عبدالله بن مسلم بن عقیل
عبدالله بن مسلم بن عقیل، فرزند مسلم بن عقیل و رقیه دختر امام علی (ع)، [۱] از جوانان جنگجو و دلیر بنی هاشم بود. عبدالله به همراه مادر و سایر برادران خود از مدینه تا کربلا از ملتزمین رکاب امام حسین (ع) بود.
| اطلاعات اصحاب امام حسین (ع) | |
|---|---|
| نام کامل | عبدالله بن مسلم بن عقیل |
| خویشاوندان سرشناس | پدرش مسلم بن عقیل و مادرش رقیه دختر امام علی (ع) |
| نقش های برجسته | از اصحاب و جوانان جنگجو و دلیر بنی هاشم |
نقش در واقعه کربلا
عبدالله در شب عاشورا در پاسخ امام حسین (ع) مبنی بر اینکه یارانش آزادند و می‌توانند او را رها کرده و بروند، حمایت و پاسداری از آن حضرت را به منزله تعهدی تلقی کرد که می‌بایست به آن وفادار بود و جان خود را در این راه قربانی نمود. [۲]
ظهر عاشورا
در ظهر عاشورا و پس از شهادت همه اصحاب، عبدالله عازم میدان شد و از امام حسین (ع) اذن جهاد طلبید. امام حسین (ع) فرمود: هنوز از شهادت پدرت مسلم زمانی نگذشته و مصیبت او از خاطر ما زائل نشده است. عبدالله عرض کرد: پدر و مادرم فدای تو باد. من کسی نیستم که زندگانی دنیای پست را بر حیات جاودانی ترجیح دهم. خواهش می‌کنم که این جان ناقابل را به قربانی حضرت خویش قبول فرمایی. آنگاه امام حسین (ع) اذن داد و او به طرف میدان رفت و در حالی که چنین رجز می‌خواند، به نبرد پرداخت: [۳]
رجزخوانی
اَلیوم‌َ اَلقی' مُسْلِماً وَ هُوَ اَبی | ||
لَیسُوا کقَوم‌ٍ عُرِفوا بِالْکذِب‌ِ | ||
وَ فِتیة‌ٌ بادوُا عَلی دین‌ِ النَّبی‌ِّ | ||
لکن‌ْ خِیارٌ و کرام‌ُ النَّسَب‌ِ | ||
مِن هاشِمٍ الساداتِ اَهل الحَسَبِ |
امروز پدرم مسلم را دیدار می‌کنم، با آن گروهی که بر دین پیامبر خدایند.
آنان از قومی نیستند که مشهور و معروف به کذب و دروغ باشند. بلکه از خوبان و برگزیدگان و کریم‌النسب هستند.
از سادات هاشمی که اهل حسب و بزرگی هستند.
شهادت
بنا به نقل ابو مخنف، طبری و شیخ مفید، عبدالله بن مسلم دلاورانه جنگید و سه حمله به صفوف دشمن داشت. سرانجام عمرو بن صُبیح صیداوی، تیری به طرف او افکند و عبدالله دستش را سپر پیشانی خود قرار داد. دست و پیشانی‌اش به هم دوخته شد، چنان‌که نتوانست حرکت دهد و با تیر دوم او عبدالله به شهادت رسید. [۴] اما بنا به نقل بلاذری پس از اینکه عمرو بن صُبیح صیداوی اولین تیر را زد، مردم به‌طور گروهی و یا شخص زید بن ورقاء او را به شهادت رساند و گفته شده شخص دیگری نیزه‌ای بر قلب او وارد آورد و آن بزرگوار به شهادت رسید. [۵] با توجه به روایات فوق الذکر، در منابع از چند نفر به صورت انفرادی (عمرو بن صُبیح صیداوی، عامر بن صعصعه، اسید بن مالک و زید بن ورقاء)، [۶] و نیز از لشکر کوفه به‌طور دسته‌جمعی به عنوان قاتل عبدالله بن مسلم یاد شده است. لیکن بیشتر آنان عمرو بن صُبیح صیداوی را قاتل دانسته‌اند. گفته شده زید بن ورقاء که در قتل او بسیار مؤثر بود، به دست مختار ثقفی کشته شد. زید گوید وقتی نزد وی آمدم او از دنیا رفته بود، تیری که بر شکمش زده بودم، بیرون کشیدم. آن تیری که بر پیشانی‌اش بود، حرکت دادم که بیرون آید، چوب تیر بیرون آمد، اما پیکان آن در پیشانی ماند. [۷]
به گفته برخی او به هنگام شهادت 26 [۸] و به قولی 14 [۹] سال سن داشت. البته بعضی نیز بدون اشاره به سن او، از وی به عنوان فتی (جوان) یاد کرده‌اند. [۱۰] البته با توجه به سن 35 سالگی که برای پدرش ذکر کرده‌اند، [۱۱] گرچه 14 سالگی برای او بعید نیست اما 26 ساله بودنش محال است.
برخی از مورخان و ارباب مقاتل او را اولین شهید بنی هاشم دانسته‌اند، [۱۲] ولی اکثرشان بر این باورند که او پس از علی اکبر عازم میدان گردید و بعد از آن حضرت به شهادت رسید. [۱۳]
در زیارت رجبیه و زیارت ناحیه مقدسه به وی سلام داده شده است: ”السَّلامُ عَلَی القَتیلِ بنِ القَتیلِ عَبدِاللهِ بِنِ مُسلِمِ بنِ عَقیلٍ وَ لَعَنَ اللهُ قاتِلَهُ عامِرَ بنَ صَعصَةَ وَ قیلَ أسَدَ بنَ مالِکٍ“ [۱۴]
منبع
مرضیه محمدزاده، شهیدان جاوید، نشر بصیرت، ص 423-426.
پی نوشت
- ↑ ر.ک : کتاب کتاب نسب قریش، مصعب بن عبدالله زبیری، چاپ لوی پروونسال، قاهره: 1953 م.، مصعب بن عبدالله زبیری، چاپ لوی پروونسال، قاهره: 1953 م.، ص45؛ المحبّر، ابن حبیب، محمد، به کوشش ایلزه لیشتن اشتتر، حیدرآباد دکن: 1361 ﻫ ق / 1942 م. ، ص56؛ تاریخ خلیفة بن خیاط، ص145؛ المعارف، ابن قتیبه، عبدالله، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، 1960 م. ، ابن قتیبه، عبدالله، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، 1960 م. ، ص204؛تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 ﻫ ق / 1962 – 1967 م.، ج5، ص468؛ مقاتل الطالبیین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، ترجمۀ هاشم رسولی محلاتی، تهران: کتابفروشی صدوق. ، ص92؛رجال طوسی، شیخ طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، به کوشش محمد صادق آل بحر العلوم، نجف: 1381 ﻫ ق، شیخ طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، به کوشش محمد صادق آل بحر العلوم، نجف: 1381 ﻫ ق.، ص80؛ شرح الاخبار فی فضایل الائمه الاطهار (ع)، قاضی نعمان تمیمی مغربی، نعمان بن محمد، تحقیق سید محمدرضا حسینی جلالی، قم: مؤسسه نشر اسلامی، 1409 ه ق.، ص195؛ لباب الانساب و الالقاب و الاعقاب، بیهقی، ابوالحسن علی بن زید (ابن فندق)، به تصحیح سیدمهدی رجایی اصفهانی، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی، 1410 ﻫ ق. ، ج1، ص339.
- ↑ ر.ک : امالی، صدوق (ابن بابویه)، ابوجعفر محمد بن علی، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت: 1990 م.، ص133.
- ↑ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدرآباد دکن: 1395 ه ق/ 1975 م.، ج5،ص211؛ 5. ابصار العین فی انصار الحسین (ع)، سماوی، محمد بن طاهر، تحقیق محمد جعفر طبنسی، مرکز الدراسات الاسلامیه لحرس الثوره.، ص90.
- ↑ ر.ک : وقعه الطف، ابومخنف لوط بن یحیی، چاپ محمدهادی یوسفی غروی. ، ص247؛تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 ﻫ ق / 1962 – 1967 م.، ج5، ص447؛ ارشاد القلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، 1375 ﻫ ق. القلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، 1375 ﻫ ق.، ج2، ص111.الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره : 1960 م.، ص257؛ مقاتل الطالبیین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، ترجمۀ هاشم رسولی محلاتی، تهران: کتابفروشی صدوق. ، ص92؛ تاریخ بلعمی، تکمله و ترجمه تاریخ طبری، بلعمی، ابو علی محمد بن محمد، تهران: انتشارات اداره کل نگارش وزارت فرهنگ، 1341 ش.، ج2، ص709.
- ↑ ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 م.، ج2، ص497.
- ↑ ر.ک : کتاب نسب قریش، مصعب بن عبدالله زبیری، چاپ لوی پروونسال، قاهره: 1953 م.، ص45؛ تاریخ خلیفه بن خیاط، ص145؛ المعارف، ابن قتیبه، عبدالله، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، 1960 م. ، ابن قتیبه، عبدالله، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، 1960 م. ، ص204؛تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 ﻫ ق / 1962 – 1967 م.، ج5، ص468؛ مقاتل الطالبیین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، ترجمۀ هاشم رسولی محلاتی، تهران: کتابفروشی صدوق. ، ص92؛رجال طوسی، شیخ طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، به کوشش محمد صادق آل بحر العلوم، نجف: 1381 ﻫ ق، شیخ طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، به کوشش محمد صادق آل بحر العلوم، نجف: 1381 ﻫ ق.، ص80؛ شرح الاخبار فی فضایل الائمه الاطهار (ع)، قاضی نعمان تمیمی مغربی، نعمان بن محمد، تحقیق سید محمدرضا حسینی جلالی، قم: مؤسسه نشر اسلامی، 1409 ه ق.، ص195؛ لباب الانساب و الالقاب و الاعقاب، بیهقی، ابوالحسن علی بن زید (ابن فندق)، به تصحیح سیدمهدی رجایی اصفهانی، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی، 1410 ﻫ ق. ، ج1، ص339.
- ↑ انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 م.، ج2، ص497.
- ↑ لباب الانساب و الالقاب و الاعقاب، بیهقی، ابوالحسن علی بن زید (ابن فندق)، به تصحیح سیدمهدی رجایی اصفهانی، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی، 1410 ﻫ ق. ، ج1، ص339.
- ↑ ر.ک : تنقیح المقال فی احوال الرجال، مامقانی، شیخ عبدالله، نجف: المطبعه الحیریه، 1352 ﻫ ق.، ص202.
- ↑ انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 م. ج2، ص497.
- ↑ لباب الانساب و الالقاب و الاعقاب، بیهقی، ابوالحسن علی بن زید (ابن فندق)، به تصحیح سیدمهدی رجایی اصفهانی، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی، 1410 ﻫ ق. ، ج1، ص402.
- ↑ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدرآباد دکن: 1395 ه ق/ 1975 م.، ج5، ص111؛ امالی، صدوق (ابن بابویه)، ابوجعفر محمد بن علی، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت: 1990 م.، ص137.
- ↑ ر.ک : وقعه الطف، ابومخنف لوط بن یحیی، چاپ محمدهادی یوسفی غروی. ، ص247؛تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 ﻫ ق / 1962 – 1967 م.، ج5، ص447؛ ارشاد القلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، 1375 ﻫ ق.، ج2، ص447؛ 5. ابصار العین فی انصار الحسین (ع)، سماوی، محمد بن طاهر، تحقیق محمد جعفر طبنسی، مرکز الدراسات الاسلامیه لحرس الثوره.، ص90.
- ↑ برای تفصیل بیشتر ر.ک :تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 ﻫ ق / 1962 – 1967 م.، ج5، ص468؛رجال طوسی، شیخ طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، به کوشش محمد صادق آل بحر العلوم، نجف: 1381 ﻫ ق، شیخ طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، به کوشش محمد صادق آل بحر العلوم، نجف: 1381 ﻫ ق.، ص80؛ مناقب آل ابی‌طالب، ج4، ص105؛ 5. ابصار العین فی انصار الحسین (ع)، سماوی، محمد بن طاهر، تحقیق محمد جعفر طبنسی، مرکز الدراسات الاسلامیه لحرس الثوره.، ص89-90؛ بحار الانوار، ج101، ص271؛ انصار الحسین (ع)، ص150؛ اکلیل المصائب فی مصائب الاطائب، تنکابنی، محمد، تصحیح و تحقیق محمد رضا افتخارزاده، قم: دفتر نشر معارف اسلامی، 1373 ش.، ص184؛ فرسان الهیجاء، محلاتی، ذبیح الله، مرکز نشر کتاب، 1390 ه ق.ء، ج1، ص254؛ قاموس الرجال، طوسی التستری، محمدتقی، تهران: مرکز نشر کتاب، 1379 ه ق.، ج6، ص615؛ وسیله الدارین فی انصار الحسین، موسوی زنجانی، بیروت: مؤسسه اعلمی، 1402 ﻫ ق. ، ص231.