان و حسن ایجاز مشهور ادبا بوده است. الهامی این کتاب را در مراثی امام حسین (ع) به وزن و سبک «شاهنامه فردوسی» سرود. وی به سال 1295 ه. ق شروع به سرودن نمود و در 1302 ه. ق. به پایان رسید. این کتاب مشتمل بر چهار خیابان و قریب سی هزار بیت می‌باشد.

* خیابان اول، در توحید و نیایش خداوند، ستایش حضرت رسالت پناهى، در منقبت شاه ولایت على(علیه السلام)در ستایش صدیقه کبرى-علیه السلام-در تمجید حسام السلطنه سلطان مراد میرزا، در شرح خواب دیدن ناظم و نظم کتاب، در ستایش سخن و مدح فردوسى، در خطاب به ساقى حقیقى و استدعاى باده حقیقت، در ستایش حسین قلى خان سلطانى ، در مرگ معاویه و سلطنت یزید، در هجرت امام حسین-علیه السلام- از مدینه پیغمبر-صلى اللّه علیه و آله و سلم-تا آخر وقایع عاشورا.

* خیابان دوم، در ستایش خدا و پیامبر و امام على و امام زمان-علیهما السلام-وقایع روز عاشورا را از صبح تا انقضاى شهادت آن حضرت.

* خیابان سوم، در ستایش خدا و رسول و ائمّه هدى-علیهم السلام-در ستایش شمس المشرقین امام حسین، در وقایع پس از شهادت آن حضرت و اسیرى اهل بیت تا ورود آنان به مدینه طیّبه.

* خیابان چهارم، در ستایش حضرت پروردگار و نعت حضرت ختمى مرتبت-صلى اللّه علیه و آله و سلم-و منقبت حضرت على-علیه السلام-و اولاد طاهرینش یک ساقى‌نامه و شرح حال مختار.  

* «مثنوی اندرزنامه»<ref>در بحر متقارب</ref>

* «مثنوی باغ ارم»<ref>در شهادت حضرت حمزه و جعفر طیّار و بعضی از غزوات حضرت علی (ع)</ref>

* «مثنوی بستان ماتم»<ref>در شرح حال امام موسی بن جعفر (ع) بر وزن کتاب خسرو و شیرین نظامی</ref>

* «مثنوی حسن منظر»<ref>بر وزن لیلی و مجنون</ref>

* «حسینیّه»<ref>مشتمل بر غزل و قطعات در مصیبت سیّد الشهداء

* «دیوان دفتر عشق»<ref>در عشق و عرفان</ref>

* «دیوان قصاید و غزلیات»

* «فتح‌نامه حسام الملک»

* «قصائد الهامیّه فى مدائح الحسامیّه»

* «حدیث کساء»

* «حسینیه»

* «نصایح امیر نظام»

=== برگزیده‌ای از مثنوی باغ فردوس ===

{{ب| ز گفتار او شه نبالید سخت‌|فرو ریخت خون از مژه لخت‌لخت }}

'''درباره حضرت مسلم بن عقیل (علیه السلام)'''

{{ب| جهان یلى،آسمان وفا | پسر عمّ فرخنده مصطفى }}

{{ب| همى گفت با خود که گشت اى دریغ | نهان،آفتاب امیدم به میغ <ref>ابر.</ref> }}

{{ب| نکوخواه:کم،بدسگالان:فزون | نه یک چاره‌ساز و نه یک رهنمون }}

{{ب| پناه از که جویم؟کجا رو نهم؟ | کرا آگهى از غم دل دهم؟ }}

{{ب| بدو طوعه با یک جهان شرم گفت | که‌اى مرد بارنج و اندیشه جفت! }}

{{ب| به فرجام ناچار با او گفت | که اى زن!چه پرسى ز راز نهفت؟ }}

{{ب| سپهبد بدو گفت:خوش گوهرم | ز هاشم نژادانِ نام‌آورم }}

{{ب| فراوان بدین سان چو بنواختش | به گنجینه خانه،بنشاختش }}

{{ب| درین شب تو دارى ز شبهاى پیش | شد آمد <ref>آمد و شد.</ref> به گنجینه خانه بیش }}

