درر السمط فی خبر السبط

ابوعبدالله محمّد بن عبدالله بن ابی بکر قضاعی (ابن ابار). تصحیح عزالدین عمر موسی. چاپ اول: بیروت، دار الغرب الاسلامی، 149.1407 ص، رقعی. نویسندهٔ کتاب، معروف به ابن ابار بلنسی (م 658 ق)، مورّخ و محدث و ادیب نامدار اهل سنت است. وی در این کتاب، که عنوان آن دلالت دارد که ویژهٔ سید الشهدا باشد، عهده دار گزارشی مختصر از تاریخ صدر اسلام و قیام و شهادت امام حسین - ع - شده است. متن کتاب از صفحهٔ 61 آغاز می شود و در صفحهٔ 126 به پایان میرسد و نزدیک به نیمی از آن دربارهٔ امام حسین نیست و نیز نزدیک به نیمی از صفحات آن پاورقیهای مصخح است. نتیجه اینکه متن نویسنده در حدودسی صفحه و مطالب دربارهٔ امام حسین در حدود پانزده صفحه و به اندازهٔ یک رساله است. مصخح در آغاز کتاب بتفصیل از زندگی و جایگاه علمی مؤلف و این کتاب او بحث کرده و، از جمله، گفته است که وی احتمالاً کتاب حاضر را در پایان عمرش تألیف کرد. درر الشمط را میتوان مرثیهٔ منثور برای اهل بیت و، بویژه، امام حسین شمرد. چنانکه کتاب دیگر ابن ابار با عنوان معادن النجین فی مراتی الحسین را، که تاکنون نسخه ای از آن یافت نشده است، میتوان مرثیهٔ منظوم قلمداد کرد. نثر دررال نمط مسجع و سرشار از آرایه های ادبی و مانند کتابهای مقامات و، بواقع، انشانویسی و پیچیدهگویی و بسیار موجز است. مطالب کتاب، عنوان ویژه ای ندارد و هر پارهٔ آن با عنوان «فصل» از پارههای دیگر جدا می شود. میانگین هر فصل در حدود یک - دو صفحه است و مطالب آن معمولاً با آیه و حدیث و شعر و مثل آمیخته است. نویسنده در بحث از امام حسین، به نامه های کوفیان و روانه شدن مسلم بن عقیل به کوفه و هجرت آن حضرت و ملاقات با حر و شهادت امام اشاره کرده است. وی چندان به مدح آن حضرت و قدح یزید پرداخته که عدهای گفته اند از این کتاب رایحهٔ تشیع به مشام می رسد. نویسنده، امیرالمؤمنین را نخستین مردی میداند که اسلام آورد و او را مقدم بر ابوبکر و عمر می شمارد (ص 79). همچنین وی امیرالمؤمنین را آخرین خلیفه و معاویه را نخستین پادشاه میداند و ضمن تصریح به اختلاف بسیار میان این دو، هر دو را بهشتی قلمداد می کند و، نتیجه اینکه، امام حسن - ع - را خلیفه نمی شمارد (ص 89). در جایی از امیرالمؤمنین با صفت «وصی» (ص 92)، و در جایی دیگر با صفت «سید الاوصیاء» (ص 88)، یاد می کند و در جایی دیگر میگوید: «فلولا ان لانبی بعدی نصی فی الامتناع، لکانت انت منی .(VʻÄ بمنزلة هارون من موسی "حجة فی الاتباع» (ص گفتنی است ابو جمعه، یا ابن ابی جمعه، سعید بن مسعود ماغوسی مراکشی (م 1016 ق یا بعد از آن)، عهده دار روشن کردن اشارات این کتاب شده و با رجوع به پانصد کتاب، شرحی بر آن با عنوان نظم فرائد الغررفی سلک فصول الذرر نگاشته است. برای شناخت نسخه های خطی و چاپهای این کتاب و منابع زندگینامهٔ نویسنده و شارح سابق الذکر ان به کتاب اهل البیت علیهم الشلام فی المکتبة العربیة (ص 165 - 167 و 647 ም†A(, رجوع شود.

منابع

کتابشناسی تاریخی امام حسین علیه‌السلام، محمد اسفندیاری، ص 50-51.