سینه زنی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حسین
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جزبدون خلاصۀ ویرایش
جز (Esmaeili صفحهٔ سینه زنی و زنجیرزنی را به سینه زنی منتقل کرد: اصلاح نام)
 
(۲۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
از متداول ترین مراسم سنتی عزاداری برای سیدالشهدا (ع) و سایر ائمه (ع) سینه زنی و زنجیرزنی است که همراه نوحه خوانی انجام می شود. اصل این سنت، به ویژه در میان عرب ها رواج داشت و بعدها شکل امروزی یافت. برای انجام این گونه عزاداری، نوحه های سنگین انتخاب می گردد و با دست یا زنجیر بر سینه و پشت زده می شود.  
'''سینه‌ زنی،''' از متداول‌ترین مراسم سنتی عزاداری برای [[امام حسین (ع)]] و سایر ائمه (ع) است که همراه نوحه‌خوانی انجام می‌شود. اصل این سنت، به ویژه در میان عرب‌ها رواج داشت و بعدها شکل امروزی یافت. برای انجام این‌گونه عزاداری، نوحه‌های سنگین انتخاب می‌گردد و با دست یا زنجیر بر سینه و پشت زده می‌شود.  
 
[[پرونده:سینه زنی و زنجیرزنی.jpg|بندانگشتی|سینه زنی و زنجیرزنی]]
در برخی مناطق، شیوه زنجیرزنی و سینه زنی متفاوت است و با حرکات و آواهای خاصی همراه است. برای مثال در شیراز، در گذشته حرکت دسته های سوگوار در دو نوبت انجام می گرفت؛ یک نوبت قبل از ظهر و نوبت دیگر شب ها که گاهی تا نیمه شب طول می کشید. حرکت هر دسته، از مسجد محل شروع و به مسجد وکیل ختم میشد. پس از عزاداری در مسجد وکیل هم هر دسته به سمت محل های خود برمی گشتند و متفرق می شدند. جلوی هر دسته، علم ها، کتل ها و بیرق ها را می بردند و بعد، زنجیرزن ها در دو صف مقابل هم، حرکت می کردند که نفرات اول هر دو صف، ریش سفیدها و بزرگترها بودند. زنجیرهای این اشخاص از برنج یا ورشو درست میشد که از زنجیرهای معمولی پر شاخه تر بود. در وسط دسته های زنجیرزن چند نوحه خوان می خواند و دسته جواب می داد. <ref>صبحدم، بی نام، شیراز، فارس، 1346.</ref>
==شیوه‌های متفاوت سینه‌زنی در مناطق مختلف==
 
