سنایی غزنوی: تفاوت میان نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''سنایی غزنوی''' یکی از شاعران | '''سنایی غزنوی''' (۴۷۳ ه. ق-۵۳۵ ه. ق) یکی از شاعران قرن پنجم و ششم هجری است. | ||
{{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده | {{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده | ||
| نام = سنایی غزنوی | | نام = سنایی غزنوی | ||
| تصویر = | | تصویر = sanaee.jpg | ||
| توضیح تصویر = | | توضیح تصویر = | ||
| نام اصلی = | | نام اصلی = ابوالمجد مجدود بن آدم | ||
| زمینه فعالیت = | | زمینه فعالیت = | ||
| ملیت = | | ملیت = | ||
| تاریخ تولد = | | تاریخ تولد = ۴۷۳ ه.ق | ||
| محل تولد = غزنین در شرق افغانستان کنونی | | محل تولد = غزنین در شرق افغانستان کنونی | ||
| والدین = | | والدین = | ||
| تاریخ مرگ = | | تاریخ مرگ = ۵۳۵ هجری | ||
| محل مرگ = غزنین | | محل مرگ = غزنین | ||
| علت مرگ = | | علت مرگ = | ||
| خط ۴۸: | خط ۴۸: | ||
}} | }} | ||
==زندگینامه== | ==زندگینامه== | ||
ابوالمجد مجدود بن آدم متخلص به «سنایی» شاعر، حکیم و عارف نامدار نیمه‌ی دوم قرن پنجم و نیمه‌ی نخست قرن ششم هجری، در سال ۴۷۳ ه.ق در غزنین در شرق افغانستان کنونی زاده‌شد و در زادگاهش به تحصیل علوم و معارف زمانه همّت گمارد و در این کار چنان دل سپرد که پس از چندی، در اغلب معارف عصر خویش، از ادبیات عرب گرفته تا فقه، حدیث، تفسیر، طب، نجوم، حکمت و کلام به درجه‌ی والایی رسید. خانواده‌ی او در شمار خاندانهای اصیل و اهل فضل بودند چنان که پدرش، آدم، به عنوان مردی بهره‌مند از علوم و معارف زمانه صاحب مقام و اعتباری خاص بود. سنایی چه در روزگار خود و چه در قرنهای بعد همواره مورد تجلیل شاعران و ادبا و مورخان و تذکره‌نویسان گوناگون قرار گرفته و بسیاری از شعرای معاصر او و اعصار بعدی به اشعار او استشهاد کرده و او را در ردیف عنصری و [[امیر معزی|معزّی]] و رودکی و گاه برتر از آنان شمرده‌اند. | |||
از جمله نکات مورد توجه درباره‌ی زندگی سنایی، دگرگونی احوال و تحوّل شعر اوست چنان که از مدح سلاطینی مانند مسعود بن ابراهیم | از جمله نکات مورد توجه درباره‌ی زندگی سنایی، دگرگونی احوال و تحوّل شعر اوست چنان که از مدح سلاطینی مانند مسعود بن ابراهیم غزنوی، بهرامشاه و سلطان سنجر به معارف صوفیانه و اشعار عرفانی روی می‌آورد. وی همچون عطّار در شمار صوفیانی است که مردم را به کار و کوشش فراخوانده و مردم را از ظاهر پرستی، دورویی، ریاکاری، مردم‌آزاری و عوام‌فریبی بر حذر داشته‌است. | ||
سنایی در جوانی از غزنین به خراسان سفر کرد و | سنایی در جوانی از غزنین به خراسان سفر کرد و سالها در بلخ، سرخس، مرو، هرات و نیشابور اقامت داشت و هر جا چندی در سایه‌ی تربیت بزرگان محل، علما و مشایخ به سر آورد و در سال ۵۱۸ ه. ق به غزنین بازگشت و تا پایان عمر در آنجا بماند و در سال ۵۳۵ ه. ق درگذشت و غزنین به خاک سپرده‌شد. | ||
نکته‌ی دیگر در باب مذهب اوست، که اگر چه در برخی اشعارش خلفاء را مدح گفته‌است اما از ستایش خاص او در مدح حضرت علی(ع) و فرزندانش به روشنی برمی‌آید که به این امام همام و خاندان مطهرش اعتقاد شدیدی داشته‌است و اشعارش گواه محکمی بر تشیّع اوست. <ref>دائرة المعارف تشیّع؛ ذیل کلمه سنایی. دیوان حکیم سنایی غزنوی؛ تلخیص از مقدمه.</ref> | |||
نکته‌ی دیگر در باب مذهب اوست، که اگر چه در برخی اشعارش خلفاء را مدح | |||
==آثار== | ==آثار== | ||
آثار | آثار سنایی غزنوی عبارتند از: | ||
