هانی بن عروه: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''هانی بن عروة بن نمران بن عمرو بن قعاس بن عبدیغوث بن مخدش بن حصر بن غنم بن مالک بن عوف بن منبّه بن غطیف بن مراد بن مذحج،''' مذحجی مرادی قطیفی، ابو یحیی، از طایفه بنی مراد و از قبیله مَذحَج است. <ref>العقد الفرید، ابن عبدربه، احمد بن محمد، چاپ علی شیری، بیروت: داراحیاء اتراث العربی، | '''هانی بن عروة بن نمران بن عمرو بن قعاس بن عبدیغوث بن مخدش بن حصر بن غنم بن مالک بن عوف بن منبّه بن غطیف بن مراد بن مذحج،''' مذحجی مرادی قطیفی، ابو یحیی، از طایفه بنی مراد و از قبیله مَذحَج است. <ref>العقد الفرید، ابن عبدربه، احمد بن محمد، چاپ علی شیری، بیروت: داراحیاء اتراث العربی، ۱۴۰۹ ه ق.، ج۳، ص۳۶۳؛ جمهرة انساب العرب، ص۴۰۶.</ref> هانی بن عروه در حمایت و یاری [[مسلم بن عقیل]] سهم بسزایی داشت. | ||
{{جعبه اطلاعات اصحاب امام حسین (ع) | {{جعبه اطلاعات اصحاب امام حسین (ع) | ||
| خط ۲۷: | خط ۲۷: | ||
==زندگینامه== | ==زندگینامه== | ||
هانی بن عروه از تابعین بزرگ، <ref>رجال طوسی، شیخ طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، به کوشش محمد صادق آل بحر العلوم، نجف: | هانی بن عروه از تابعین بزرگ، <ref>رجال طوسی، شیخ طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، به کوشش محمد صادق آل بحر العلوم، نجف: ۱۳۸۱ ﻫ ق.، ص۸۲.</ref> شیخ و زعیم بنی مراد، از رهبران بزرگ یمن <ref>قاموس الرجال، ج۱۰، ص۴۹۰.</ref> و در نظر مردم کوفه نیز مقامی ارجمند داشت و از وجهه بالایی برخوردار بود. <ref>الامامه و السیاسه، ابن قتیبه الدینوری، ابو محمد عبدالله بن مسلم، چاپ طه محمد الزینی، بیروت: دارالمعرفه.، ج۲، ص۴.</ref> | ||
داده‌های تاریخ در مورد زندگانی او تا ورود مسلم بن عقیل به کوفه در جریان واقعه کربلا اندک است. در جنگ‌های جمل، <ref>الفتوح، | داده‌های تاریخ در مورد زندگانی او تا ورود مسلم بن عقیل به کوفه در جریان واقعه کربلا اندک است. در جنگ‌های جمل، <ref>الفتوح، ج۵، ص۴۰.</ref> صفین <ref>وقعة الصفین، ص۱۳۷.</ref> و نهروان حضور داشت. در صفین مورد مشورت امام علی (ع) قرار گرفت. هنگامی که امام علی (ع)، اشعث بن قیس از قبیله کنده و ربیعه را برکنار کرد، به امام علی (ع) پیشنهاد داد جانشینی همتای اشعث برای ریاست بر این دو قبیله انتخاب کند. <ref>همانجا.</ref> | ||
در جریان قیام حجر بن عدی، او یکی از ارکان حرکت حجر، علیه عبیدالله بن زیاد بود. <ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: | در جریان قیام حجر بن عدی، او یکی از ارکان حرکت حجر، علیه عبیدالله بن زیاد بود. <ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶– ۲۰۰۰م.، ج۵، ص۲۵۵.</ref> | ||
هانی بن عروه نسبت به قبیله خود تعصب خاصی داشت. زمانی که کثیر بن شهاب مذحجی والی خراسان متهم به دزدی شده بود و به کوفه گریخت، پناه داد و اگر چه مورد عتاب معاویه قرار گرفت، ولی دست از حمایت کثیر برنداشت. <ref>الاعلام، زرکلی، خیرالدین، بیروت: | هانی بن عروه نسبت به قبیله خود تعصب خاصی داشت. زمانی که کثیر بن شهاب مذحجی والی خراسان متهم به دزدی شده بود و به کوفه گریخت، پناه داد و اگر چه مورد عتاب معاویه قرار گرفت، ولی دست از حمایت کثیر برنداشت. <ref>الاعلام، زرکلی، خیرالدین، بیروت: ۱۹۸۶ م.، ج۸، ص۶۸.</ref> | ||
زمانی که معاویه برای پسرش یزید از مردم کوفه بیعت گرفت، او جزء مخالفین بود و حتی می‌گفت که از معاویه به خاطر انجام چنین کاری تعجب می‌کند و خصوصیات زشت یزید را نام می‌برد. <ref>تجارب الامم و تعاقب الهمم، مسکویه الرازی، ابو علی، چاپ ابوالقاسم امامی، تهران: دار سروش للطباعه و النشر، | زمانی که معاویه برای پسرش یزید از مردم کوفه بیعت گرفت، او جزء مخالفین بود و حتی می‌گفت که از معاویه به خاطر انجام چنین کاری تعجب می‌کند و خصوصیات زشت یزید را نام می‌برد. <ref>تجارب الامم و تعاقب الهمم، مسکویه الرازی، ابو علی، چاپ ابوالقاسم امامی، تهران: دار سروش للطباعه و النشر، ۱۳۶۶ ش.، ج۲، ص۳۲؛ شرح نهج البلاغه، ج۱۸، ص۴۲۷؛قاموس الرجال، طوسی التستری، محمدتقی، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۹ ه ق.، ج۱۰، ص۴۹۱.</ref> | ||
===خصوصیات=== | ===خصوصیات=== | ||
هانی بن عروه از شیعیان مخلص امام علی (ع) <ref>اعیان الشیعه، امین، سید محسن، چاپ حسن امین، بیروت: | هانی بن عروه از شیعیان مخلص امام علی (ع) <ref>اعیان الشیعه، امین، سید محسن، چاپ حسن امین، بیروت: ۱۴۰۳ ﻫ ق.، ج۷، ص۳۴۴.</ref> و از اصحاب خاص آن حضرت بود. <ref>رجال طوسی، شیخ طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، به کوشش محمد صادق آل بحر العلوم، نجف:۱۳۸۱ ﻫ ق.، ص۸۵.</ref> بنا به نقل سید محسن امین، امام علی (ع) مرگ او را پیش‌بینی کرده بود. <ref>اعیان الشیعه، امین، سید محسن، چاپ حسن امین، بیروت: ۱۴۰۳ ﻫ ق.، ج۷، ص۷؛ سفینه البحار، ج۸، ص۷۱۳.</ref> او مردی عابد و زاهد، راوی روایات و مفسر قرآن، شجاع و دلیر بود. | ||
==نقش در جریان مسلم بن عقیل== | ==نقش در جریان مسلم بن عقیل== | ||
اما نقش هانی در جریان ورود مسلم بن عقیل به کوفه تا شهادت او بسیار پُر رنگ است. مسلم بن عقیل بنا به نقلی در هنگام ورود به کوفه بنا به خواست امام حسین (ع) بر هانی بن عروه وارد شد. <ref>البدء و التاریخ، مقدسی، مطهر بن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، | اما نقش هانی در جریان ورود مسلم بن عقیل به کوفه تا شهادت او بسیار پُر رنگ است. مسلم بن عقیل بنا به نقلی در هنگام ورود به کوفه بنا به خواست امام حسین (ع) بر هانی بن عروه وارد شد. <ref>البدء و التاریخ، مقدسی، مطهر بن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، ۱۸۹۹ – ۱۹۱۹ م، چاپ افست تهران: ۱۹۶۲ م.، ج۶، ص۹؛ ترجمة الامام الحسین (ع)، ص۶۴.</ref> اما اخبار دیگری اشاره دارد که بر مختار وارد شد. <ref>الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره : ۱۹۶۰ م.، ص۲۳۱؛تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۹۶۲– ۱۹۶۷ م.، ج۵، ص۳۵۵؛ الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۲۲.</ref> | ||