[[پرونده:سینه زنی و زنجیرزنی در شیراز.jpg|بندانگشتی|سینه زنی و زنجیرزنی در شیراز <ref>[https://www.isna.ir/news/97062411820/%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B2-%D9%88-%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86-%D8%B9 خبرگزاری ایسنا]</ref>]]
در تاکستان همه ساله از اول تا شب دهم ماه محرم، هر روز عصر جوانان و نوجوانان در مسجد جمع می شدند و جداگانه دسته بندی می شدند و از هر دسته یک نفر به نام علمدار یا میاندار انتخاب میشد. علمدارف علم سیاه به دست می گرفت و افراد دور او حلقه می زدند؛ به این ترتیب که هر نفر با دست چپ خود کمربند نفر سمت چپ را می گرفت و با دست راست خود سینه می زد و همه متصل به هم دایره وار با نظم و ترتیب خاصی حرکت می کردند. در حین حرکت نیز هر نفر پای راست خود را پیش پای چپ نفر سمت راست می گذاشت و به جلو می پری. علمدار در وسط با یک دست علم را می گرفت و با دست دیگر به سینه می زد و می گفت: «حسن، حسین آقام وای». سایرین نیز هماهنگ و یک صدا به سینه می زدند و به او جواب می دادند: «امام حسین آقام وای». بعد علمدار می گفت: «حسین شهید»، آنها می گفتند: «آقام شهید». بعد علمدار اشعار محتشم کاشانی را می خواند که بعد از هر بند، اهالی دست راست خود را بالا می بردند و سر و دست را با هم پایین می آوردند و دست ها را محکم به سینه می زدند و می گفتند: «حسین» ابیاتی که علمدار از «محتشم» می خواند، عبارت بودند از: <ref>وکیلیان، سید احمد، شیراز، فارس، بی تا. </ref>
در برخی مناطق، شیوه سینه‌زنی متفاوت است و با حرکات و آواهای خاصی همراه است. برای مثال در شیراز، در گذشته حرکت دسته‌های سوگوار در دو نوبت انجام می‌گرفت؛ یک نوبت قبل از ظهر و نوبت دیگر شب‌ها که گاهی تا نیمه شب طول می‌کشید. حرکت هر دسته، از مسجد محل شروع و به مسجد وکیل ختم می‌شد. پس از عزاداری در مسجد وکیل هم هر دسته به سمت محل‌های خود برمی‌گشتند و متفرق می‌شدند. جلوی هر دسته، علم‌ها، کتل‌ها و بیرق‌ها را می‌بردند و بعد، زنجیرزن‌ها در دو صف مقابل هم، حرکت می‌کردند که نفرات اول هر دو صف، ریش‌سفیدها و بزرگ‌ترها بودند. زنجیرهای این اشخاص از برنج یا ورشو درست می‌شد که از زنجیرهای معمولی پر شاخه‌تر بود. در وسط دسته‌های زنجیرزن چند نوحه‌خوان می‌خواند و دسته جواب می‌داد. <ref>صبحدم، بی‌نام، شیراز، فارس، 1346.</ref>  


در تاکستان همه ساله از اول تا شب دهم ماه محرم، هر روز عصر جوانان و نوجوانان در مسجد جمع می‌شدند و جداگانه دسته‌بندی می‌شدند و از هر دسته یک نفر به نام علمدار یا [[میاندار]] انتخاب می‌شد. علمدار، علم سیاه به دست می‌گرفت و افراد دور او حلقه می‌زدند؛ به این ترتیب که هر نفر با دست چپ خود کمربند نفر سمت چپ را می‌گرفت و با دست راست خود سینه می‌زد و همه متصل به هم دایره‌وار با نظم و ترتیب خاصی حرکت می‌کردند. در حین حرکت نیز هر نفر پای راست خود را پیش پای چپ نفر سمت راست می‌گذاشت و به جلو می‌پرید. علمدار در وسط با یک دست علم را می‌گرفت و با دست دیگر به سینه می‌زد و می‌گفت: «حسن، حسین آقام وای». سایرین نیز هماهنگ و یک صدا به سینه می‌زدند و به او جواب می‌دادند: «امام حسین آقام وای». بعد علمدار می‌گفت: «حسین شهید»، آن‌ها می‌گفتند: «آقام شهید». بعد علمدار اشعار محتشم کاشانی را می‌خواند که بعد از هر بند، اهالی دست راست خود را بالا می‌بردند و سر و دست را با هم پایین می‌آوردند و دست‌ها را محکم به سینه می‌زدند و می‌گفتند: «حسین» ابیاتی که علمدار از «محتشم» می‌خواند، عبارت بودند از: <ref>وکیلیان، سید احمد، شیراز، فارس، بی‌تا. </ref>
[[پرونده:سینه زنی و زنجیرزنی در تاکستان.jpg|بندانگشتی|سینه زنی و زنجیرزنی در تاکستان <ref>[https://www.jamaran.ir/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1-132/351445-%D8%B2%D9%86%D8%AC%DB%8C%D8%B1-%D8%B2%D9%86%DB%8C-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B9-%D8%A7%D8%B3%D8%AA وب سایت جماران]</ref>]]
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| بر خاکیان ز عالم بالا صدا زدند | اول صلا به سلسله انبیا زدند}}
{{ب| بر خاکیان ز عالم بالا صدا زدند | اول صلا به سلسله انبیا زدند}}
خط ۱۲: خط ۱۴:




در شهرستان ملایر، مراس عزاداری دهه محرم، از شب اول با نواختن طبل به آگاهی مردم می رسید. عزاداران با شنیدن صدای طبل به حسینیه ها می رفتند و پس از گرد آمدن جمعیت، مراسم عزاداری داخل حسینیه ها برگزار میشد. این مراسم تا شب پنجم محرم در محوطه حسینیه ادامه می یافت و از شب ششم محرم، عزاداری به سطح شهر کشیده میشد. <ref>همان. </ref>
در شهرستان ملایر، مراسم عزاداری دهه محرم، از شب اول با نواختن طبل به آگاهی مردم می‌رسید. عزاداران با شنیدن صدای طبل به حسینیه‌ها می‌رفتند و پس از گرد آمدن جمعیت، مراسم عزاداری داخل حسینیه‌ها برگزار می‌شد. این مراسم تا شب پنجم محرم در محوطه حسینیه ادامه می‌یافت و از شب ششم محرم، عزاداری به سطح شهر کشیده می‌شد. <ref>همان. </ref>
 
در روستای خمس خلخال تا روز پنجم محرم، شب‌ها عزاداران در هیئت‌های خود به عزاداری می‌پرداختند و از شب ششم دسته‌های عزاداری، سینه‌زنان و زنجیرزنان به سمت مسجد حرکت می‌کردند. عزاداران سه هیئت معروف این شهر، با تشکیل دسته بزرگی از سوگواران، اعم از سینه‌زن و زنجیرزن، به طرف امامزاده سید ابراهیم حرکت می‌کردند. تعدادی علمدار نیز دسته را همراهی می‌کردند که بزرگ‌ترین علم موسوم به علم حضرت ابوالفضل (ع)، در جلوی عزاداران قرار داشت. نخستین گروه عزادار، پیشکسوتان و ریش‌سفیدان بودند که در جلوی دسته حرکت می‌کردند و آهسته و آرام بر سینه می‌زدند. پس از پیشکسوتان، جوانان زنجیرزن و بعد از آن سینه‌زنان با صفوفی منظم به عزاداری می‌پرداختند و سرانجام نوجوانان و کودکان و زنان نذردار با پای پیاده پا به پای مردان، مسیر حرکت تا امامزاده ابراهیم را طی می‌کردند. برخی از زنان هم که نذر داشتند، با شربت از عزاداران پذیرایی می‌کردند.  
در روستای خمس خلخال تا روز پپنجم محرم، شب ها عزاداران در هیئت های خود به عزاداری می پرداختند و از شب ششم دسته های عزاداری، سینه زنان و زنجیرزنان به سمت مسجد حرکت می کردند. عزاداران سه هیئت معروف این شهر، با تشکیل دسته بزرگی از سوگواران، اعم از سینه زن و زنجیرزن، به طرف امامزاده سید ابراهیم حرکت می کردند. تعدادی علمدار نیز دسته را همراهی می کردند که بزرگ ترین علم موسوم به علم حضرت ابوالفضل (ع)، در جلوی عزاداران قرار داشت. نخستین گروه عزادار، پیشکسوتان و ریش سفیدان بودند که در جلوی دسته حرکت می کردند و آهسته و آرام بر سینه می زدند. پس از پیشکسوتان، جوانان زنجیرزن و بعد از آن سینه زنان با صفوفی منظم به عزاداری می پرداختند و سرانجام نوجوانان و کودکان و زنان نذردار با پای پیاده پا به پای مردان، مسیر حرکت تا امامزاده ابرهیم را طی می کردند. برخی از زنان هم که نذر داشتند، با شربت از عزاداران پذیرایی می کردند.  
[[پرونده:سینه زنی و زنجیرزنی در خلخال.jpg|بندانگشتی|سینه زنی و زنجیرزنی در خلخال <ref>[http://www.irna.ir/ardebil/fa/News/82681644 خبرگزاری ایرنا]</ref>]]
 
در مسیر حرکت به طرف امامزاده آقا سید ابراهیم، عزاداران به هر محله، قبرستان و حسینیه‌ای که می‌رسیدند، صلوات می‌فرستادند و فاتحه می‌خواندند و فریاد «حسین وای» سرمی‌دادند. نوازندگان شیپور هم با نواختن آهنگ حزین عزا، مقدم آنان را گرامی می‌داشتند. با نزدیک شدن به امامزاده، علمداران سر علم‌هایشان را به نشانه احترام و تسلیت به امامزاده پایین می‌آوردند و عزاداران با نظم وارد صحن می‌شدند و آن را سه مرتبه دور می‌زدند و سوگنامه‌ای می‌خواندند و با همان نظم و ترتیب، صحن امامزاده را ترک می‌کردند و سینه‌زنان به حسینیه خود بازمی‌گشتند. این عزاداری تا شب تاسوعای حسینی ادامه می‌یافت. <ref>خالقی، ناصر، خمس، خلخال، اردبیل، 1376.</ref>  
در مسیر حرکت به طرف امامزاده آقا سید ابراهیم، عزاداران به هر محله، قبرستان و حسینیه ای که می رسیدند، صلوات می فرستادند و فاتحه می خواندند و فریاد «حسین وای» سرمی دادند. نوازندگان شیپور هم با نواختن آهنگ حزین عزا، مقدم آنان را گرامی می داشتند. با نزدیک شدن به امامزاده، علمداران سر علم هایشان را به نشانه احترام و تسلیت به امامزاده پاییم کی آوردند و عزاداران با نظم وارد صحن می شدند و آن را سه مرتبه دور می زدند و سوگنامه ای می خواندند و با همان نظم و ترتیب، صحن امامزاده را ترک می کردند و سینه زنان به حسینیه خود بازمی گشتند. این عزاداری تا شب تاسوعای حسینی ادامه می یافت. <ref>خالقی، ناصر، خمس، خلخال، اردبیل، 1376.</ref>  
===مراسم سینه‌زنی و دمام زنی در حسینیه‌های بندر ریگ===
 
