ابن مکی نیلی
سعید بن احمد بن مکّی نیلی، مؤدب، از ادبای مشهور شیعه در اواسط قرن ششم هجری است. وی در بغداد می‌زیست، از فدائیان عترت طه بود که در راه عقیده و مذهب و ستایش اهل بیت فراوان شعر سرود، بدان حد که او را به غلو و افراط نسبت دادند.
ابن شهر آشوب در «معالم العلماء» او را در شمار پرهیزکاران از سرایندگان نام برده است.
یاقوت حموی می‌نویسد: او شیعه مذهب، نحوی دانشوری بود که با لغت و ادب آشنا و در شیعه‌گری راه افراط و مبالغه می‌پیمود و شعر نیکویی دارد. بیشتر اشعارش در ثنا و ستایش اهل بیت سروده شده و در غزل‌سرایی لطیف است. [۱]
او در حدود 100 سال عمر کرد و به سال 565 ه. ق. درگذشت. [۲]
1- أبکی علیه و لو أن البکاء علی‌سوی بنی احمد مختار ما خلقا
2- تاللّه کم قصموا ضهرا لحیدرةو کم بروا للرسول المصطفی عنقا
3- و اللّه ما قابلوا بالطف یومهم‌إلا بما یوم بدر فیهم سبقا [۳]
1- برای او (امام حسین «ع») می‌گریم. زیر گریه فقط برای فرزندان پیامبر «ص» آفریده شده است.
2- سوگند به خدا که چه بسیار پشت حیدر را شکستند و چه بسیار سر رسول مصطفی (ص) را از بدن جدا کردند.
3- سوگند به خدا که جنگ روز طف فقط به خاطر انتقام روز بدر بود.
مدح رسول اللّه و اهل بیت او:
1- و «محمّد» یوم القیامة شافع‌للمؤمنین و کلّ عبد مقنت
2- و علیّ و الحسنان إبناء فاطم‌لمؤمنین الفائزین الشیعة
3- و علی زین العابدین و باقر العلم‌التقّی و جعفر هو منیتی
4- و الکاظم المیمون موسی و الرّضاعلم الهدی عند النوائب عدّتی
5- و محمد الهادی الی سبل الهدی‌و علیّ المهدی جعلت ذخیرتی
6- و العسکرییّن اللذین بحبّهم‌أرجو اذا أبصرت وجه الحجّة [۴]
1- رسول خدا در روز حشر، شفیع مؤمنان و بندگان رام و مطیع باشد.
2- علی با دو فرزندش (زادگان فاطمه)، شیعیان را به رستگاری رسانند.
3- و زین العابدین علی، باقر علم پیامبر، محمد و ازآن‌پس زاده‌اش جعفر، رهبر آمال‌اند.
4- کاظم فرخنده مآل، موسی، زاده‌اش رضا، پرچم هدایت و تقوی و در مشکلات پناه من‌اند.
5- زاده‌ی رضا، محمد، هادی سبل، از آن پس علی برگزیده‌ی امم، ذخیره‌ی فردای من‌اند.
6- دو پیشوای عسکر، حسن و زاده‌اش مهدی که امیدوارم به یمن وجودشان به حقیقت راه یابم.
مدح علی بن ابیطالب (ع):
1- فان یکن آدم من قبل الوری‌بنی و فی جنّة عدن داره
2- فان مولای علیا ذا العلی‌من قبله ساطعة أنواره
3- تاب علی آدام من ذنوبه‌بخمسة و هو بهم أجاره
4- و ان یکن نوح بین سفینةتنجیه من سیل طمی تیّاره
5- فان مولای علیا ذالعلی‌سفینة ینجو بها أنصاره
6- و ان یکن ذو النون ناجی حوته‌فی الیمّ لما کظّه حصاره
7- ففی جلنری للأنام عبرةیعرفها من دلّه اختیاره
8- ردّت له الشمس بأرض بابل‌و الیل قد تجللت أستاره
9- و ان یکن موسی رعی مجتهداعشرا الی أن شفّه انتظاره
10- و سار بعد ضرّه بأهله‌حتی علت بالوادیین ناره
11- فان مولای علیا ذا العلی‌زوجّه و اختار من یختاره
12- و ان یکن عیسی له فضیلةتدهش من أدهشه انبهاره
13- من حملته أمّه ما سجدت‌للّات بل شغلها استغفاره
1- اگر آدم بو البشر، پیش از عالمیان پیامبر شد و در بهشت برین مأوا گرفت.
2- سرور و سالارم علی صاحب معالی، از آن پیشتر پرتو انوارش بالا گرفت.
3- خدای جهان به حرمت پنج تن از خطای آدم درگذشت، و آدم پناه و حرمت یافت.
4- اگر نوح سرخیل رسولان، کشتی نجات آراست تا از سیل طوفان در امان مانند.
5- سرور و سالارم علی صاحب معالی، خود کشتی نجات است، یارانش بدو پناه و آرام گیرند.
6- اگر یونس در شکم ماهی از دریا نجات یافت.
7- داستان جلنری از امام مبین عبرتی است که رهبر دوستان است.
8- در سرزمین بابل، خورشید به خاطر او بازگشت، ازآن‌پس که شب پرده‌ی تاریکی برآویخت.
9- و اگر موسی عمران، ده سال شبانی کرد، با انتظاری مشقت‌بار.
10- تا دخت شعیب را تزویج کرد و در وادی طور آتش خضرا دید.
11- سرور و سالارم علی صاحب معالی، به امر خدا با دختر محمد جفت شد.
12- و اگر عیسی را فضل و مقامی است که به امر خدا، مادرش حمل گرفت.
13- علی در شکم مادر به تسبیح و استغفار پرداخت و مادر خود را از سجده‌ی لات و عزی بازداشت.
منابع
دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج1، ص:276-277.