نعمان بن بشیر حاکم کوفه که دوستدار عافیت بود، مزاحمتی برای مسلم ایجاد نکرد و مسلم توانست از هجده هزار نفر از اهالی کوفه بیعت بگیرد. <ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: | نعمان بن بشیر حاکم کوفه که دوستدار عافیت بود، مزاحمتی برای مسلم ایجاد نکرد و مسلم توانست از هجده هزار نفر از اهالی کوفه بیعت بگیرد. <ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶– ۲۰۰۰م.، ج۲، ص۳۳۸؛ الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره : ۱۹۶۰ م.، ص۲۳۵؛تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ م.، ج۵، ص۳۶۸؛ الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۳۰؛ امتاع الاسماع، ج۵، ص۳۶۳؛ العبر و دیوان المبتدأ و الخبر (تاریخ ابن خلدون)، ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۶۳ ش.، ج۳، ص۲۹؛ المنتظم فی التاریخ الملوک و الامم، ج۵، ص۳۲۶.</ref> وقتی استقبال مردم شهر را دید، طی نامه‌ای که توسط یکی از رهبران مورد اعتماد شیعیان کوفه یعنی [[عابس بن ابی شبیب شاکری|عابس بن ابی شبیب شاکری]] به امام حسین (ع) فرستاد، امام را به کوفه فرا خواند. <ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۷۵؛ ابصار العین فی انصار الحسین، ج۱، ص۸۰؛ شهداء اهل البیت(ع)، ص۱۵.</ref> | ||
همان زمان یزید در پی درخواست طرفداران بنی‌امیه و شامیان <ref>الامامه و السیاسه، ابن قتیبه الدینوری، ابو محمد عبدالله بن مسلم، چاپ طه محمد الزینی، بیروت: دارالمعرفه.، | همان زمان یزید در پی درخواست طرفداران بنی‌امیه و شامیان <ref>الامامه و السیاسه، ابن قتیبه الدینوری، ابو محمد عبدالله بن مسلم، چاپ طه محمد الزینی، بیروت: دارالمعرفه.، ج۲، ص۴.</ref> و نیز صلاحدید مشاور رومی خود سرجون، نعمان بن بشیر را عزل و [[عبیدالله بن زیاد|عبیدالله بن زیاد]] را که والی بصره بود، هم‌زمان به حکومت کوفه منصوب و او را مأمور ساخت تا مسلم بن عقیل را از کوفه بیرون راند یا بکشد. <ref>الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره :۱۹۶۰ م.، ص۲۳۱-۲۳۲؛تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ م.، ج۵، ص۳۵۶-۳۵۷؛الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدرآباد دکن: ۱۳۹۵ ه ق/ ۱۹۷۵ م.، ج۵، ص۳۶-۳۷.</ref> | ||
عبیدالله بن زیاد، به‌طور ناشناس وارد کوفه شد و با ورود به کوفه مردم را مرعوب نمود و از همان روزهای نخست با سخنانی تند و با تهدید و تطمیع ابتدا مردم سرشناس کوفه را با خود همراه کرد و بدین وسیله دیگران را سر جای خود نشاند. <ref>ر.ک :انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: | عبیدالله بن زیاد، به‌طور ناشناس وارد کوفه شد و با ورود به کوفه مردم را مرعوب نمود و از همان روزهای نخست با سخنانی تند و با تهدید و تطمیع ابتدا مردم سرشناس کوفه را با خود همراه کرد و بدین وسیله دیگران را سر جای خود نشاند. <ref>ر.ک :انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ م.، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ م.، ج۲، ص۳۳۵-۳۳۶؛ الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره : ۱۹۶۰ م.، ص۲۳۲؛تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲– ۱۳۸۷ﻫ ق / ۱۹۶۲– ۱۹۶۷م.، ج۵، ص۳۵۶-۳۵۷، ۳۴۸؛الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدرآباد دکن: ۱۳۹۵ ه ق/ ۱۹۷۵ م.، ج۵، ص۳۶-۳۷؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، علی بن الحسین، چاپ باربیه دومنار و پاوه دوکورتی، پاریس: ۱۸۷۷-۱۸۶۱ م. ، ج۳، ص۲۵۱؛ ارشاد، ج۲، ص۴۲-۴۳؛ مقاتل الطالبیین، ص۹۶.</ref> | ||
مسلم بن عقیل پس از آگاهی از آمدن عبیدالله بن زیاد و سخنان تهدیدآمیز وی، خانه مختار را ترک گفت و به منزل هانی رفت <ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: | مسلم بن عقیل پس از آگاهی از آمدن عبیدالله بن زیاد و سخنان تهدیدآمیز وی، خانه مختار را ترک گفت و به منزل هانی رفت <ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶– ۲۰۰۰ م.، ج۲، ص۳۳۶؛ الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره : ۱۹۶۰ م.، ص۲۳۳؛تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲– ۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۹۶۲– ۱۹۶۷ م.، ج۵، ص۳۶۲؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، علی بن الحسین، چاپ باربیه دومنار و پاوه دوکورتی، پاریس: ۱۸۷۷-۱۸۶۱ م. ، ج۳، ص۲۵۲؛الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدرآباد دکن: ۱۳۹۵ ه ق/ ۱۹۷۵ م.، ج۵، ص۴۰؛ اعلام الوری، ج۱، ص۴۳۸.</ref> و به‌طور پنهانی با شیعیانش دیدار کرد <ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ م.، ج۲، ص۳۳۶؛ الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره : ۱۹۶۰ م.، ص۲۳۳؛ الفخری، ص۱۱۷.</ref> و خانه او را مرکز فعالیت‌های سیاسی و نظامی خویش قرار داد. <ref>الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره : ۱۹۶۰ م.، ص۲۳۳؛ مقاتل الطالبیین، ص۹۶-۹۷. </ref> بنا به نقلی هانی بن عروه مایل نبود که مسلم بن عقیل وارد خانه او شود، اما پس از ورود مسلم بن عقیل به خانه‌اش، با تمام وجود از او دفاع کرد. <ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۶۲؛ الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۲۵.</ref> انتخاب خانه هانی بن عروه شاید به این دلیل بود که او از نظر نفوذ و قدرت اجتماعی توانمندتر از مختار بود. | ||
===نقشه کشتن عبیدالله بن زیاد=== | ===نقشه کشتن عبیدالله بن زیاد=== | ||
