نسخه
نسخه، کتاب، نوشته، آنچه از روى نوشته‌اى باز نوشته شود.
نسخه در شبیه خوانی یا تعزیه
نسخه از اصطلاحات شبیه‌خوانى است. متنى که تعزیه‌گردان، براى اجراى تعزیه‌اى گرد آورده یا مى‌نگارد و پیش از آغاز تعزیه میان شبیه‌خوانها پخش مى‌کند. تعزیه‌نامه هم به آن گفته مى‌شود.شعر تعزیه‌نامه‌ها اغلب به صورت اشعار عامیانه است.» [۱]
در هر تعزیه یک کاغذ بلند طومار مانندی به عرض تقریبا ده سانتی متر در اختیار هر تعزیه‌خوان قرار داده میشود که به آن نسخه گفته میشود. مجموعه همه این نوشته‌ها نیز نسخه نامیده میشود. مثلا نسخه تعزیه امام حسین(ع) که شامل تمام طومارهایی است که در دست تعزیه خوانان قرار دارد.
هر تعزیه یک نسخه اصلی یا سرنسخه یا فهرست دارد که در دست تعزیه‌گردان است و از روی همین نسخه اصلی است که تعزیه‌گردان یا کارگردان یا معین‌البکاء نوبت هر کس را می‌داند. نوبت‌ها با ذکر کلماتی از اول اشعار روی نسخه اصلی یا سرنسخه یا فهرست در دست اوست. هر تعزیه‌خوان زمانی که از روی متن نسخه می‌خواند و نقش خود را ایفا می‌کند تا زمانی که به علامتی نظیر خط طولانی یا خط فاصله بین سطور نرسیده ادامه می‌دهد و همین که به آن رسید توقف می‌کند و تعزیه گردان به کسی که نوبت اوست اشاره می‌کند.
نسخه تعزیه
تعداد و اسامی نسخه‌ها
نسخه‌های یک تعزیه ممکن است در همه جا یکسان نباشد و تفاوتهایی با هم داشته باشند. هر نسخه تعزیه در نتیجه علاقه مردم، تاثیر آداب و رسوم، موقعیت جغرافیایی ممکن است با بداهه گویی‌های تعزیه‌خوان در حین اجرا یا اهمال نسخه‌نویسان در زمان بازنویسی تغییر کرده‌باشد.
تعداد تعزیه های اصلی در ایران در حدود ۱۵۰ است که برخی از انها به صورت اصلی و برخی به صورت کپی موجود است. اسامی این تعزیه ها به صورت زیر است:
| آبکشی امام حسین(ع) | ذبح اسماعیل | عید غدیر خم |
| آمدن اهل شام به مسجد خرابه و تماشا به اهل بیت | ذبح عبدالله | غارت خیمه‌گاه یا شهربانو یا غارت و فرار شهربانو |
| آمدن پیغمبران سر نعش امام حسین(ع) | ذکریا | غلام ترک |
| آمدن ذوالجناح بر نعش جناب سیدالشهدا | راه گم کردن امام حسین(ع) | فاطمه صغری |
| آمدن شیر بر نعش سیدالشهدا | رفتن حضرت سکینه به مجلس ابن سعد برای گرفتن اجازه دفن شهدا | قانیا یا شاه فرنگ |
| ابن ملجم | روزه گرفتن اهل بیت یا روزه گرفتن ماه رمضان | کشیک شب یازدهم |
| ابوبکر | زوا بارگاه امام رضا | فروش نخلستان یا نخلستان فروشی |
| احمد صفاح | زوار نجف | قصاب جوانمرد یا جوانمرد قصاب |
| اربعین امام حسین(ع) | سرخک ملعون | گریه امام بیمار یا گریستن امام زین‌العابدین(ع) |
| افکندن حضرت ابراهیم در آتش | سرقت الردا | گل فرستادن فاطمه صغری از مدینه |
| امام محمد باقر(ع) | سلمان فارسی | گل و بلبل |
| امیر تیمور یا امیر تیمور والی شام | سلیمان و بلقیس | گوشواره کشیدن از گوش سکینه |
| انار آوردن جبرائیل یا فاطمه اناری | سوغاتی آوردن شمر | لیلی و مجنون |