''' | '''«[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=2226418&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author حدیقة الحقیقه]»''' که از جهت معانی و الفاظ همتا ندارد و گنج گرانبهایی است که مشتمل بر ده باب و ده هزار بیت است. | ||
''' | '''«[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=3440151&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author طریق التحقیق]»''' که قریب هزار بیت است. | ||
''' | '''«[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=3480667&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author رسالة سیر العباد الی المعاد]»''' که در حدود پانصد بیت دارد و مبنای آن تمثیل قوی و اخلاق است. | ||
''' | '''«[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=4008477&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author دیوان قصاید و غزلیات]»''' که این مجموعه تقریبا مشتمل بر بیست هزار بیت و تاریخ تحولات فکری سنایی است. | ||
''' | '''«[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=1799856&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author کارنامه‌ی بلخ]»''' که ۵۰۰ بیت دارد و در هنگام اقامت در بلخ سروده و به گوشه‌هایی از زندگی شخصی خود و پدر و برخی معاصرانش پرداخته. | ||
''' | '''«[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=5762697&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author مکاتیب سنایی]»''' که شامل چند نامه از اوست. | ||
==اشعار== | ==اشعار== | ||
=== | ===شعر ۱=== | ||
'''دریغا گویی از نااهلی روزگار | '''دریغا گویی از نااهلی روزگار''' | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
| خط ۱۱۸: | خط ۱۱۷: | ||
{{ب| سراسر کان گیتی پر ز مس شد|ز مس هم زر نیامد کیمیا کو }} | {{ب| سراسر کان گیتی پر ز مس شد|ز مس هم زر نیامد کیمیا کو }} | ||
{{ب| سنایی نام بتوان کرد خود را|ولیکن چون سنانیشان سنا کو <ref> دیوان حکیم سنایی غزنوی؛ ص | {{ب| سنایی نام بتوان کرد خود را|ولیکن چون سنانیشان سنا کو <ref> دیوان حکیم سنایی غزنوی؛ ص ۲۸۹.</ref> }} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
=== | ===شعر ۲=== | ||
'''صفت قتل حسین (ع) به اشاره یزید:''' | '''صفت قتل حسین (ع) به اشاره یزید:''' | ||
| خط ۲۱۰: | خط ۲۰۹: | ||
{{ب| مرد عاقل بر آن کسی خندد|کز پی خویش نار بپسندد <ref>حدیقه الحقیقه؛ ص 266.</ref> }} | {{ب| مرد عاقل بر آن کسی خندد|کز پی خویش نار بپسندد <ref>حدیقه الحقیقه؛ ص 266.</ref> }} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
=== | ===شعر ۳=== | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب| حَبَّذا کربلا و آن تعظیم|کز بهشت آورد به خلق نسیم }} | {{ب| حَبَّذا کربلا و آن تعظیم|کز بهشت آورد به خلق نسیم }} | ||
| خط ۲۶۷: | خط ۲۶۶: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
* [http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=700738&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج | *[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=700738&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج ۲، ص: ۷۴۱-۷۴۵.] | ||
==پی نوشت== | ==پی نوشت== | ||
نسخهٔ ۱۸ ژوئیهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۱۲:۰۳
سنایی غزنوی (۴۷۳ ه. ق-۵۳۵ ه. ق) یکی از شاعران قرن پنجم و ششم هجری است.