در همان زمان شریک بن اعور که از خواص یاران امام علی (ع) <ref> الغارات، ثقفی، ابراهیم بن محمد، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، تهران: | در همان زمان شریک بن اعور که از خواص یاران امام علی (ع) <ref> الغارات، ثقفی، ابراهیم بن محمد، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، تهران: ۱۳۵۵ ش.، ج۲، ص۷۹۳.</ref> و از بزرگان شیعیان بصره بود و همراه عبیدالله بن زیاد از بصره به کوفه آمده بود، بیمار شد و در خانه هانی بن عروه که از دوستانش بود، اقامت گزید. <ref>الغارات، ثقفی، ابراهیم بن محمد، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، تهران: ۱۳۵۵ ش.، ج۲، ص۷۹۳-۷۹۴؛انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶– ۲۰۰۰ م.، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶– ۲۰۰۰م.، ج۲، ص۳۳۷؛ الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره : ۱۹۶۰ م.، ص۲۳۳-۲۳۴؛تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ م.، ج۵، ص۳۶۰.</ref> او هانی بن عروه را به یاری و حمایت مسلم تشویق کرد و در خانه هانی نقشه کشتن عبیدالله بن زیاد توسط شریک کشیده شد تا در هنگام عیادت عبیدالله بن زیاد از او درخانه هانی بن عروه انجام گیرد. <ref>ر.ک :انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ م.، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ م.، ج۲، ص۳۳۷؛ الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره : ۱۹۶۰ م.، ص۲۳۴-۲۳۵؛تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ م.، ج5، ص۳۶۳؛الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدرآباد دکن: ۱۳۹۵ ه ق/ ۱۹۷۵ م.، ج۵، ص۴۲-۴۳؛ مقاتل الطالبیین، ص۹۸-۹۹.</ref> البته گاهی سخن از بیماری هانی بن عروه به میان می‌آید و گفته می‌شود نقشه به قتل رساندن توسط او کشیده شد. <ref>ر.ک :انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 م.، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 م.، ج2، ص337؛الامامه و السیاسه، ابن قتیبه الدینوری، ابو محمد عبدالله بن مسلم، چاپ طه محمد الزینی، بیروت: دارالمعرفه.، ابن قتیبه الدینوری، ابو محمد عبدالله بن مسلم، چاپ طه محمد الزینی، بیروت: دارالمعرفه.، ج2، ص4؛ تاریخ یعقوبی، ج2، ص243؛ قستاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 ﻫ ق / 1962 – 1967 م.، ج5، ص360 عمارة بن عبید سلولی پیشنهاد دهنده بود.</ref> به هر حال این طرح به جهت اینکه هانی بن عروه مایل نبود مهمانش در خانه‌اش کشته شود، انجام نگرفت. <ref>ر.ک :انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 م.، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 م.، ج2، ص337؛ الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره : 1960 م.، ص234-235؛تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 ﻫ ق / 1962 – 1967 م.، ج5، ص363؛الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدرآباد دکن: 1395 ه ق/ 1975 م.، ج5، ص42-43. قس مقاتل الطالبیین، ص99، همسر هانی بن عروه موافق نبود.</ref> اگر چه گفته می‌شود که هانی به مسلم گفت: اگر او را می‌کشتی، فاسقی، فاجری، ستم‌کاری و مکاری را کشته بودی. | ||
==رفتن به دارالاماره== | ==رفتن به دارالاماره== | ||
ابن زیاد که اکنون مردم کوفه را مرعوب نموده بود، به جست‌وجوی مسلم بن عقیل پرداخت و توسط یکی از بردگان شامی خود به نام مَعقِل با ترفندی خاص به مخفی‌گاه او پی برد و خانه او را تحت کنترل گرفت. <ref>ر.ک :انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 م.، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 م.، ج2، ص336-337؛ الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره : 1960 م.، ص235-236؛تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 ﻫ ق / 1962 – 1967 م.، ج5، ص362،348؛الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدرآباد دکن: 1395 ه ق/ 1975 م.، ج5، ص41-42؛ ارشاد، ج2، ص45-46.</ref> او با دانستن مخفی‌گاه مسلم بن عقیل و اطلاع از سران و یاران و هواداران او به کار پرداخت. همچنین از رؤسای قبایل خواست که به دیدارش بیایند. اما هانی بن عروه به دیدار او نرفت و خود را به بیماری زد. عبیدالله بن زیاد از راه مکر و حیله وارد شد تا بتواند به طریقی او را به دارالاماره بکشاند و بین او و مسلم بن عقیل جدایی اندازد. او محمد بن اشعث، دوست هانی، اسماء بن حسان خارجه برادرزاده <ref>لاخبار الطوال، ص236.</ref> و عمرو بن حجاج زبیدی پدر روعه همسر هانی <ref>تاریخ طبری، ج5، ص349؛الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدرآباد دکن: 1395 ه ق/ 1975 م.، ج5، ص45؛ الکامل فی التاریخ، ج4، ص28؛ اعلام الوری، ج1، ص440.</ref> که هر سه از اقوام و دوستان هانی بودند و به دربار عبیدالله بن زیاد رفت و آمد داشتند، خواست تا هانی را وادار کنند که به نزدش بیاید. هر سه آنان به نزد هانی رفتند. اگر چه هانی مایل نبود به نزد عبیدالله بن زیاد برود و می‌گفت چون مسلم بن عقیل نزد من است، صلاح نیست که بروم اما آنان از او خواستند تا برای گم کردن راه و حفظ جان مسلم، به دیدن عبیدالله برود. در نزدیکی دارالاماره احساس خطر کرد و به اسماء بن حسان خارجه گفت به خدا از این مرد هراسناک و نگرانم. اما اسماء گفت: هیچ ترسی به دل راه مده. تو بی‌گناهی. بالاخره هانی علیرغم میل خود به دارالاماره رفت و همین امر باعث شد تا عبیدالله بن زیاد بتواند بین او و مسلم بن عقیل جدایی اندازد که این جدایی در شکست مسلم بن عقیل تأثیر بسیاری داشت. | ابن زیاد که اکنون مردم کوفه را مرعوب نموده بود، به جست‌وجوی مسلم بن عقیل پرداخت و توسط یکی از بردگان شامی خود به نام مَعقِل با ترفندی خاص به مخفی‌گاه او پی برد و خانه او را تحت کنترل گرفت. <ref>ر.ک :انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 م.، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 م.، ج2، ص336-337؛ الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره : 1960 م.، ص235-236؛تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 ﻫ ق / 1962 – 1967 م.، ج5، ص362،348؛الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدرآباد دکن: 1395 ه ق/ 1975 م.، ج5، ص41-42؛ ارشاد، ج2، ص45-46.