[[پرونده:مراسم سینه‌ زنی و دمام زنی در حسینیه‌ های بندر ریگ.jpg|بندانگشتی|مراسم سینه‌ زنی و دمام زنی در حسینیه‌ های بندر ریگ <ref>[http://www.iribnews.ir/fa/news/1828658/%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%AC-%D9%88-%D8%AF%D9%85%D8%A7%D9%85-%D9%88-%D8%B3%DB%8C%D9%86%D9%87-%E2%80%8C%D8%B2%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D9%88%D8%B4%D9%87%D8%B1 خبرگزاری صدا و سیما]</ref>]]
از شب پنجم محرم به مدت سیزده شب متوالی، مراسم سینه زنی و دمام زنی در حسینیه های بندر ریگ برقرار بود. در گذشته، پیش از مراسم سینه زنی، به دلیل نبودن امکانات صوتی، با زدن سنج و دمام، مردم شهر را از شروع مراسم سینه زنی آگاه می ساختند. حدود نیم ساعت، دمام زنی میشد و سپس شخصی به نام «پیشخوان» با آهنگی سنگین و کند شروع به نوحه خوانی می کرد. سینه زن ها اطراف او حلقه می زدند و با جلو و عقب بردن پاها در جهت مخالف عقربه های ساعت، دور نوحه خوان می چرخیدند. به این صورت که یک بار، پای راست را به طرف داخل حلقه و متمایل به سمت راست حرکت می دادند و همزمان با کوبیدن پا به زمین، دست خود را بر سینه می زدند، بار دوم پای چپ را به طرف بیرون حلقه متمایل به سمت راست حرکت می دادند و دوباره همزمان با رسیدن پا به زمین سینه میزدند. به تدریج آهنگ نوحه تندتر و در نتیجه حرکات نیز سریع تر میشد. وقتی حلقه به بزرگ ترین اندازه ممکن می رسید، نوحه خوان وارد میشد و در جای پیشخوان قرار می گرفت و با آهنگی تندتر و صدایی گرم ترف مراسم سینه زنی را دنبال می کرد. بعد از این حلقه بزرگ، حلقه ای کوچک تر در اطراف نوحه خوان شکل می گرفت. با بزرگ تر شدن حلقه دوم، حلقه سوم شکل می گرفت. تعداد حلقه ها به طور معمول به ده تا سیزده حلقه می رسید.
از شب پنجم محرم به مدت سیزده شب متوالی، مراسم سینه‌زنی و دمام‌زنی در حسینیه‌های بندر ریگ برقرار بود. در گذشته، پیش از مراسم سینه‌زنی، به دلیل نبودن امکانات صوتی، با زدن سنج و دمام، مردم شهر را از شروع مراسم سینه‌زنی آگاه می‌ساختند. حدود نیم ساعت، دمام‌زنی می‌شد و سپس شخصی به نام «پیشخوان» با آهنگی سنگین و کند شروع به نوحه‌خوانی می‌کرد. سینه‌زن‌ها اطراف او حلقه می‌زدند و با جلو و عقب بردن پاها در جهت مخالف عقربه‌های ساعت، دور نوحه‌خوان می‌چرخیدند. به این صورت که یک بار، پای راست را به طرف داخل حلقه و متمایل به سمت راست حرکت می‌دادند و همزمان با کوبیدن پا به زمین، دست خود را بر سینه می‌زدند، بار دوم پای چپ را به طرف بیرون حلقه متمایل به سمت راست حرکت می‌دادند و دوباره همزمان با رسیدن پا به زمین سینه می‌زدند. به تدریج آهنگ نوحه تندتر و در نتیجه حرکات نیز سریع‌تر می‌شد. وقتی حلقه به بزرگ‌ترین اندازه ممکن می‌رسید، نوحه‌خوان وارد می‌شد و در جای پیشخوان قرار می‌گرفت و با آهنگی تندتر و صدایی گرم‌تر، مراسم سینه‌زنی را دنبال می‌کرد. بعد از این حلقه بزرگ، حلقه‌ای کوچک‌تر در اطراف نوحه‌خوان شکل می‌گرفت. با بزرگ‌تر شدن حلقه دوم، حلقه سوم شکل می‌گرفت. تعداد حلقه‌ها به طور معمول به ده تا سیزده حلقه می‌رسید.  
 
در مرحله اول نوحه خوانی، سینه زن ها با دو ضرب سینه می زدند و در برخی نوحه ها سینه زنان با جواب های یکسان، نوحه خوان را همراهی می کردند. پس از نیم ساعت، سینه زنی وارد مرحله دوم میشد و نوحه خوان با گفتن کلمه «واحد»، به آگاهی سینه زنان می رساند که از این به بعد باید به هنگام حرکت پای راست فقط با یک ضرب سینه بزنن. نوحه خوانی در این ققسمت به صورت فردی از سوی نوحه خوان اجرا میشد و در اصطلاح به این نوحه «واحد» می گفتند.  