| سنایی غزنوی | |
|---|---|
 | |
| نام اصلی | ابوالمجد مجدود بن آدم |
| زادروز | ۴۷۳ ه.ق غزنین در شرق افغانستان کنونی |
| مرگ | ۵۳۵ هجری غزنین |
| کتاب‌ها | «حدیقة الحقیقه»،«طریق التحقیق»،«رسالة سیر العباد الی المعاد»،«دیوان قصاید و غزلیات»،«کارنامه‌ی بلخ»،«مکاتیب سنایی» |
| تخلص | سنایی |
زندگینامه
ابوالمجد مجدود بن آدم متخلص به «سنایی» شاعر، حکیم و عارف نامدار نیمه‌ی دوم قرن پنجم و نیمه‌ی نخست قرن ششم هجری، در سال ۴۷۳ ه.ق در غزنین در شرق افغانستان کنونی زاده‌شد و در زادگاهش به تحصیل علوم و معارف زمانه همّت گمارد و در این کار چنان دل سپرد که پس از چندی، در اغلب معارف عصر خویش، از ادبیات عرب گرفته تا فقه، حدیث، تفسیر، طب، نجوم، حکمت و کلام به درجه‌ی والایی رسید. خانواده‌ی او در شمار خاندانهای اصیل و اهل فضل بودند چنان که پدرش، آدم، به عنوان مردی بهره‌مند از علوم و معارف زمانه صاحب مقام و اعتباری خاص بود. سنایی چه در روزگار خود و چه در قرنهای بعد همواره مورد تجلیل شاعران و ادبا و مورخان و تذکره‌نویسان گوناگون قرار گرفته و بسیاری از شعرای معاصر او و اعصار بعدی به اشعار او استشهاد کرده و او را در ردیف عنصری و معزّی و رودکی و گاه برتر از آنان شمرده‌اند.
از جمله نکات مورد توجه درباره‌ی زندگی سنایی، دگرگونی احوال و تحوّل شعر اوست چنان که از مدح سلاطینی مانند مسعود بن ابراهیم غزنوی، بهرامشاه و سلطان سنجر به معارف صوفیانه و اشعار عرفانی روی می‌آورد. وی همچون عطّار در شمار صوفیانی است که مردم را به کار و کوشش فراخوانده و مردم را از ظاهر پرستی، دورویی، ریاکاری، مردم‌آزاری و عوام‌فریبی بر حذر داشته‌است.
سنایی در جوانی از غزنین به خراسان سفر کرد و سالها در بلخ، سرخس، مرو، هرات و نیشابور اقامت داشت و هر جا چندی در سایه‌ی تربیت بزرگان محل، علما و مشایخ به سر آورد و در سال ۵۱۸ ه. ق به غزنین بازگشت و تا پایان عمر در آنجا بماند و در سال ۵۳۵ ه. ق درگذشت و غزنین به خاک سپرده‌شد.
نکته‌ی دیگر در باب مذهب اوست، که اگر چه در برخی اشعارش خلفاء را مدح گفته‌است اما از ستایش خاص او در مدح حضرت علی(ع) و فرزندانش به روشنی برمی‌آید که به این امام همام و خاندان مطهرش اعتقاد شدیدی داشته‌است و اشعارش گواه محکمی بر تشیّع اوست. [۱]
آثار
آثار سنایی غزنوی عبارتند از:
«حدیقة الحقیقه» که از جهت معانی و الفاظ همتا ندارد و گنج گرانبهایی است که مشتمل بر ده باب و ده هزار بیت است.
«طریق التحقیق» که قریب هزار بیت است.
«رسالة سیر العباد الی المعاد» که در حدود پانصد بیت دارد و مبنای آن تمثیل قوی و اخلاق است.
«دیوان قصاید و غزلیات» که این مجموعه تقریبا مشتمل بر بیست هزار بیت و تاریخ تحولات فکری سنایی است.
«کارنامه‌ی بلخ» که ۵۰۰ بیت دارد و در هنگام اقامت در بلخ سروده و به گوشه‌هایی از زندگی شخصی خود و پدر و برخی معاصرانش پرداخته.
«مکاتیب سنایی» که شامل چند نامه از اوست.