</ref> او با دانستن مخفی‌گاه مسلم بن عقیل و اطلاع از سران و یاران و هواداران او به کار پرداخت. همچنین از رؤسای قبایل خواست که به دیدارش بیایند. اما هانی بن عروه به دیدار او نرفت و خود را به بیماری زد. عبیدالله بن زیاد از راه مکر و حیله وارد شد تا بتواند به طریقی او را به دارالاماره بکشاند و بین او و مسلم بن عقیل جدایی اندازد. او محمد بن اشعث، دوست هانی، اسماء بن حسان خارجه برادرزاده <ref>لاخبار الطوال، ص236.</ref> و عمرو بن حجاج زبیدی پدر روعه همسر هانی <ref>تاریخ طبری، ج5، ص349؛الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدرآباد دکن: 1395 ه ق/ 1975 م.، ج5، ص45؛ الکامل فی التاریخ، ج4، ص28؛ اعلام الوری، ج1، ص440.</ref> که هر سه از اقوام و دوستان هانی بودند و به دربار عبیدالله بن زیاد رفت و آمد داشتند، خواست تا هانی را وادار کنند که به نزدش بیاید. هر سه آنان به نزد هانی رفتند. اگر چه هانی مایل نبود به نزد عبیدالله بن زیاد برود و می‌گفت چون مسلم بن عقیل نزد من است، صلاح نیست که بروم اما آنان از او خواستند تا برای گم کردن راه و حفظ جان مسلم، به دیدن عبیدالله برود. در نزدیکی دارالاماره احساس خطر کرد و به اسماء بن حسان خارجه گفت به خدا از این مرد هراسناک و نگرانم. اما اسماء گفت: هیچ ترسی به دل راه مده. تو بی‌گناهی. بالاخره هانی علیرغم میل خود به دارالاماره رفت و همین امر باعث شد تا عبیدالله بن زیاد بتواند بین او و مسلم بن عقیل جدایی اندازد که این جدایی در شکست مسلم بن عقیل تأثیر بسیاری داشت. | ||
| خط ۸۴: | خط ۸۴: | ||
پیکری می‌بینی که مرگ رنگ آن را دگرگون ساخته است و خون او در هر جویبار و رهگذری جاری است. | پیکری می‌بینی که مرگ رنگ آن را دگرگون ساخته است و خون او در هر جویبار و رهگذری جاری است. | ||
==منبع== | ==منبع== | ||
مرضیه محمدزاده، شهیدان جاوید، نشر بصیرت، ص | |||
* مرضیه محمدزاده، شهیدان جاوید، نشر بصیرت، ص ۲۵۴-۲۶۲. | |||
==پی نوشت== | ==پی نوشت== | ||
[[رده: تاریخ]] | [[رده: تاریخ]] | ||
| خط ۹۰: | خط ۹۲: | ||
[[رده: شهیدان کربلا]] | [[رده: شهیدان کربلا]] | ||
[[رده: شهیدان قبل از عاشورا]] | [[رده: شهیدان قبل از عاشورا]] | ||
<references /> | |||
نسخهٔ ۲۳ اوت ۲۰۲۰، ساعت ۱۴:۳۷
هانی بن عروة بن نمران بن عمرو بن قعاس بن عبدیغوث بن مخدش بن حصر بن غنم بن مالک بن عوف بن منبّه بن غطیف بن مراد بن مذحج، مذحجی مرادی قطیفی، ابو یحیی، از طایفه بنی مراد و از قبیله مَذحَج است. [۱] هانی بن عروه در حمایت و یاری مسلم بن عقیل سهم بسزایی داشت.
| اطلاعات اصحاب امام حسین (ع) | |
|---|---|
| نام کامل | هانی بن عروة بن نمران بن عمرو بن قعاس بن عبدیغوث بن مخدش بن حصر بن غنم بن مالک بن عوف بن منبّه بن غطیف بن مراد بن مذحج |
| خویشاوندان سرشناس | محمد بن اشعث، دوست هانی؛ اسماء بن حسان خارجه برادرزاده و عمرو بن حجاج زبیدی پدر روعه همسر هانی |
| وفات/شهادت | نهم ماه ذی‌الحجه |
| نقش های برجسته | حمایت و یاری مسلم بن عقیل |
زندگینامه
هانی بن عروه از تابعین بزرگ، [۲] شیخ و زعیم بنی مراد، از رهبران بزرگ یمن [۳] و در نظر مردم کوفه نیز مقامی ارجمند داشت و از وجهه بالایی برخوردار بود. [۴] داده‌های تاریخ در مورد زندگانی او تا ورود مسلم بن عقیل به کوفه در جریان واقعه کربلا اندک است. در جنگ‌های جمل، [۵] صفین [۶] و نهروان حضور داشت. در صفین مورد مشورت امام علی (ع) قرار گرفت. هنگامی که امام علی (ع)، اشعث بن قیس از قبیله کنده و ربیعه را برکنار کرد، به امام علی (ع) پیشنهاد داد جانشینی همتای اشعث برای ریاست بر این دو قبیله انتخاب کند. [۷] در جریان قیام حجر بن عدی، او یکی از ارکان حرکت حجر، علیه عبیدالله بن زیاد بود. [۸] هانی بن عروه نسبت به قبیله خود تعصب خاصی داشت. زمانی که کثیر بن شهاب مذحجی والی خراسان متهم به دزدی شده بود و به کوفه گریخت، پناه داد و اگر چه مورد عتاب معاویه قرار گرفت، ولی دست از حمایت کثیر برنداشت. [۹] زمانی که معاویه برای پسرش یزید از مردم کوفه بیعت گرفت، او جزء مخالفین بود و حتی می‌گفت که از معاویه به خاطر انجام چنین کاری تعجب می‌کند و خصوصیات زشت یزید را نام می‌برد. [۱۰]
خصوصیات
هانی بن عروه از شیعیان مخلص امام علی (ع) [۱۱] و از اصحاب خاص آن حضرت بود. [۱۲] بنا به نقل سید محسن امین، امام علی (ع) مرگ او را پیش‌بینی کرده بود. [۱۳] او مردی عابد و زاهد، راوی روایات و مفسر قرآن، شجاع و دلیر بود.
نقش در جریان مسلم بن عقیل
اما نقش هانی در جریان ورود مسلم بن عقیل به کوفه تا شهادت او بسیار پُر رنگ است. مسلم بن عقیل بنا به نقلی در هنگام ورود به کوفه بنا به خواست امام حسین (ع) بر هانی بن عروه وارد شد. [۱۴] اما اخبار دیگری اشاره دارد که بر مختار وارد شد. [۱۵] نعمان بن بشیر حاکم کوفه که دوستدار عافیت بود، مزاحمتی برای مسلم ایجاد نکرد و مسلم توانست از هجده هزار نفر از اهالی کوفه بیعت بگیرد. [۱۶] وقتی استقبال مردم شهر را دید، طی نامه‌ای که توسط یکی از رهبران مورد اعتماد شیعیان کوفه یعنی عابس بن ابی شبیب شاکری به امام حسین (ع) فرستاد، امام را به کوفه فرا خواند. [۱۷] همان زمان یزید در پی درخواست طرفداران بنی‌امیه و شامیان [۱۸] و نیز صلاحدید مشاور رومی خود سرجون، نعمان بن بشیر را عزل و عبیدالله بن زیاد را که والی بصره بود، هم‌زمان به حکومت کوفه منصوب و او را مأمور ساخت تا مسلم بن عقیل را از کوفه بیرون راند یا بکشد. [۱۹] عبیدالله بن زیاد، به‌طور ناشناس وارد کوفه شد و با ورود به کوفه مردم را مرعوب نمود و از همان روزهای نخست با سخنانی تند و با تهدید و تطمیع ابتدا مردم سرشناس کوفه را با خود همراه کرد و بدین وسیله دیگران را سر جای خود نشاند. [۲۰] مسلم بن عقیل پس از آگاهی از آمدن عبیدالله بن زیاد و سخنان تهدیدآمیز وی، خانه مختار را ترک گفت و به منزل هانی رفت [۲۱] و به‌طور پنهانی با شیعیانش دیدار کرد [۲۲] و خانه او را مرکز فعالیت‌های سیاسی و نظامی خویش قرار داد. [۲۳] بنا به نقلی هانی بن عروه مایل نبود که مسلم بن عقیل وارد خانه او شود، اما پس از ورود مسلم بن عقیل به خانه‌اش، با تمام وجود از او دفاع کرد. [۲۴] انتخاب خانه هانی بن عروه شاید به این دلیل بود که او از نظر نفوذ و قدرت اجتماعی توانمندتر از مختار بود.