پس از اتمام واحد، دوباره سینه زنی به روش دو ضربی انجام میشد و در نهایت به یزله تبدیل میشد. افراد جلو یزله دست هایشان را در هم گره می کردند و افرادی که در طول یزله قرار داشتند، دست هایشان را به صورت کشیده بر کتف نفر جلو خود می گذاشتند و با حرکت موزون و آهنگین ضربه پای راست به زمین، به جلو حرکت می کردند. پس از طی هر چند متر، دسته از هم باز میشد و به سینه زنی به صورت تک ضرب و کوبیدن محکم پای راست به زمین می پرداختند.  
در مرحله اول نوحه‌خوانی، سینه‌زن‌ها با دو ضرب سینه می‌زدند و در برخی نوحه‌ها سینه‌زنان با جواب‌های یکسان، نوحه‌خوان را همراهی می‌کردند. پس از نیم ساعت، سینه‌زنی وارد مرحله دوم می‌شد و نوحه‌خوان با گفتن کلمه «واحد»، به آگاهی سینه‌زنان می‌رساند که از این به بعد باید به هنگام حرکت پای راست فقط با یک ضرب سینه بزند. نوحه‌خوانی در این قسمت به صورت فردی از سوی نوحه‌خوان اجرا می‌شد و در اصطلاح به این نوحه «واحد» می‌گفتند.  


در یزله، مسئولیت نوحه خوانی با فردی بود که در وسط دسته قرار داشت. نوحه یزله به این صورت اجرا میشد که یک مصرع نوحه را نوحه خوان می خواند و سینه زنان، یک جواب ثابت را بین مصراع ها تکرار می کردند.  
پس از اتمام واحد، دوباره سینه‌زنی به روش دو ضربی انجام می‌شد و در نهایت به یزله تبدیل می‌شد. افراد جلو یزله دست‌هایشان را در هم گره می‌کردند و افرادی که در طول یزله قرار داشتند، دست‌هایشان را به صورت کشیده بر کتف نفر جلو خود می‌گذاشتند و با حرکت موزون و آهنگین ضربه پای راست به زمین، به جلو حرکت می‌کردند. پس از طی هر چند متر، دسته از هم باز می‌شد و به سینه‌زنی به صورت تک ضرب و کوبیدن محکم پای راست به زمین می‌پرداختند.  


مراسم یزله که یکی از قدیمی ترین مراسم عزاداری در استان بوشهر به حساب می آید، در گذشته تا شب تاسوعا در تمام حسینیه های بندر ریگ ادامه داشت. هر شب پس از سینه زدن در حسینیه ها، سینه زن ها در میدان «طاق» جمع می شدند که تعداد آن ها متجاوز از یازده گروه یزله می شد. این جمعیت بزرگ عزاداران در میدان طاق به صورت قطاری بزرگ درمی امدند و یزله بزرگی تشکیل می دادند و سینه می زدند. <ref>موسوی، سید غلامحسین، بندر ریگ، بوشهر، 1381.</ref>
در یزله، مسئولیت نوحه‌خوانی با فردی بود که در وسط دسته قرار داشت. نوحه یزله به این صورت اجرا می‌شد که یک مصرع نوحه را نوحه‌خوان می‌خواند و سینه‌زنان، یک جواب ثابت را بین مصراع‌ها تکرار می‌کردند.  


