عزاداری از دیدگاه مرجعیت شیعه

علی ربانی خلخالی. چاپ دوم: قم، انتشارات مکتب الحسین (ع)، [1361]. یازده + 207 ص، رقعی. تصویر، سند.

کتاب حاضر، که نخست در ذی‌حجهٔ 1399 منتشر شد، ترجمهٔ کتاب فتاوی العلماء الاعلام فی تشجیع الشّعائر الحسینیة، با اضافاتی بر آن، است. این کتاب مشتمل بر دیدگاه مراجع تقلید و مجتهدان شیعه دربارهٔ اهمیت و ضرورت عزاداری بر امام حسین -ع- است. در آغاز، سخنان امام خمینی و آیت الله گلپایگانی آمده است و آنگاه فتوای شیخ محمد حسین نائینی و ترجمهٔ آن.

فتوای وی، که در قالب نامه است و در ربیع‌الاول 1345 نوشته، دربردارندهٔ چهار مطلب است:

1. جواز و حتی رجحان به راه انداختن دسته‌های عزاداری در کوچه‌ها و خیابان‌ها و لزوم پیراستن این سنت‌ها از محرّمات.

2. جواز سینه‌زنی، حتی اگر 46 سرخی و سیاهی پوست شود؛ و جواز زنجیرزنی، حتی اگر موجب بیرون آمدن نشود. همچنین جواز شمشیرزنی و قمه‌زنی، مشروط به اینکه انسان از ضرر آن نباشد و صدمه‌ای به استخوان نرسد.

3. جواز شبیه‌خوانی و شبیه درآوردن، حتی اثر مستلزم این باشد که مردان لباس زنان را بپوشند.

4. جواز طبل زدن، مشروط به اینکه از آن در مجلس‌های لهو و شادی استفاده نشود (ص 46-48 و 53-55).

آن‌گاه فتوای چند تن از مراجع تقلید آمده است که همگی فتوای نائینی را صحیح دانسته‌اند؛ از جمله: سید عبدالهادی شیرازی، سید محسن طباطبائی حکیم، سید ابوالقاسم موسوی خوئی، سید محمود حسینی شاهرودی، محمد حسین آل کاشف الغطاء.

«تقریر و امضاء اعاظم فقها و مجتهدین و مراجع تقلید شیعیان جهان»، عنوان بحث بعدی کتاب است و دربارهٔ عالمانی است که مراسم زنجیرزنی و قمه‌زنی و شبیه‌گردانی را می‌دیدند و با وجود این، «تقریر و امضاء و حکم به جواز و استحباب نموده و جلوگیری نفرموده‌اند» (ص 95). سپس متن و ترجمهٔ رساله‌ای از آیت الله سید هادی خراسانی حائری، با عنوان فی جواز التّشابیه و ضرب القمات و الطّبول فی عزاء سیدالشَّهداء علیه‌السّلام، آمدہ است.

در ادامه نظر ده‌ها تن از مراجع تقلید و عالمان دربارهٔ عزاداری بر امام حسین نقل شده که یا به فتوای نائینی اشاره کرده و آن را صحیح دانسته‌اند، و یا بدون اشاره به آن، از پاداش عزاداری سخن گفته‌اند. برخی از این عده عبارتند از: عبدالکریم حائری، سید محمّد هادی حسینی میلانی، امام خمینی، سید ابوالقاسم موسوی خوئی، سید محمّد رضا موسوی گلپایگانی، سید شهاب الدین مرعشی نجفی، سید حسن طباطبائی قمی، محمّد علی عراقی [اراکی]، علی نمازی شاهرودی، ناصر مکارم شیرازی، حسن حسن زادهٔ آملی، محمّد فاضل، مرتضی حائری، سید رضا صدر، عبدالله جوادی آملی.