نقشه کشتن عبیدالله بن زیاد
در همان زمان شریک بن اعور که از خواص یاران امام علی (ع) [۲۵] و از بزرگان شیعیان بصره بود و همراه عبیدالله بن زیاد از بصره به کوفه آمده بود، بیمار شد و در خانه هانی بن عروه که از دوستانش بود، اقامت گزید. [۲۶] او هانی بن عروه را به یاری و حمایت مسلم تشویق کرد و در خانه هانی نقشه کشتن عبیدالله بن زیاد توسط شریک کشیده شد تا در هنگام عیادت عبیدالله بن زیاد از او درخانه هانی بن عروه انجام گیرد. [۲۷] البته گاهی سخن از بیماری هانی بن عروه به میان می‌آید و گفته می‌شود نقشه به قتل رساندن توسط او کشیده شد. [۲۸] به هر حال این طرح به جهت اینکه هانی بن عروه مایل نبود مهمانش در خانه‌اش کشته شود، انجام نگرفت. [۲۹] اگر چه گفته می‌شود که هانی به مسلم گفت: اگر او را می‌کشتی، فاسقی، فاجری، ستم‌کاری و مکاری را کشته بودی.
رفتن به دارالاماره
ابن زیاد که اکنون مردم کوفه را مرعوب نموده بود، به جست‌وجوی مسلم بن عقیل پرداخت و توسط یکی از بردگان شامی خود به نام مَعقِل با ترفندی خاص به مخفی‌گاه او پی برد و خانه او را تحت کنترل گرفت. [۳۰] او با دانستن مخفی‌گاه مسلم بن عقیل و اطلاع از سران و یاران و هواداران او به کار پرداخت. همچنین از رؤسای قبایل خواست که به دیدارش بیایند. اما هانی بن عروه به دیدار او نرفت و خود را به بیماری زد. عبیدالله بن زیاد از راه مکر و حیله وارد شد تا بتواند به طریقی او را به دارالاماره بکشاند و بین او و مسلم بن عقیل جدایی اندازد. او محمد بن اشعث، دوست هانی، اسماء بن حسان خارجه برادرزاده [۳۱] و عمرو بن حجاج زبیدی پدر روعه همسر هانی [۳۲] که هر سه از اقوام و دوستان هانی بودند و به دربار عبیدالله بن زیاد رفت و آمد داشتند، خواست تا هانی را وادار کنند که به نزدش بیاید. هر سه آنان به نزد هانی رفتند. اگر چه هانی مایل نبود به نزد عبیدالله بن زیاد برود و می‌گفت چون مسلم بن عقیل نزد من است، صلاح نیست که بروم اما آنان از او خواستند تا برای گم کردن راه و حفظ جان مسلم، به دیدن عبیدالله برود. در نزدیکی دارالاماره احساس خطر کرد و به اسماء بن حسان خارجه گفت به خدا از این مرد هراسناک و نگرانم. اما اسماء گفت: هیچ ترسی به دل راه مده. تو بی‌گناهی. بالاخره هانی علیرغم میل خود به دارالاماره رفت و همین امر باعث شد تا عبیدالله بن زیاد بتواند بین او و مسلم بن عقیل جدایی اندازد که این جدایی در شکست مسلم بن عقیل تأثیر بسیاری داشت.
زندانی شدن
عبیدالله بن زیاد ابتدا هانی بن عروه را طلبید و از او بازخواست کرد که چرا مسلم بن عقیل را به خانه خود راه داده است. هانی بن عروه ابتدا همه چیز را انکار کرد، ولی با روبه‌رو شدن با معقل، درماند. معقل پیش روی او ایستاد و گفت: هانی مرا می‌شناسی؟ گفت: آری، می‌شناسم. بزرگ منافقی که تویی! و چون دانست انکار بی‌فایده است، گفت: من مسلم بن عقیل را به خانه‌ام نخوانده‌ام. او به خانه من آمده است. عبید الله بن زیاد گفت: تا او را تسلیم نکنی، رها نخواهی شد. [۳۳] پذیرفتن چنان تکلیفی برای هانی بن عروه غیرممکن بود. شیخی سرشناس و محترم، هرگز نمی‌توانست مهمان خود را از سرسفره خویش بردارد و به دشمن او تسلیم کند و ننگی بزرگ را برای خود و بازماندگان و قبیله خود بخرد. گفت‌وگو بسیار شد، ولی هانی بن عروه نپذیرفت که مسلم بن عقیل را تسلیم کند. به همین جهت توسط عبیدالله بن زیاد شکنجه شد و بینی و ابرویش شکست و چهره‌اش زخمی شد و صورتش آسیب دید. سپس او را زندانی‌کرد. [۳۴] شیخ مفید می‌نویسد: چون عمرو بن حجاج دید که با هانی بن عروه چنان رفتار ناپسندی کردند، ناراحت شد و طایفه مذحج را خبر کرد. [۳۵] گروهی از قبیله مذحج با دریافت خبر قتل هانی بن عروه بر در دارالاماره اجتماع کردند و گرد قصر او را گرفتند. [۳۶] عبیدالله بن زیاد، شریح قاضی را طلبید و گفت: برو و هانی را ببین که زنده است، سپس ماجرا را به این مردم بگو! شریح قاضی به زندان رفت و هانی را مجروح و خون‌آلود دید. ولی وقتی که با مردم روبه‌رو شد، به آنان گفت هانی بن عروه زنده است. به خانه‌های خود برگردید. آنان نیز متفرق شدند. [۳۷] بدین ترتیب با شهادت ناقصی که قاضی داد، فرصتی دیگر از دست هواداران مسلم بن عقیل و هانی بن عروه رفت. آن روز که این مردم اطراف قصر را گرفته بودند، جز تنی چند از مأموران عبیدالله بن زیاد، کسی با او نبود. اگر مختصر تدبیری داشتند کار عبیدالله بن زیاد به پایان می‌رسید.
