محرم و صفر در فرهنگ مردم ایران

محرم و صفر در فرهنگ مردم ایران، کتابی است درباره عاشورا که توسط اصغر شعاع نوشته شده است.

محرم و صفر در فرهنگ مردم ایران
به کوشش	اصغر شعاع
ناشر	مرکز تحقیقات صدا و سیما
محل نشر	تهران
تاریخ نشر	1393
شابک	‎978-964-7378-32-1
تعداد صفحات	496
موضوع	شعائر و مراسم مذهبی
زبان	فارسی

درباره کتاب

از زمانی که جامعه‌شناسی به عنوان دانش شناخت اجتماعات بشری بسط و گسترش یافت موضوع دین یکی از مهمترین مباحث علوم اجتماعی و بالاخص جامعه‌شناسی بوده است. آنچه که در تاریخ جامعه‌شناسی و به خصوص جامعه‌شناسی دین وجود دارد توجه به نقش دین در جوامع است. در کنار جامعه‌شناسی، دانش مردم‌شناسی و مردم‌شناسان نیز به دلیل تأکید بر جوامع قبیله‌ای، توجه خود را بیش از همه به دین قبیله‌ای و ادیان ابتدایی معطوف نموده‌اند.

کتاب «محرم و صفر در فرهنگ مردم ایران» همان‌طور که از نامش پیداست، نمونه‌ای موضوعی در خصوص مناسک مذهبی به‌ خصوص محرم و صفر در فرهنگ مردم ایران است که مصادیق آن از مناطق و روستاهای مختلف جای‌ جای کشور پهناورمان گرفته شده است. بررسی مناسک محرم و صفر نوعی بررسی مردم‌شناسی دین است که به دلیل اهمیت آن در جامعه دینی اهمیت دارد.

از سال‌های دور، دهه مـحرم هر سال حال و هوای خاصی را در جامعه شهری و روستایی شیعیان ایجاد می‌کند. هرچند آیین‌های عزاداری محرم چندین قرن است که به طور مدام برگزار می‌شوند، اما تجربه‌ها و مطالعات و مشاهدات بالاخص در سال‌های اخیر بیانگر تغییرات پیاپی این نظام آیینی است. این تغییرات آیینی و سرنوشت آن‌ها در درون جامعه شیعی فی‌نفسه موضوع با ارزشی برای تأملات جامعه‌شناختی و مردم‌شناختی هستند.

ادغام آیین‌های عزاداری با سنت‌های محلی و فرهنگی جوامع شیعی، دلیل اصلی تنوع و تکثر این آیین‌هاست. در جامعه‌ای مانند ایران و تنوع خرده فرهنگ‌های محلی و تعدد حوزه‌های فرهنگی در مناطق مختلف سبب شده که گستره عظیمی از انواع آیین‌های عزاداری در طی تاریخ اجتماعات شیعی ایرانی شکل بگیرند.

از آنجا که فرهنگ شیعی که متأثر از قیام عاشوراست با شهادت‌طلبی و عزاداری برای امام حسین (ع) عجین شده است، عزاداری، نمادی از احیای ارزش‌های متعالی انسانی به شمار می‌رود؛ ارزش‌هایی که امام حسین (ع) و یارانش در سرزمین کربلا جان بر سر آن نهادند. از همین روست که پیام‌های این واقعه عظیم، ابعاد زندگی فردی و اجتماعی شیعیان را تحت تأثیر قرار داده است.

فصول شش‌گانه این کتاب که بر پایه مشاهدات و نوشته‌های فرهنگیاران واحد فرهنگ مردم صدا و سیما گردآوری شده است، جلوه‌های آیینی این واقعه را در مناطق گوناگون ایران با عناوین زیر بررسی می‌کند:

فصل اول: پیشینه عزاداری ماه محرم

در این فصل به اختصار ویژگی‌های ماه محرم به عنوان مهم‌ترین ارکان فرهنگ و جامعه شیعی ایرانی و طریقی برای جامعه‌پذیری دینی بررسی شده است. همچنین به سابقه عزاداری مردم نسبت به امام حسین (ع) در ایران اشاره شده و روزشمار این واقعه بر اساس مستندات تاریخی، فهرست گردیده است.

فصل دوم: آیین‌ها و آواهای پیشواز ماه محرم

این فصل به واقعه عاشورا از منظر سلسله مراسمی که همه ساله به صورت یکی از گسترده‌ترین رسوم مذهبی شیعی برگزار می‌گردد، اختصاص دارد. چاووش‌خوانی که یکی از شیوه‌های اطلاع‌رسانی مناسک و مراسم مذهبی بوده است به همراه بستن سقاخانه و مراسم علمبندان محتوای بخش اول این فصل است و در بخش دوم آواهای پیشواز ماه محرم مثل چاووش‌خوانی و سالم‌خوانی به همراه نمونه‌های اشعار آمده است.

فصل سوم: آیین‌ها و آواهای سوگواری ماه محرم

منبع

سازمان اسناد رسمی و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران