سنت عزاداری و منقبت خوانی در تاریخ شیعه امامیه
سنت عزاداری و منقبت خوانی در تاریخ شیعه امامیه، کتابی است درباره آداب و رسوم و سوگواری‌های پیرامون واقعه کربلا که توسط مؤسسه شیعه‌شناسی گردآوری شده است.
| سنت عزاداری و منقبت خوانی در تاریخ شیعه امامیه
| |
|---|---|
 | |
| ناشر | مؤسسه شیعه شناسی |
| محل نشر | قم |
| تاریخ نشر | 1386 |
| شابک | 978-964-96928-9-0 |
| تعداد صفحات | 144 |
| موضوع | آداب و رسوم و سوگواری‌های پیرامون واقعه کربلا |
| زبان | فارسی |
درباره کتاب
این کتاب مشتمل بر دو مقاله فارسى، که توسط مؤسسه شیعه‌شناسى با مقدمه محمود تقى‌زاده داورى منتشر شده است: مقاله اول که توسط دکتر صادق آئینه‌وند براى مؤسسه شیعه‌شناسى ارسال شده، در واقع جزوه تحقیقى دوره دکترى دکتر حسین پوراحمدى است که براى استاد ارجمندشان تهیه شده است. مقاله دوم نیز بخشى از کتاب «پویایى فرهنگ و تمدن اسلام و ایران»، نوشته دکتر على‌اکبر ولایتى است. کتاب، مشتمل بر یک مقدمه و دو مقاله است که مطالب مقالات به‌صورت سلسله‌وار بدون فصل‌بندى خاصى ارائه شده است. مقالات به شیوه علمى نگارش شده و به منابع مختلف شیعه و سنى استناد شده است.
مقدمه کتاب
در مقدمه کتاب ابتدا به اشتراکات تشیع با سایر مسلمین به لحاظ اعتقادى و مناسک و اعمال پرداخته شده است. سپس بر این نکته تأکید شده است که شیعیان در عین حال به عنوان یک شاخه مذهبى در درون مذاهب اسلامى از عقاید و اعمال متمایزى نیز برخوردارند. اعتقاد به عدل الهى، خمس، زیارت بقاع شریف ائمه (ع)، برگزارى مجلس جشن در ولادت آن‌ها و سوگوارى در سالگرد شهادت آن‌ها از جمله این اختصاصات است. در بخش دیگرى از مقدمه از پاى‌بندى شدید شیعیان به مراسم سوگوارى امام حسین (ع) یاد شده که ریشه‌هاى تاریخى کهنى دارد و به زمان حضور امامان شیعه و اهتمام آن‌ها به برگزارى مجالس عزاى امام حسین (ع) بازمى‌گردد. این سیره سپس تداوم یافته و قرن به قرن و نسل به نسل تا به امروز حفظ گردیده است.
چکیده
مقاله اول
«شیعه امامیه و عزادارى امام حسین (ع) از آغاز تا عصر صفوى»، عنوان مقاله اول کتاب است. نویسنده در ابتداى مقدمه درباره مقاله‌اش چنین مى‌نویسد: «شیعه امامیه از ابتدا داراى مراسم و مواسمى بوده که سرچشمه آن‌ها به عصر پیامبر (ص) و امام معصوم (ع) برمى‌گردد. آنان پیروان خود را به بزرگداشت این آیین‌ها و سنت‌ها تشویق و ترغیب مى‌نمودند. این سنت‌ها تحت تأثیر شرایط گوناگون، به ویژه حکومت‌ها و آداب و رسوم بومى، در طول تاریخ دچار دگرگونى شده‌اند. این نوشتار به بررسى مراسم عزادارى و تاریخچه آن نزد مسلمانان مى‌پردازد.
نویسنده ابتدا به عزادارى در سیره پیامبر (ص) و گریه آن حضرت در مرگ فرزندش ابراهیم، گریه بر قبر مادرشان و نیز گریه بر مرگ فاطمه بنت اسد اشاره کرده است. ذکر داستان عزادارى بر حمزه سیدالشهداء و پس از آن عزادارى بر امام حسین (ع) از دیگر مراسمى است که در منابع آمده است.
نویسنده در ادامه به نقد گزارش‌هاى طبرى و ابن اثیر در نارضایتى یزید از فاجعه کربلا و شهادت امام حسین (ع) پرداخته و چنین احتمال داده که چنین رفتارى براى کاهش نفرت مسلمانان از دستگاه حکومتى امویان جعل شده باشند، به ویژه آنکه روایاتى نیز نقل شده است که یزید سعى در توجیه عمل قتل امام حسین (ع) و یارانش داشته است.