شهادت
همین که خبر دستگیری و زندانی شدن هانی بن عروه در شهر منتشر شد، مسلم دست به قیام زد. اما بنا به دلایلی شکست خورد و به شهادت رسید. [۳۸] پس از شهادت مسلم بن عقیل، عبیدالله بن زیاد دستور داد که هانی بن عروه را دست بسته به بازار قصابان برند تا بدین وسیله در دل مردم ترس افکندند. هانی بن عروه پیوسته فریاد می‌زد و افراد قبیله مذحج را به کمک می‌طلبید که: آل مراد کجایند؟ افراد قبیله مذحج کجایند؟ چرا به یاری من نمی‌آیند؟ [۳۹] سپس با قوت بسیار بندها را از دست باز کرد و در جستجوی ابزاری بود که با دشمنان ستیز کند، ولی مزدوران عبیدالله بن زیاد به وی امان ندادند و او را گرفتند. یکی از غلامان عبیدالله بن زیاد به نام رشید ترکی، هانی بن عروه را به قتل رساند و سرش را از تن جدا کرد. [۴۰] در آن روز مردم قبیله مذحج تن به خواری و سستی دادند و از یاری هانی بن عروه دست برداشتند. هانی بن عروه در روز نهم ماه ذی‌الحجه به شهادت رسید. در هنگام شهادت هشتاد و نه سال سن داشت. [۴۱] بنا به نقل مسعودی، هانی بن عروه هرگاه قبیله بنی مراد را به یاری می‌خواند، چهار هزار مرد زره‌پوش سواره و هشت هزار نظامی پیاده با او حرکت می‌کردند و اگر قبایل هم‌پیمان خود را دعوت می‌کرد، سی هزار زره‌پوش نظامی در رکابش بود و اما هنگامی که به سوی قتلگاه رفت، از آن همه مردان جنگی که از آنان استمداد کرد، هیچ‌کس اجابت نکرد. [۴۲] عبیدالله بن زیاد سپس دستور داد تا طناب به پای هر دو نعش ببندند و در بازارهای کوفه بر زمین بکشند. [۴۳] آن‌گاه جسد مطهر این دو شهید را در محله ”کناسِه“ به دار بیاویزند. [۴۴] سپس سر این دو شهید را توسط هانی بن ابی حیه همدانی و زبیر بن اَروَج (اروح) تمیمی به نزد یزید فرستاد [۴۵] و گزارش کار را ارائه نمود. [۴۶] یزید سر این دو شهید را بر دروازه دمشق آویخت [۴۷] و از قهر و غلبه عبیدالله بن زیاد، خرسند شد و در نامه‌ای از او سپاسگزاری نمود. [۴۸]
پس از شهادت
خبر شهادت مسلم بن عقیل و هانی بن عروه در میانه راه کوفه به امام حسین (ع) رسید. [۴۹] امام حسین (ع) بر مرگ آن دو گریست و آیه استرجاع را خواند و چندین مرتبه از خداوند برای آنان طلب رحمت کرد. [۵۰] سه روز پس از شهادت هانی بن عروه، روعه همسرش به کمک همسر میثم تمار، تن بی سر هانی بن عروه را در کنار دارالاماره کوفه به خاک سپرد. اکنون مزارش به مسجد معروف کوفه متصل است و پشت قبر مسلم بن عقیل و در جهت شمال آن قرار دارد. [۵۱] آستانه هانی بن عروه هم اکنون یکی از مراکز مهم و زیارتگاه‌های مشهور شیعیان جهان است. پسرش یحیی، محدث و از راویان اصح و ثقه شمرده می‌شود. [۵۲]
زیارتنامه
هانی بن عروه دارای زیارت مخصوصی است که در آن زیارت او را عبد صالح و از اصحاب امام علی (ع)، امام حسن (ع) و امام حسین (ع) می‌دانند: ”سَلامُ اللهِ العَظیمِ وَ صَلَواتُهُ عَلَیکَ یا هانِی بنَ عُروَةَ اَلسَّلامُ عَلَیکَ اَیهَا العَبدُ الصّالِحُ النّاصِحُ لِلّهِ وَلِرَسُولِهِ وَلِاَمیرِالمُؤمِنینَ وَ الحَسَنِ وَ الحُسَینِ عَلَیهِمُ السَّلامُ اَشهَدُ اَنَّکَ قُتِلتَ مَظلُوماً فَلَعَنَ اللهُ مَن قَتَلَکَ وَ استَحَلَّ دَمَکَ وَ حَشی قُبُورَهُم ناراً اَشهَدُ اَنَّکَ لَقیتَ اللهَ وَ هُو راضٍ عَنُکَ بِما فَعَلتَ وَ نَصَحتَ وَ اَشهَدُ اَنَّکَ قَد بَلَغتَ دَرَجَةَ الشُّهَداءِ وَ جُعِلَ رُوحُکَ اَرواحِ السُّعَداءِ بِما نَصَحتَ لِلّهِ وَ لِرَسُولِهِ مُجتَهِداً وَ بَذَلتَ نَفسَکَ فی ذاتِ اللهِ وَ مَرضاتِهِ فَرَحَمِکَ اللهُ وَ رَضِی عَنکَ وَ حَشَرَکَ مَعَ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطاهِرینَ وَ جَمَعَنا وَ اِیاکُم مَعَهُم فی دارِ النَّعیمِ وَ سَلامٌ عَلَیکَ وَ رَحمَةُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ“ [۵۳] درود و رحمت خداوند بر تو ای هانی بن عروه. درود بر تو ای بنده شایسته و خیرخواه برای خدا و پیامبر (ص) و امام علی (ع) و امام حسن (ع) و امام حسین (ع) بر آنان درود باد. گواهی می‌دهم به اینکه تو به ستم کشته شدی. پس لعنت خداوند بر آن‌که تو را کشت و خون تو را حلال شمرد. پس خداوند قبرهای آنان را از آتش پر کند. گواهی می‌دهم که تو خداوند را ملاقات کردی درحالی‌که او از تو به واسطه کردارت و خیرخواهی‌ات خشنود بود؛ و گواهی می‌دهم که تو به مرتبه شهیدان رسیدی و روحت با روح شهدا سعادتمندانه قرار داده شد به واسطه اینکه خیرخواه نسبت به خداوند و رسولش بودی و در این راه تلاش کردی و جانت را در راه خدا و خشنودی‌اش بخشیدی. پس رحمت خداوند بر تو باد و از تو راضی است و تو را با پیامبر (ص) و خاندان پاکیزه‌اش محشور کند و ما و شما را با آنان در خانه نعمت محشور کند و درود و رحمت و برکات خداوند بر تو باد.
شعر عبدالله بن زبیر اسدی
عبدالله بن زبیر اسدی در قطعه شعری شهادت مظلومانه آن دو را به تصویر کشیده است: [۵۴]
| فَاِن‌ْ کنت‌ِ لا تَدْرین‌َ مَا الْمَوْت‌ُ فَانْظُری | اِلی بَطَل‌ٍ قَدْ هَشَّم‌َ السَّیف‌ُ وَجْهَه‌ُ | |
| اَصابَهُما فَرخُ البغی فَاصبَحا | تَری جَسَداً قد غیر الموت لونه | |
| اِلی هانِی‌ءٍ فِی السُّوق‌ِ وَ ابْن‌ِ عَقیل‌ٍ | وَ آخَرُ یهْوِی مِن‌ْ طَمارِ، قَتیل‌ِ | |
| احادیث من یسری بکل سبیل | و نضح دم قد سال کل مسیل |
اگر نمی‌دانی مرگ چیست به هانی و پسر عقیل در بازار بنگر.