اشعار
شعر ۱
دریغا گویی از نااهلی روزگار
| جهان پر درد می‌بینم دوا کو | دل خوبان عالم را وفا کو | |
| ور از دوزخ همی ترسی شب و روز | دلت پر درد و رخ چون کهربا کو | |
| بهشت عدن را بتوان خریدن | و لیکن خواجه را در کف بها کو | |
| خرد گر پیشوای عقل باشد | پس این واماندگان را پیشوا کو | |
| سراسر جمله عالم پر یتیمست | یتیمی در عرب چون مصطفا کو | |
| سراسر جمله عالم پر ز شیرست | ولی شیری چو حیدر باسخا کو | |
| سراسر جمله عالم پر زنانند | زنی چون فاطمه خیر النسا کو | |
| سراسر جمله عالم پر شهیدست | شهیدی چون حسین کربلا کو | |
| سراسر جمله عالم پر امامست | امامی چون علی موسی الرضا کو | |
| سراسر جمله عالم پر ز مردست | ولی مردی چو موسی با عصا کو | |
| سراسر جمله عالم پر حدیثست | حدیثی چون حدیث مصطفا کو | |
| سراسر جمله عالم پر ز عشقست | ولی عشق حقیقی با خدا کو | |
| سراسر جمله عالم پر ز پیرست | ولی پیری چو خضر با صفا کو | |
| سراسر جمله عالم پر ز حُسنست | ولی حُسنی چو یوسف دلربا کو | |
| سراسر جمله عالم پر ز دردست | ولی دردی چو ایوب و دوا کو | |
| سراسر جمله عالم پر ز تختست | ولی تخت سلیمان و هوا کو | |
| سراسر جمله عالم پر ز مرغست | ولی مرغی چو بلبل با نوا کو | |
| سراسر جمله عالم پر ز پیکست | ولی پیکی چو عمر بادپا کو | |
| سراسر جمله عالم پر ز مرکب | ولی مرکب چو دلدل خوش روا کو | |
| سراسر کان گیتی پر ز مس شد | ز مس هم زر نیامد کیمیا کو | |
| سنایی نام بتوان کرد خود را | ولیکن چون سنانیشان سنا کو [۲] |
شعر ۲
صفت قتل حسین (ع) به اشاره یزید:
| پسر مرتضی امیر حسین | که چنونی نبود در کونین | |
| اصل او در زمین علّیّین | فرع او اندر آسمان یقین | |
| اصل و فرعش همه وفا و عطا | عفو و خشمش همه سکون و رضا | |
| خُلق او همچو خُلق پاک پدر | خُلق او همچو خُلق پیغمبر | |
| مصطفی مرو را کشیده به دوش | مرتضی پروریده در آغوش | |
| بر رخش انس یافته زهرا | کرده بر جانش سال و ماه دعا | |
| به سر و روی و سینه در دیدار | راست مانند احمد مختار | |
| دُرّی از بحر مصطفی بوده | صدفش پشت مرتضی بوده | |
| عقل دربند عهد و پیمانش | بوده جبریل مهد جنبانش | |
| دشمنان قصد جان او کردند | تا دمار از تنش برآوردند | |
| عمر و عاص [۳] از فساد رأیی زد | شرع را خیره پشت پایی زد | |
| بر یزید پلید بیعت کرد | تا که از خاندان برآرد گرد | |
| شرم و آزرم جملگی بگذاشت | جمعی از دشمنان بر او بگماشت | |
| تا مر او را به نامه و به جبل | از مدینه کشند در مِنْهَل [۴] | |
| کربلا چون مقام و منزل ساخت | ناگه آل زیاد بروی تاخت | |
| راه آب فرات بربستند | دل او زان عنا [۵] و غم خستند | |
| عمر و عاص و یزید بد اختر | بر آب برفکنده سپر | |
| شمر و عبید اللّه و زیاد لعین | روحشان جفت باد با نفرین | |
| برکشیدند تیغ، بی‌آزرم | نز خدا ترس و نه ز مردم شرم | |
| سرش از تن به تیغ ببریدند | و اندر آن فعل، سود می‌دیدند | |
| تنش از تیغ خصم پاره شده | آل مروان بر او نظاره شده | |
| به دمشق اندرون، یزید پلید | منتظر بود تا سرش برسید | |
| پیش بنهاد و شادمانی کرد | تکیه بر دُنیی و امانی [۶] کرد | |
| بیتی از قول خویش انشا کرد | کین دیرینه جست و انهاء [۷] کرد | |
| دست شومش بر آن لب و دندان | زد قضیب [۸] از نشاط و لب خندان | |
| کینه‌ی خزرج و حدیث اسَل [۹] | و آن مکافات زشت و دست عمل | |
| کین آباء بتوخته [۱۰] ز حسین | خاصه کینه‌های بدر و حُنین | |
| شهربانو و زینب گریان | مانده در فعل ناکسان حیران | |
