مناقب خوانی
مناقب خوانی ذکر مناقب اهل بیت به آواز بلند در معابر عمومی است.
معنا و مفهوم
منافب خوانی یا «منقبت خوانی» در لغت به معنای بیان اوصاف ستوده و در اصطلاح آیین خواندن اشعار یا متونی با موضوع بیان مناقب، احادیث، کرامات والقاب امامان شیعه و داستانهای مربوط به ایشان با آواز بلند در معابر عمومی است. به اجرا کننده این آیین «مناقبی» یا «مناقب خوان» یا «منقبت خوان» می گفتند.
نحوه منقبت خوانی
مناقب خوانان در کوچه ها و خیابانها پرسه میزدند و به آواز بلند، اهل بیت را مدح می‌کردند. مردم نیز در اطراف ایشان گرد می‌آمدند و گاه به آنها پولی می‌دادند. مناقب خوانان به دستگاههای آوازی آشنایی داشتند و معمولا هنگام مناقب خوانی، شیئی نظیر نیزه، توغ، سفره، بیرق، چراغ، تبرزین در دست می‌گرفتند. در مقابل مناقب خوانان، «فضائل خوانان» یا «فضیلت خوانان» بودند که با روشی مشابه در مناطق سنی نشین به مدح صحابه و گاه طعن شیعیان می‌پرداختند. با این حال همه مناقب خوانان لزوما شیعه مذهب نبوده‌اند.
تاریخچه
آیین مناقب خوانی در عهد سامانیان ظهور کرد و در دوره غزنویان و سلجوقیان با وجود مخالفت‌های حکام وقت فراگیر شد. اوج شکوفایی این آیین در دوره آل بویه بوده‌است. در دوره حاکمیت مغولان و تیموریان نیز مناقب خوانی رواج داشت اما با روی کار آمدن صفویان و به موازات رونق یافتن روضه خوانی به تدریج این آیین رو به افول نهاد تا دوره معاصر که در حال اضمحلال است.
قدیمی ترین سند موجود در باب مناقب خوانی گزارش عبدالجلیل رازی قزوینی در کتاب «نقض» است. وی ضمن اشاره به قدمت منقبت خوانی از رونق این آیین در دوره معاصر خود در مناطق ری، قزوین، قم، کاشان، ساوه، نیشابور، سبزوار، گرگان و مازندران سخن گفته است. واعظ کاشفی هم در فتوت نامه سلطانی از مناقب خوانان نام برده و در دو قرن پس از او نیز در ابومسلم نامه قصایدی برای اجرا توسط مناقب خوانان مکتوب شده است.
از مشهور ترین مناقب سرایان کسایی مروزی، قوامی رازی، سنایی غزنوی، حسن کاشی، محتشم کاشانی، کمال بن غیاث شیرازی، همای شیرازی و قاآنی هستند. از مناقب خوانان ابن حسام خوسفی، حسن سلیم، سید کاظم (بلبل کابلی) را می‌توان نام برد. محمد علی رجبی کیاسری (در ساری)، براتعلی زابلستانی (در بهشهر)، سید مصطفی سعیدی (در بروجرد)، ابوالقاسم دانش پژوه (در کاشمر) نیز در زمره مناقب خوانان معاصرند.