به دلاورمردی که شمشیر بینی او را در هم شکسته و به دلیری دیگر که از بلندی، مقتول و شهید بر خاک افتاد.
تقدیر روزگار و زمانه آنان را قصه و داستان رهگذران ساخته است.
پیکری می‌بینی که مرگ رنگ آن را دگرگون ساخته است و خون او در هر جویبار و رهگذری جاری است.
منبع
- مرضیه محمدزاده، شهیدان جاوید، نشر بصیرت، ص ۲۵۴-۲۶۲.
پی نوشت
- ↑ العقد الفرید، ابن عبدربه، احمد بن محمد، چاپ علی شیری، بیروت: داراحیاء اتراث العربی، ۱۴۰۹ ه ق.، ج۳، ص۳۶۳؛ جمهرة انساب العرب، ص۴۰۶.
- ↑ رجال طوسی، شیخ طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، به کوشش محمد صادق آل بحر العلوم، نجف: ۱۳۸۱ ﻫ ق.، ص۸۲.
- ↑ قاموس الرجال، ج۱۰، ص۴۹۰.
- ↑ الامامه و السیاسه، ابن قتیبه الدینوری، ابو محمد عبدالله بن مسلم، چاپ طه محمد الزینی، بیروت: دارالمعرفه.، ج۲، ص۴.
- ↑ الفتوح، ج۵، ص۴۰.
- ↑ وقعة الصفین، ص۱۳۷.
- ↑ همانجا.
- ↑ انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶– ۲۰۰۰م.، ج۵، ص۲۵۵.
- ↑ الاعلام، زرکلی، خیرالدین، بیروت: ۱۹۸۶ م.، ج۸، ص۶۸.
- ↑ تجارب الامم و تعاقب الهمم، مسکویه الرازی، ابو علی، چاپ ابوالقاسم امامی، تهران: دار سروش للطباعه و النشر، ۱۳۶۶ ش.، ج۲، ص۳۲؛ شرح نهج البلاغه، ج۱۸، ص۴۲۷؛قاموس الرجال، طوسی التستری، محمدتقی، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۹ ه ق.، ج۱۰، ص۴۹۱.
- ↑ اعیان الشیعه، امین، سید محسن، چاپ حسن امین، بیروت: ۱۴۰۳ ﻫ ق.، ج۷، ص۳۴۴.
- ↑ رجال طوسی، شیخ طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، به کوشش محمد صادق آل بحر العلوم، نجف:۱۳۸۱ ﻫ ق.، ص۸۵.
- ↑ اعیان الشیعه، امین، سید محسن، چاپ حسن امین، بیروت: ۱۴۰۳ ﻫ ق.، ج۷، ص۷؛ سفینه البحار، ج۸، ص۷۱۳.
- ↑ البدء و التاریخ، مقدسی، مطهر بن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، ۱۸۹۹ – ۱۹۱۹ م، چاپ افست تهران: ۱۹۶۲ م.، ج۶، ص۹؛ ترجمة الامام الحسین (ع)، ص۶۴.
- ↑ الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره : ۱۹۶۰ م.، ص۲۳۱؛تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۹۶۲– ۱۹۶۷ م.، ج۵، ص۳۵۵؛ الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۲۲.
- ↑ انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶– ۲۰۰۰م.، ج۲، ص۳۳۸؛ الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره : ۱۹۶۰ م.، ص۲۳۵؛تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ م.، ج۵، ص۳۶۸؛ الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۳۰؛ امتاع الاسماع، ج۵، ص۳۶۳؛ العبر و دیوان المبتدأ و الخبر (تاریخ ابن خلدون)، ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۶۳ ش.، ج۳، ص۲۹؛ المنتظم فی التاریخ الملوک و الامم، ج۵، ص۳۲۶.
- ↑ تاریخ طبری، ج۵، ص۳۷۵؛ ابصار العین فی انصار الحسین، ج۱، ص۸۰؛ شهداء اهل البیت(ع)، ص۱۵.
- ↑ الامامه و السیاسه، ابن قتیبه الدینوری، ابو محمد عبدالله بن مسلم، چاپ طه محمد الزینی، بیروت: دارالمعرفه.، ج۲، ص۴.
- ↑ الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره :۱۹۶۰ م.، ص۲۳۱-۲۳۲؛تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ م.، ج۵، ص۳۵۶-۳۵۷؛الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدرآباد دکن: ۱۳۹۵ ه ق/ ۱۹۷۵ م.، ج۵، ص۳۶-۳۷.
- ↑ ر.ک :انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ م.، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ م.، ج۲، ص۳۳۵-۳۳۶؛ الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره : ۱۹۶۰ م.، ص۲۳۲؛تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲– ۱۳۸۷ﻫ ق / ۱۹۶۲– ۱۹۶۷م.، ج۵، ص۳۵۶-۳۵۷، ۳۴۸؛الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدرآباد دکن: ۱۳۹۵ ه ق/ ۱۹۷۵ م.، ج۵، ص۳۶-۳۷؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، علی بن الحسین، چاپ باربیه دومنار و پاوه دوکورتی، پاریس: ۱۸۷۷-۱۸۶۱ م. ، ج۳، ص۲۵۱؛ ارشاد، ج۲، ص۴۲-۴۳؛ مقاتل الطالبیین، ص۹۶.
- ↑ انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶– ۲۰۰۰ م.، ج۲، ص۳۳۶؛ الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره : ۱۹۶۰ م.، ص۲۳۳؛تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲– ۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۹۶۲– ۱۹۶۷ م.، ج۵، ص۳۶۲؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، علی بن الحسین، چاپ باربیه دومنار و پاوه دوکورتی، پاریس: ۱۸۷۷-۱۸۶۱ م. ، ج۳، ص۲۵۲؛الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدرآباد دکن: ۱۳۹۵ ه ق/ ۱۹۷۵ م.، ج۵، ص۴۰؛ اعلام الوری، ج۱، ص۴۳۸.
- ↑ انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ م.، ج۲، ص۳۳۶؛ الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره : ۱۹۶۰ م.، ص۲۳۳؛ الفخری، ص۱۱۷.
- ↑ الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره : ۱۹۶۰ م.، ص۲۳۳؛ مقاتل الطالبیین، ص۹۶-۹۷.
- ↑ تاریخ طبری، ج۵، ص۳۶۲؛ الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۲۵.
- ↑ الغارات، ثقفی، ابراهیم بن محمد، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، تهران: ۱۳۵۵ ش.، ج۲، ص۷۹۳.
- ↑ الغارات، ثقفی، ابراهیم بن محمد، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، تهران: ۱۳۵۵ ش.، ج۲، ص۷۹۳-۷۹۴؛انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶– ۲۰۰۰ م.، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶– ۲۰۰۰م.، ج۲، ص۳۳۷؛ الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره : ۱۹۶۰ م.، ص۲۳۳-۲۳۴؛تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ م.، ج۵، ص۳۶۰.