| ایوب | شام غریبان | مالک اشهر |
| بازار شام | شاه چراغ | مالیات گرفتن جناب معین‌البکاء |
| باغ فدک | شاهزاده ابراهیم | مبعوث شدن پیامبر |
| بنی اسد | شاهزاده فتاح | متوکل بن عباسی |
| به چاه انداختن یوسف | شبیخون عاشورا | مرخص شدن اهل بیت از نزد یزید و رفتن به کربلا |
| بیرالعلم | شست بستن دیو | مرد بلخی |
| بیماری حسنین | شکار رفتن مامون | مردن زوار |
| پسر فروختن | شکار رفتن یزید | مرغ خونین |
| پشم رشتن فاطمه(س) | شهادت امام | موسی و درویش بیابانی |
| پشیمان شدن یزید | شهادت امام جفغر صادق(ع) | موسی ودیو بیابانی |
| تخت سلیمان یا تخت بلقیس | شهادت امام رضا(ع) | مهلت خواستن شب عاشورا |
| توپ زلزله | شهادت سعید | مهمانی یهود |
| تولد امام حسین(ع) | شهادت عبدالله بن حسن | ناصرالدین شاه |
| تولد زینب(س) | شهادت علی اصغر | نامه فاطمه صغری به پدر |
| جابر بن عبدالله انصاری | شهادت قاسم | نان پزی حضرت امیر(ع) |
| جرجیس و مشق علی اکبر و شهادت عثمان و جعفر برادران حضرت عباس(ع) | شهادت مسلم | نخلستان فروختن حضرت امیر(ع9 |
| جعفر طیار | شهربانو | نزول زهره یا عروسی زهرا |
| جنگ خندق | شیرافکن | وداع کردن سیدالشهدا با اهل بیت خود |
| جحه الوداع | شیر و فضه | ورود به شام |
| حر ریاحی | صحرای محشر | ورود به کوفه یا تخت خولی |
| حضرت ذکریا | ضربت خورن حضرت امیر | ورود به مدینه |
| حضرت عباس یا ابوالفضل | ضیغم شیرشکار | وفات ابراهیم |
| خار مغیلان | طفلان زینب | وفات امام موسی کاظم(ع) |
| خاک بازی امام حسین(ع) | طفلان مسلم یا دو طفل مسلم | وفات پیغمبر(ص) |
| خبر آرودن جبرئیل بر پیغمبر که امام حسن(ع) بر زهر شهید شود و امام حسین(ع) را در کربلا به ستم شهید کنند | ظهیر شامی یا ظهیر امام حسین | وفات حسن مجتبی(ع) یا وفات امام حسن(ع) |
| خبر فرستادن خاندان امام حسین(ع) به مدینه | عابس و شوزب | وفات حضرت خدیجه |
| خیبر با مرحب | عاق والدین | وفات حضرت رقیه |
| خروج مختار | عالم زر یا روز عالم زر | وفات حضرت زینب |
| خروج مصیب | عباس - امام | وفات حضرت معصومه |
| خطیب ولد | عباس هندو | وفات قنبر |
| دختر فروختن | عبیدالله زبیر | وهب نصرانی یا وهب کلبی |
| دختر نصرانی | عبدالله عفیف یا عبدالله عطیف | هابیل و قابیل |
| در و صدف | عروسی دختر قریش | هاشم عتبه |
| درویش بیابانی | عروسی شهربانو | هفتاد و دو تن |
| دفن کردن جماعت بنی اسد اجساد شهدا را | عقیل بن عبدالله | هند جگرخوار یا امیر حمزه یا حمزه سیدالشهدا |
| دل درد یزید | علی اکبر | هنده |
| دیر شیرین یا دیر راهب یا دیر خارجیها یا دیر فرنگی | عمر خطاب | یا حسین یا عمامه خونین یا معجزه امام |
| یاقوت و زمرد | یحی ذکریا |
منبع
- جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، قم، معارف، ج۱، ص ۴۴۷.
- صادق همایونی، تعزیه در ایران، انتشارات نوید شیراز، ص ۳۳۸-۳۹۰
پی‌نوشت
- ↑ دایرةالمعارف تشیع،ج ۴،ص ۴۴۵.