از نوادر کتاب اینکه آیت الله گلپایگانی در مقابل کسانی که گفته شده در پی سرد کردن مجالس روضه‌خوانی هستند، گفته است: «روضه خواندن بر شما [روحانیون] واجب است، نه مستحب و اگر کسی منبر رفت و روضه نخواند، نهی از منکرش کنید و بگویید چرا روضه نخواندی» (ص ده-یازده). مطلب دیگر اینکه برخی از اعلام ورود در آتش را در مراسم عزاداری، که در برخی کشورها رایج است، جایز دانسته‌اند؛ از جمله: سید محمّد جواد طباطبائی تبریزی (ص 62)، سید محمود حسینی شاهرودی (ص 64)، بسته مرتضی فیروزآبادی (69)، سید محسن طباطبائی حکیم (ص 77) و آخرین نکته اینکه از شیخ خضر بن شلال در کتاب ابواب الجنان نقل شده است: آنچه از تمام نصوص و اخبار دربارهٔ زیارت امام حسین -ع- آمده است، اگر چه با ترس باشد، چنین برمی‌آید که «نظم و گریه و زاری بر امام حسین -ع- به هر طور که مقدور باشد، اگر چه علم به مرگ داشته باشد، جایز می‌باشد» (ص 74).

دربارهٔ عزاداری برای امام حسین -ع- کتاب‌های فراوانی نوشته شده است؛ از جمله: سید حسن شیرازی، الشعائر الحسینیة. بیروت، دارالصادق، بی‌تا. 133 ص، رقعی.

سید محمّد مهدی مرتضوی لنگرودی. ارمغان هند و پاک. چاپ دوم: قم، انتشارات ائمّه، ربیع الاول 1406. 224 ص، جیبی، تصویر.

سبط حسین زیدی، عزاداری سیّدالشهداء علیه‌السّلام: فتاوی علماء گرام ومراجع عظام شیعه. [پاکستان]، بی‌نا، بی‌تا. 216 ص، رقعی. تصویر، سند.

على بن عبدالله بحرانی ستری. قامعة اهل الباطل بدفع شبهات المجادل فی جواز البکاء والرّثاء.... تصحیح نبیل رضا علوان. بیروت، دارالکتاب الاسلامی، 138.1413 ص، وزیری.

فتاوی علمای بزرگ پیرامون شعائر حسینی، ترجمهٔ ع. ص. مقدمهٔ احمد معرفت. بی‌م، مؤسسهٔ امام صادق (ع)، بی‌تا. 96 ص، جیبی.

میرزا عبدالرزاق محدث حائری اصفهانی. بررسی پیرامون مواکب حسینیه. مقدمهٔ سید محمّد باقر بنی‌سعید لنگرودی، قم، بی‌نا، تاریخ مقدمه ربیع الثانی 1397. 0 2 + 136 ص، رقعی.

سید صالح شهرستانی. تاریخ النّیاحة علی الامام الشهید الحسین بن علی (ع). تهران، منشورات جماعة النّشر و العلاقات الاسلامیة، 1393 ق. 2 ز، 200 +175 ص، جیبی.

این کتاب ذیل عنوان عزاداری حسین (ع) از زمان آدم (ع) تا زمان ما (عنوان روی جلد: تاریخچهٔ عزاداری حسینی از زمان آدم (ع) تا زمان ما در تمام کشورهای جهان)، بدون اشاره به نام مترجم، به فارسی ترجمه شده است (بی‌م، انتشارات حسینیهٔ عمادزاده، تاریخ پایان کتاب رجب 1403).

سید حسین معتمدی کاشانی . عزاداری سنتی شیعیان. چاپ اول: قم و کاشان، عصر ظهور و مؤلف و قلم مکنون، 1378-1383. 7 ج، 848 + 900 + 792 + 647 + 522 + 776 + 614 ص، وزیری. تصویر، سند.

مهدی معاش. مشروعیة الشعائر الحسینیه . چاپ اول: بیروت، دارالعلوم، 1430. 256 ص، رقعی.

محمّد جمیل حمّود عاملی، ردّ الھجوم عین شعائر الامام الحسین المظلوم علیه‌السّلام. چاپ اول: بیروت، مرکز العترة للدّراسات و البحوث و دارالنّجاة، 1425. 440 ص، وزیری.

منابع

کتابشناسی تاریخی امام حسین علیه‌السلام، محمد اسفندیاری، ص 165-167.