- ↑ ر.ک :انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ م.، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ م.، ج۲، ص۳۳۷؛ الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره : ۱۹۶۰ م.، ص۲۳۴-۲۳۵؛تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ م.، ج5، ص۳۶۳؛الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدرآباد دکن: ۱۳۹۵ ه ق/ ۱۹۷۵ م.، ج۵، ص۴۲-۴۳؛ مقاتل الطالبیین، ص۹۸-۹۹.
- ↑ ر.ک :انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 م.، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 م.، ج2، ص337؛الامامه و السیاسه، ابن قتیبه الدینوری، ابو محمد عبدالله بن مسلم، چاپ طه محمد الزینی، بیروت: دارالمعرفه.، ابن قتیبه الدینوری، ابو محمد عبدالله بن مسلم، چاپ طه محمد الزینی، بیروت: دارالمعرفه.، ج2، ص4؛ تاریخ یعقوبی، ج2، ص243؛ قستاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 ﻫ ق / 1962 – 1967 م.، ج5، ص360 عمارة بن عبید سلولی پیشنهاد دهنده بود.
- ↑ ر.ک :انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 م.، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 م.، ج2، ص337؛ الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره : 1960 م.، ص234-235؛تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 ﻫ ق / 1962 – 1967 م.، ج5، ص363؛الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدرآباد دکن: 1395 ه ق/ 1975 م.، ج5، ص42-43. قس مقاتل الطالبیین، ص99، همسر هانی بن عروه موافق نبود.
- ↑ ر.ک :انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 م.، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 م.، ج2، ص336-337؛ الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره : 1960 م.، ص235-236؛تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 ﻫ ق / 1962 – 1967 م.، ج5، ص362،348؛الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدرآباد دکن: 1395 ه ق/ 1975 م.، ج5، ص41-42؛ ارشاد، ج2، ص45-46.
- ↑ لاخبار الطوال، ص236.
- ↑ تاریخ طبری، ج5، ص349؛الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدرآباد دکن: 1395 ه ق/ 1975 م.، ج5، ص45؛ الکامل فی التاریخ، ج4، ص28؛ اعلام الوری، ج1، ص440.
- ↑ الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره : 1960 م.، ص237؛تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 ﻫ ق / 1962 – 1967 م.، ج5، ص366.
- ↑ ر.ک :انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 م.، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 م.، ج2، ص337؛ الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره : 1960 م.، ص237-238؛تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 ﻫ ق / 1962 – 1967 م.، ج5، ص365-367؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، علی بن الحسین، چاپ باربیه دومنار و پاوه دوکورتی، پاریس: 1877-1861 م. ، ج2، ص252؛الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدرآباد دکن: 1395 ه ق/ 1975 م.، ج5، ص46-47؛ مقاتل الطالبیین، ص102.
- ↑ ارشاد، ج2، ص47.
- ↑ الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره : 1960 م.، ص238؛تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 ﻫ ق / 1962 – 1967 م.، ج5، ص367؛الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدرآباد دکن: 1395 ه ق/ 1975 م.، ج5، ص48.
- ↑ الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره : 1960 م.، ص238؛تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 ﻫ ق / 1962 – 1967 م.، ج5، ص367؛الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدرآباد دکن: 1395 ه ق/ 1975 م.، ج5، ص48؛ الکامل فی التاریخ، ج4، ص28.
- ↑ ر.ک : مسلم بن عقیل.
- ↑ تاریخ طبری، ج5، ص379؛الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدرآباد دکن: 1395 ه ق/ 1975 م.، ج5، ص48؛ اعلام الوری، ج1، ص444.
- ↑ الطبقات الکبری، این سعد کاتب واقدی، محمد، چاپ احسان عباس، بیروت: دارصادر، 1405 ه ق.، ج5، ص122؛تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 ﻫ ق / 1962 – 1967 م.، ج5، ص379؛الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدرآباد دکن: 1395 ه ق/ 1975 م.، ج5، ص61؛ اعلام الوری، ج1، ص444.
- ↑ تاریخ طبری، ج5، ص379.
- ↑ مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، علی بن الحسین، چاپ باربیه دومنار و پاوه دوکورتی، پاریس: 1877-1861 م. ، ج3، ص255؛الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدرآباد دکن: 1395 ه ق/ 1975 م.، ج5، ص61؛قاموس الرجال، طوسی التستری، محمدتقی، تهران: مرکز نشر کتاب، 1379 ه ق.، ج10، ص493.
- ↑ البدایه و النهایه، ابن کثیر الدمشقی، عماد الدین اسماعیل بن عمر، قاهره: 1932 م.، ج8، ص157.
- ↑ العبر و دیوان المبتدأ و الخبر (تاریخ ابن خلدون)، ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1363 ش.، ج3، ص29.
- ↑ انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 م.، ج2، ص341-342؛ الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره : 1960 م.، ص240-241؛تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 ﻫ ق / 1962 – 1967 م.، ج5، ص380.
- ↑ ر.ک :انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 م.، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 م.، ج2، ص339؛ الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره : 1960 م.، ص241؛تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 ﻫ ق / 1962 – 1967 م.، ج5، ص376؛الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدرآباد دکن: 1395 ه ق/ 1975 م.، ج5، ص56.
- ↑ انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 م.، ج2، ص339.
- ↑ ر.ک :انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 م.، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 م.، ج2، ص339-342؛ الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره : 1960 م.، ص241-242؛تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 ﻫ ق / 1962 – 1967 م.، ج5، ص376-381؛ مقاتل الطالبیین، ص103-108.
- ↑ ر.ک : الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره : 1960 م.، ص241؛ تاریخ یعقوبی، ج2، ص243؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، علی بن الحسین، چاپ باربیه دومنار و پاوه دوکورتی، پاریس: 1877-1861 م. ، ج3، ص256؛ الکامل فی التاریخ، ج4، ص42.
- ↑ الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره : 1960 م.، ص241؛تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 ﻫ ق / 1962 – 1967 م.، ج5، ص469.
- ↑ تاریخ الکوفه، ص84.
- ↑ الطبقات الکبری، این سعد کاتب واقدی، محمد، چاپ احسان عباس، بیروت: دارصادر، 1405 ه ق.، ج1، ص330؛ حوادث و وفیات 121-140، ج8، ص302، اسدالغابه، ج2، ص15؛ الاصابه فی تمییز الصحابه، ج6، ص188.
- ↑ کلیات مفاتیح الجنان، قمی، شیخ عباس، به تحصیص محمدباقر بهبودی، تهران: 1363 ش.، زیارت نامه هانی بن عروه.
- ↑ الطبقات الکبری، این سعد کاتب واقدی، محمد، چاپ احسان عباس، بیروت: دارصادر، 1405 ه ق.، ج4، ص42؛انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 م.، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 م.، ج2، ص340؛ البدء و التاریخ، مقدسی، مطهر بن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، 1899 – 1919 م، چاپ افست تهران: 1962 م.، ج6، ص9؛ مقاتل الطالبیین، ص108؛ ابن حبیب (المحبر، ص245) او را عبدالرحمن بن زبیر اسدی و ابن طقطقی (الفخری، ص114) او را فرزدق ذکر کرده است.