پنجه

_ پنجه (پنج به های نسبت)، پیکره و نقش دست از مچ تا سری تج انگتست که آن را از مسی، برنج، ورشو، نقره با طلا میسازند بر پا بر روی کاغذ، پارچه و چیزهای دیگر میاندازند و همچون نماد قدرت وقد است و یا طلسم و تعویل دقع شرّ و بلا به کار میبرند. نیروی جادوانه و قدسیانهٔ عدد 5 : در قرهنگ و ادبیات دینی و غیردینی ایرانی و آسلامی عدد 5 یک منبع مقهومی و از اعداد تماد پنی بوده که ارزش فرهنگی - اجتماعی داشته است. مردم برای عدد 5 توان و خاصیت جادویی اثرگذار میپنداشته، و آن را درگاه شماری ساننماها، زندگی روزانه و حیات معنوی - دینی برجسته و مقدس و همچون افسون ضد شر و چشم بد (ه م) به شمار میآوردهاند. نقش و اهمیت مفهومی نمادین عدد 5 در قرهنگ ایران و دین مزدیسنا در این شاخصه ها آشکار می شود: 5 روز بودن هریک از گاهنبارهای ششگانهٔ سال و برپا کردن جشن در بر ر ز پنجم هرگاهنبار؛ افزودن 5 روز به پایان آخرین ماه از ماههای 30 روزهٔ سالیه نام «پنجه» یا «لاینجک» (پنجهٔ دزدیده به خمهٔ مسترقه) (کریستن سن، 379/2): برگذاری مراسم یادآوری مردگان لړ_ ایام پنجه (بلوکباشی، توروز...، 64)؛ تفأل زدن به هړیک از روزهای پنجه (در مازندران «پیتک» یا (پیکٹ&) در اویما (ایان ماه)، اخرین ماه سال طبری، و پیشبینی کردن و نحیت کشاورزی در 5 ماه آغاز سال (همان، 49)؛ به حکومت برگزیدن میر نوروزی (ه م) یا پادشاه نوروزی در 5 روز پنجه و فرمانروایی 5 روزهٔ او: «سخن در پرده میگویم، چو گل از غتچه بیرون آیا که بیش از 5 روزی نیست. حکم میر نوروزی»! (همان، 41؛ حافظ، 317)! نوشتن افسون رماندن زهر جانوران گزنده _ در فاصلهٔ دو طلوع قجر و شمس در روز 5 اسفند (روز اسفندارمذ از ماه اسفندارمذ) (نک: بیرونی، الاتار...، 229، التفهیم، 259-260؛ نیز تفضلی، 178، 179). پیوند و رابطهٔ عدد 5 با ارکان دین واحکام الاهی و شخصیتهای مقدس دینی در فرهنگ اسلامی، مانند 5 ستون دین؛ 5 گاه تماز روزانه (188/ER,VI)؛5 رکن حج نزد شافعی (آنندراج، 943/2: برای آگاهی بیشتر دربارهٔ این 5 رکن، نک: شیخ الاسلام، 136-138، -144-14)؛5 پیامبر اولوالعزم : پنج تن آل عبا(ع) یا «خمهٔ طیبه»؛ و 5 قدیس بزرگ: بهاءالحق مولتانی، رکن عالم لکهنویی، شمس تبریزی مونتانی، مخدوم جهانیا جهانگشت اوچه و فریدالدین «شکر گنج» پتن در فرهنگ شبه قارهٔ هند (ETA, VIIIf252). همچنین عدد 5 و مضارب آن، مانند «پنج و پانزده» و «پنج و پنجاه» همچون طلسم ضد چشم بد در برخی جامعه های مسلمان به کار برده می شدند. مثلاً مسلمانان مراکش باور داشتند که سفری که 5 روز یا 5 ماه یا 5 سال طول بکشد، نیروی جادویی عدد 5 مسافر را از هرگونه گزند حفظ میکند (وسترمارک، 28-27). عدد 5 را برای حفاظت اشیاء بیجان نیز به کار میبردند و نقش آن را روی سفالها، سینیها، کیسه ها. گلیمها، قالیها و جز آن میانداختند تا آنها را از آسیب دور سازند. امروزه نقش 5 بر روی این چیزها خصوصیت جادویی گذشتهٔ خود را از دست داده، و به صورت نقش تزیینی درآمده است (همو، 33). _ پنجشنبه، روز پنجم هفته نیز به واسطهٔ عدد 5 دارای قدرت حفاظتی دانسته میشد. از این رو به باور مردم مسلمان مراکش با ادای عبارت «پنج و پنجشنبه» می توان از گزند چشم بد مصون ماند. با برای دفع شر از سخن کسی که دربارهٔ کودکی به گونه ای سخن بگوید که احتمال آسیب رساندن به سلامت او برود، میتوان با گفتن عبارت «او در پیج و پنجشنبه زاده شده»، کودک را از گزند دور ساخت (همو، 29-28). به همان اندازه که کاربرد عدد 5 برای دفع چشم بد سودمند به نظر می رسیده، کاربرد آن گاهی نزد برخی بزرگان ناروار ناشایست به شمار می رفته است. در فاس مراکش هدیه دادن 5 قلم از یک چیز را ناخجسته میدانستند و از آن پرهیز می کردند؛ مثلاً گرفتن هدایایی مانند 5 کله قند. 5 ماکیان و... را رد میکردند (همو، 29). دست، مظهر 5: دست (= پنجه)، به ویژه دست راست، در فرهنگها و ادیان مردم بسیاری از سرزمینهای جهان، به سبب در برداشتن 5 انگشت، همچون عدد 5 نیروی جادوانه و قدسیانه یافته، و مظهر قدرت، شوکت، قضیلت، عدالت، راستی و پاکی به شمار رفته است (بلوکباشی، « مفاهیم...»، 13). بنابر یک روایت اسطورهای در فرهنگ ایران، جمشید پادشاه پیشدادی نخستین کسی بود که انگشتری به دست چپ کرد. از او پرسیدند «که چرا زینت به چپ دادی و فضیلت راست راست؟! گفت:راست را زینت راستی تمام است» (سعدی، 214؛ برای ارزش اجتماعی- فرهنگی دست راست. نک:هد، دست). بر روی مهرهای استوانه ای شکل به دست آمده در بینالنهرین