علی بن محمد بسامی‌

ابو الحسن علی بن محمّد بن نصر بن منصور بن بسّام عبرتابی، شاعر و نویسنده‌ی بغدادی، که در زمان مقتدر عباسی می‌زیست.

او مدتی ریاست دیوان برید را در جند قنّسرین و عواصم شام عهده‌دار بود. وی مردی خوش‌قریحه بود و شعرش روان و استادانه است. شهرت ابن بسام به هجویه‌هایی است که درباره‌ی بزرگان و رؤسای حکومت می‌سرود و در آنها معایب آنان را آشکار می‌ساخت. صاحبان قدرت از زبان تند وی بیمناک بودند و همین امر سبب می‌شد که به جای صله به وی باج بدهند تا از گزند زبان او در امان بمانند.

مضامین اشعار او به غیر از هجو، بیشتر پند و اندرزهای حکیمانه و بسیار زیباست. وی کرنش کردن در برابر قدرتمندان را همانند سجده کردن در برابر بوزینگانی می‌داند که دنیا در دست آنهاست. و نیز بهره‌ی کرنش‌کننده را چیزی جز خواری نمی‌داند. سروده‌های وی حتّی در زهرآگین‌ترین آنها از عفّت و پاکی شگفت‌انگیزی برخوردار است بدین‌جهت ابن بسّام در میان این‌گونه شاعران پدیده‌ای استثنایی است.

برخی او را شیعه دانسته‌اند و مرزبانی گفته است که وی قصیده‌هایی در رثای اهل بیت (ع) سروده که مذهب او را آشکار می‌سازد.

ابن خلکان به قطعه‌ای که به گفته‌ی وی، ابن بسّام هنگامی‌که متوکّل قبر حسین بن علی (ع) را ویران ساخت، سروده است، اشاره می‌کند. متوکل به سال 226 هجری قبر امام حسین (ع) را منهدم ساخته و به شخم کردن و آب بستن به آن فرمان داد و مردم را از زیارت مرقد آن حضرت ممنوع ساخت.

آثار: به ابن بسام 5 اثر نسبت داده‌اند که هیچ‌کدام از آنها در دست نیست: کتاب اخبار عمر بن ابی ربیعه، کتاب المعاقرین یا کتاب الزّنجبّین، دیوان الرسائل، مناقضات الشعراء، اخبار الاحوص و مجموع اشعار او که به حدود 180 بیت می‌رسد.

ابن بسّام در ماه صفر سال 302 ه. ق. در گذشت.

1- تاللّه إن کانت أمیة قد أتت‌قتل ابن بنت نبیها مظلوما

2- فلقد اتاه بنو أبیه بمثله‌هذا لعمرک قبره مهدوما

3- أسفوا علی أن لا یکونوا شایعوافی قتله فتتبعوه رمیما

1- به خدا سوگند اگر بنی امیه، پسر دختر پیامبرشان را مظلومانه شهید کردند.

2- بستگان او (بنی عباس) هم همان کار را کردند (قبر آن حضرت را خراب کردند.)

3- آنها از اینکه در کشتن وی با بنی امیّه همکاری نکردند، افسوس می‌خوردند و به جستجوی بقایای جسد او پرداخته‌اند.

منابع

دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج‌1، ص:122-123.