{{ب| بدان فتنه‌جو پور،فرمود مام | کزین کار بر گو تو را چیست کام؟ }}

{{ب| چو شب رفت و آمد سپیده فراز | به پا خاست مسلم براى نماز }}

{{ب| بدو گفت:امشب نخفتى تو هیچ | به دل باشدت مرخیال بسیج؟ }}

{{ب| مرا ز آن میان،شیر پروردگار | به بر خواند و فرمود کاى نامدار؟ }}

{{ب| نبى دوده و هاشمى گوهرم | خدا را،یکى تیغ پرجوهرم }}

{{ب| همى گفت دادار جان‌آفرین | بدان دست و تیغ:آفرین!آفرین! }}

{{ب| سروشان،بدو دیده بگماشتند | به تحسینش آوا برافراشتند }}

{{ب| که:این نامور شیر شمشیرزن | مگر باشدش ز آهن و روى‌تن؟ }}

{{ب| که جوید بدین گونه تنها نبرد | درین تنگنا با یکى شهر،مرد <ref>همان،ص 145 و 146،ص 151 و 152.</ref> ! }}

{{پایان شعر}}'''در میدان رفتن حضرت قاسم بن حسن (علیه السلام)'''{{شعر}}

{{ب| بمویید و زد بوسه بر خاک و گفت | که:اى داور آشکار و نهفت! }}

{{ب| بفرما:بِدان سو که او بار بست | بتازم من اى شاه بالا و پست }}

{{ب| همى این بر آن آن بر این مى‌گریست | بدان دو،سپهر و زمین مى‌گریست }}

{{ب| بدو گفت شاه:اى برادر پسر <ref>پسر برادر.</ref> ! | به مردانگى یادگار از پدر }}

{{ب| نخواهم فرستادنت سوى جنگ | برو زى <ref>سوى جانب.</ref> سراپرده،منما درنگ }}

'''در شجاعت و شهادت حضرت ابو الفضل العباس (علیه السلام)'''

{{ب| چه عباس!مهر سپهر یلى | به مردى بهین یادگار على }}

{{ب| خدایا!مرا زومکن شرمسار | به مهرش دل مرده‌ام زنده‌دار }}

همو در«خطاب ثانى»خود به آن وجود نازنین و استمداد از آن حضرت،کلام حماسى‌اش شور بیشترى مى‌گیرد:

{{ب| دلیرا!هژبرا!سرا!سرورا! | گرانمایه اسپهبدا!صفدرا! }}

{{ب| خداوند جوشن!خداوند خود | دلاورتر از هر دلیرى که بود }}

{{ب| ایا جوهر ذو الفقار پدر | به مردانگى یادگار پدر }}

{{ب| مراد همه خلق در مشت توست | کلید حوایج سرانگشت توست <ref>همان،ص 233 و 234.</ref> }}

همو در«خطاب ثانى»خود به آن وجود نازنین و استمداد از آن حضرت،کلام حماسى‌اش شور بیشترى مى‌گیرد:

 

{{ب| به زین تافتى چهره آن جناب | چو از تیغ کوه بلند آفتاب <ref>همان،ص 249.</ref> }}

{{ب| بگفتند:یا رب چه بالاست این | چه فرخنده سیماى والاست این }}

{{ب| همانا که این:نامور حیدر است | صف نینوا وادى خیبر است }}

{{ب| که:اى قوم!عباس نام من است | حَرون <ref>اسب سرکش.</ref> توسنِ <ref>وحشى و رام نشدنى.</ref> چرخ رام من است }}

{{ب| همان زور خیبرشکن با من است | کرا تاب نیروى من در تن است }}

{{ب| ز پس:آتش تیغ و از پیش:آب | گسسته عنانها،بریده رکاب }}

{{ب| سپهبد هیون <ref>شتر تنومند و تندرو،و در اینجا مطلق مرکب تندرو.</ref> تاخت در رود زود | شگفتا که دریا بگنجد به رود }}

{{ب| روانى تو بر خاک و سنگ زمین | لب شتنه آلِ رسول امین }}

{{ب| چنان از عطش بود در التهاب | که گفتى:زره در برش گردد آب }}

{{ب| به یاد آمدش کام خشک امام | به خود گفت:این آب بادت حرام }}

{{ب| چو از دست آن آب را برفشاند | ملک از فلک بروى احسنت خواند <ref>همان،255 تا 260 با انتخاب.</ref> }}  

{{ب| ولیکن نبودش به دل راى جنگ | نمى‌خواست کآرد در آنجا درنگ }}

{{ب| نماندى در آن پهنه یک تن سوار | که با شاه جوید دگر کارزار <ref>همان،ص 263.</ref> }}

* [[دانشنامه‌ شعر عاشورایی‌ انقلاب‌ حسینی‌ در شعر شاعران‌ عرب‌ و عجم‌|دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج‌ 2، ص: 1014-1020.]]

* [[کاروان شعر عاشورا|محمد علی مجاهدی، کاروان شعر عاشورا، زمزم هدایت، ج1، ص 451-463.]]