در بلیان کازرون تا شب هفتم، عزاداری در ممسجد انجام و نوحه هایی درباره مصیبت مسلم بن عقیل و طفلانش خوانده می شد و عزاداران هم به سینه زنی می پرداختند. اما از ششب هفتم محرم، عزاداران از مسجد بیرون می آمدند و در کوچه های بلیان به عزاداری می پرداختند. با نزدیک شدن به روز عاشورا، مراسم پر شکوه تر و جمعیت زیادتر می شد و در شب دهم این کار به اوج خود می رسید. <ref>مؤدبی، بی نام، کازرون، فارس، 1347.</ref>
مراسم یزله که یکی از قدیمی‌ترین مراسم عزاداری در استان بوشهر به حساب می‌آید، در گذشته تا شب تاسوعا در تمام حسینیه‌های بندر ریگ ادامه داشت. هر شب پس از سینه زدن در حسینیه‌ها، سینه‌زن‌ها در میدان «طاق» جمع می‌شدند که تعداد آن‌ها متجاوز از یازده گروه یزله می‌شد. این جمعیت بزرگ عزاداران در میدان طاق به صورت قطاری بزرگ درمی‌آمدند و یزله بزرگی تشکیل می‌دادند و سینه می‌زدند. <ref>موسوی، سید غلامحسین، بندر ریگ، بوشهر، 1381.</ref>
===مراسم سینه‌زنی در بلیان کازرون===
[[پرونده:مراسم سینه‌ زنی در کازرون.jpg|بندانگشتی|مراسم سینه‌ زنی در کازرون <ref>[https://www.mehrnews.com/news/4096398/%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85-%D8%A8%D8%A7-%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%DA%86%DA%A9-%DA%86%DA%A9%D9%88-%D9%86%D9%88%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D8%B2%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%88%D9%86%DB%8C-%D9%87%D8%A7-%D8%A8%D9%84%D9%86%D8%AF-%D8%B4%D8%AF خبرگزاری مهر]</ref>]]
در بلیان کازرون تا شب هفتم، عزاداری در مسجد انجام و نوحه‌هایی درباره مصیبت مسلم بن عقیل و طفلانش خوانده می‌شد و عزاداران هم به سینه‌زنی می‌پرداختند. اما از شب هفتم محرم، عزاداران از مسجد بیرون می‌آمدند و در کوچه‌های بلیان به عزاداری می‌پرداختند. با نزدیک شدن به روز عاشورا، مراسم پر شکوه‌تر و جمعیت زیادتر می‌شد و در شب دهم این کار به اوج خود می‌رسید. <ref>مؤدبی، بی‌نام، کازرون، فارس، 1347.</ref>
===مراسم سینه‌زنی در شوشتر===
[[پرونده:مراسم سینه‌زنی در شوشتر.jpg|بندانگشتی|مراسم سینه‌زنی در شوشتر <ref>[https://www.ilna.ir/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%AE%D9%88%D8%B2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-94/315103-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%A2%D8%AF%D8%A7%D8%A8-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85-%D8%AF%D8%B1-%D8%B4%D9%88%D8%B4%D8%AA%D8%B1 خبرگزاری ایلنا]</ref>]]
در شوشتر از روز هفتم ماه محرم -که آب را بر آل حسین (ع) بستند- تا شب دهم مراسم دید و بازدید هیئت‌ها و عزاداران محله‌های مختلف شهر با همدیگر آغاز می‌شد. دسته‌های سینه‌زن و زنجیرزن هر محله با حمل پرچمی که نشانه محله آن‌ها بود، در کوچه‌ها به راه می‌افتادند و وارد هر کوچه یا محله‌ای که می‌شدند مورد استقبال و احترام اهالی آن محله قرار می‌گرفتند. برخی از نذر داران جلوی هیئت‌های مهمان، گاو و گوسفند قربانی می‌کردند. با غروب آفتاب نیز عزاداران محله میزبان با مشعل‌های فروزان با چراغ‌های پر نور و لامپ‌های الوان پایه‌دار از عزاداران مهمان استقبال می‌کردند.


در شوشتر از روز هفتم ماه محرم -که آب را بر آل حسین (ع) بستند-تا شب دهم مراسم دید و بازدید هیئت ها و عزاداران محله های مختلف شهر با همدیگر آغاز می شد. دسته های سینه زن و زنجیرزن هر محله با حمل پرچمی که نشانه محله آن ها بود، در کوچه ها به راه می افتادند و وارد هر کوچه یا محله ای که می شدند مورد استقبال و احترام اهالی آن محله قرار می گرفتند. برخی از نذرداران جلوی هیئت های مهمان، گاو و گوسفند قربانی می کردند. با غروب آفتاب نیز عزاداران محله میزبان با مشعل های فروزان با چراغ های پر نور و لامپ های الوان پایه دار از عزاداران مهمان استقبال می کردند.  
روز هشتم محرم، روز توسل به حضرت ابوالفضل (ع) بود که جمعیت سیاه می‌پوشیدند و زنجیرزن‌ها زنجیر و سینه‌زن‌ها مرزق می‌زدند. مرزق دست ساخته‌ای چوبی و شبیه دوک نخ ریسی بود. در این روز، دسته‌های 10-12 نفری در حالی که با یک دست به هم گره خورده بودند به صورت دایره یا بیضی وارد حسینیه‌ها و مساجد می‌شدند و با شور و حرارت عزاداری می‌کردند. این مراسم به قدری با هیجان انجام می‌گرفت که پس از وارد شدن به محوطه حسینیه صداهای دیگر قابل تشخیص نبودند. <ref>بختیاروند، حسین، شوشتر، خوزستان، 1348.</ref>