| سر برهنه بر اشتر و پالان | پیش ایشان ز درد دل نالان | |
| علی الاصغر [۱۱] ایستاده به پا | و آن سگان ظلم را بداده رضا | |
| عمرو عاص و یزید و ابن زیاد | همچو قوم ثمود و صالح و عاد | |
| بر جفا کرده آن سگان اصرار | رفته از حقد بر ره انکار | |
| عالمی بر جفا دلیر شده | روبَهِ مرده شرزه شیر شده | |
| کافران چون در اول پیکار | شده از زخم ذو الفقار فگار | |
| همه را بر دل از علی صد داغ | شده یکسر قریش طاغی و باغ [۱۲] | |
| کین خود باز خواسته ز حسین | شده قانع بدین شماتت و شین | |
| هیچ ناورد، در ره بیداد | مصطفی را و مرتضی را یاد | |
| یکسو انداخته مجامله را | زشت کرده ره معامله را | |
| کرده دوزخ برای خویش معَد [۱۳] | بو الحکم [۱۴] را گزید، بر احمد | |
| راه آزرم و شرم بر بسته | عهد و پیمان شرع بشکسته | |
| هر که راضی شود به کرده‌ی زشت | نزد آن کس چه دوزخ و چه بهشت | |
| مرد عاقل بر آن کسی خندد | کز پی خویش نار بپسندد [۱۵] |
شعر ۳
| حَبَّذا کربلا و آن تعظیم | کز بهشت آورد به خلق نسیم | |
| و آن تن سر بریده در گِل و خاک | و آن عزیزان به تیغ دلها چاک | |
| و آن تن سر به خاک غلطیده | تن بی‌سر بسی بد افتاده | |
| و آن گُزینِ همه جهان کشته | در گِل و خون تنش بیاغشته | |
| و آن چنان ظالمان بدکردار | کرده بر ظلم خویشتن اصرار | |
| حرمت دین و خاندان رسول | جمله برداشته ز جهل و فضول | |
| تیغها لعلگون ز خون حسین | چه بود در جهان بتر زین شین؟ [۱۶] | |
| ز خم شمشیر و نیزه و پیکان | بر سر نیزه، سر به جای سنان | |
| کرده آل زیاد و شمر لعین | ابتدای چنین تبه در دین | |
| آل یاسین بداده یکسر جان | عاجز و خوار و بی‌کس و عطشان | |
| مصطفی جامه جمله بدریده | علی از دیده خون بباریده | |
| فاطمه روی را خراشیده | خون بباریده بی‌حد از دیده | |
| حسن از زخم کرده سینه کبود | زینب از دیده‌ها برانده دو رود | |
| هر که بدگوی آن سگان باشد | دان که او شاه آن جهان باشد | |
| باد به دوستان او رحمت | باد بر دشمنان او لعنت | |
| هر که راضی شود به کرده‌ی زشت | نزد آن کس، چه دوزخ و چه بهشت | |
| دین به دنیا به خیره بفروشد | نکند نیک و در بدی کوشد | |
| خیره، راضی شود به خون حسین | که فزون بود وقعش از ثقلین | |
| آنکه را این خبیث خال بود | مومنان را کی ابن خال بود؟ | |
| من ازین ابن خال بیزارم | کز پدر نیز هم در آزارم | |
| پس تو گویی: یزید میرِ من است | عمرو عاصِ پلید، پیر من است | |
| آن که را عمر و عاص باشد پیر | یا یزید پلید باشد میر | |
| مستحق عذاب و نفرین است | بدره و بد فعال و بد دین است | |
| لعنت دادگر برآن کس باد | که مر او را کند به نیکی یاد | |
| من نیم دوستدار شمر و یزید | ز ان قبیله منم به عهد، بعید | |
| هر که راضی شود به بد کردن | لعنتش، طوق گشت در گردن [۱۷] |
منابع
پی نوشت
- ↑ دائرة المعارف تشیّع؛ ذیل کلمه سنایی. دیوان حکیم سنایی غزنوی؛ تلخیص از مقدمه.
- ↑ دیوان حکیم سنایی غزنوی؛ ص ۲۸۹.
- ↑ احتمالا منظور شاعر از عمرو عاص در این ابیات عمر بن سعد بوده است.
- ↑ منهل: آبخور، آبشخور. گور، قبر.
- ↑ عنا با عناء: رنج، زحمت، مشقت. اندوخته و غصه.
- ↑ امانی: آرزوها.
- ↑ انهاء: خبر دادن.
- ↑ قضیب: چوبدستی، شاخه درخت.
- ↑ اسَل: نی، نیزه حدیث اسل: ماجرای سر نیزه و سر امام.
- ↑ بتوخته: جمع کرده، اندوخته.
- ↑ علی الاصغر: منظور حضرت سجاد (ع) است.
- ↑ طاغی و باغ؛ از حد گذرنده، طغیان کننده، ستمکار.
- ↑ معّد: آماده.
- ↑ بو الحکم: کنیه ابو جهل است.
- ↑ حدیقه الحقیقه؛ ص 266.
- ↑ شین: عیب و زشتی.
- ↑ حدیقه الحقیقه؛ ص 266.