بررسى شیوه عزادارى ائمه اطهار (ع) و تحولات عزادارى در عهد آل‌بویه آخرین مباحث این بخش از کتاب را تشکیل مى‌دهد. در زمان آل‌بویه و از دهه‌هاى آغازین قرن چهارم، دگرگونى‌هاى بسیارى در ظاهر و محتواى مراسم و سنت‌هاى شیعى پدید آمد. این دگرگونى‌ها در عزادارى امام حسین (ع) در روز عاشورا چشمگیرتر بود. در سال 352 ق، براى نخستین بار از سوى حکومت، روز عاشورا تعطیل رسمى و عزاى عمومى اعلام شد. از مردم نیز خواسته شد که با پوشیدن لباس‌هاى سیاه، اندوه خود را در عزاى امام حسین (ع) نشان دهند. سنت عزادارى امام حسین (ع) تا اواخر حکومت آل‌بویه ادامه یافت. تا زمان آل‌بویه، معمولاً عزادارى براى امام حسین (ع) به‌صورت مجالس کوچک و مختصر و مخفیانه در خانه‌ها برپا بود، ولى از زمان آل‌بویه، دسته‌جات بزرگ عزادارى به‌صورت آشکار و تظاهرات در کوچه‌ها به راه افتاد.
مقاله دوم
«سنت عزادارى حسینى و منقبت خوانى در میان مسلمانان»، عنوان بخش دوم کتاب است. نویسنده در مقدمه، به ریشه‌هاى این سنت از عصر ظهور و زمان پیامبر (ص) اشاره مى‌کند. در ادامه، روایت ام‌سلمه را در پیشگویى پیامبر (ص) درباره امام حسین (ع) و گریه پیامبر براى شهادت آن حضرت که در منابع مختلف شیعه و سنى نقل شده، مورد استناد قرار مى‌دهد. وى سپس به نقد اختصاص عزادارى اهل بیت (ع) به شیعیان پرداخته و چنین مى‌نویسد: «از همان آغاز سنت منقبت خوانى و عزادارى اهل بیت (ع)، به ویژه سیدالشهداء (ع)، این موضوع به‌گونه یک شعار مشترک و سنت فراگیر ظاهر گردید و هرگز اختصاص به شیعیان نداشت. چنان که در جاى جاى همین نوشتار مطالعه خواهید نمود، شاعران عاشورایى که در مورد حادثه کربلا سوگ سروده‌اى ارائه داده‌اند به یک فرقه خاص اختصاص ندارند و...»، مؤلف سپس با ذکر اخبار مختلف از طبرى، ابى‌مخنف و...، به تأیید این دیدگاه مى‌پردازد.
شیوه معصومان (ع) در برگزارى عزادارى حسینى از جمله موضوعات مهم کتاب است که مى‌تواند براى یک عزادار واقعى الگو و رهنما باشد. به گفته نویسنده، اهل بیت پیامبر (ص) و به ویژه امامان معصوم (ع) از دو طریق به گرامیداشت حادثه عاشورا و نشر پیام آن مى‌پرداختند: نخست آنکه به مناسبت‌هاى مختلف و به شیوه‌هاى متفاوت به تشویق عزادارى و ترویج ذکر مصیبت امام حسین (ع) و یارانش پرداختند، اجر و ثواب عزادارى براى امام حسین (ع) و پاداش گریه و حزن بر آن حضرت و یارانش را مرتب گوشزد مى‌نمودند؛ دوم آنکه آنان خود به عزادارى حسینى اقدام نموده، در عمل اهمیت این موضوع و ارزشمندى آن را به مسلمانان نشان مى‌دادند.
در ادامه این مقاله، نویسنده سعى کرده است که شیوه عزادارى براى سالار شهیدان در اعصار مختلف را از منابع، استخراج و ارائه نماید. بررسى شیوه عزادارى در اعصار آل‌بویه، غزنویان، تیموریان و قاجاریه مى‌تواند براى خواننده بسیار جذاب باشد.
دکتر ولایتى همچنین در ادامه مقاله، به لحاظ مکانى و در اقلیم‌هاى مختلف نیز شیوه‌هاى عزادارى را مورد بررسى قرار داده است. سابقه عزادارى در شبه قاره و جنوب شرق آسیا، افغانستان، قلمرو عثمانى و شمال آفریقا از دیگر مباحثى است که حکایت از آن دارد که ارادت به اباعبدالله الحسین (ع) به سرزمین خاصى تعلق نداشته و فراتر از مکان و زمان است.