روز هشتم محرم، روز توسل به حضرت ابوالفضل (ع) بود که  جمعیت سیاه می پوشیدند و زنجیرزن ها زنجیر و سینه زن ها مرزق می زدند. مرزق دست ساخته ای چوبی و شبیه دوک نخ ریسی بود. در این روز، دسته های 10-12 نفری در حالی که با یک دست به هم گره خورده بودند به صورت دایره یا بیضی وارد حسینیه ها و مساجد می شدند و با شور و حرارت عزاداری می کردند. این مراسم به  قدری با هیجان انجام می گرفت که پس از وارد شدن به محوطه حسینیه صداهای دیگر قابل تشخیص نبودند. <ref>بختیاروند، حسین، شوشتر، خوزستان، 1348.</ref>
===چلاب‌زنی===


'''چلاب زنی:''' در شهر دزفول در هر تکیه یا هر مسجدی بعد از روضه خوانی، جوانان به شکل یک دایره، زنجیروار به هم متصل می شدند؛ به طوری که هر نفر با یک دستش از کمر، نفر جلویی را می گرفتو با دست دیگرش سینه می زد که به آن چلاب یا چولاب می گفتند. چلاب زن ها هنگم سینه زنی یک پای خود را بلند می کردند و محکم بر زمین می کوبیدند و دایره وار چرخ می زدند. نوحه گیر هم در وسط سینه زنان یا چلاب زنان قرار می گرفت. به این طریقه سینه زنی، چلاب زدن می گفتند. <ref>افشاریان زاده، عبدالرحیم، دزفول، خوزستان، 1351.</ref>  
در شهر دزفول در هر تکیه یا هر مسجدی بعد از روضه‌خوانی، جوانان به شکل یک دایره، زنجیروار به هم متصل می‌شدند؛ به طوری که هر نفر با یک دستش از کمر، نفر جلویی را می‌گرفت و با دست دیگرش سینه می‌زد که به آن چلاب یا چولاب می‌گفتند. چلاب‌زن‌ها هنگام سینه‌زنی یک پای خود را بلند می‌کردند و محکم بر زمین می‌کوبیدند و دایره‌وار چرخ می‌زدند. نوحه‌گیر هم در وسط سینه‌زنان یا چلاب‌زنان قرار می‌گرفت. به این طریقه سینه‌زنی، چلاب زدن می‌گفتند. <ref>افشاریان‌زاده، عبدالرحیم، دزفول، خوزستان، 1351.</ref>  


نمونه ای از نوحه هایی که در این مراسم خوانده میشد، از این قرار بود:  
نمونه‌ای از نوحه‌هایی که در این مراسم خوانده می‌شد، از این قرار بود:  


{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| شاه دین از زین بر زمین آمد | نصرانی محزون با تیغ کین آمد}}  
{{ب| شاه دین از زین بر زمین آمد | نصرانی محزون با تیغ کین آمد}}  
{{ب| من نه عیسایم من نه موسایم | من شهید کربببلا فرزند زهرایم}}
{{ب| من نه عیسایم من نه موسایم | من شهید کربلا فرزند زهرایم}}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}


 
[[پرونده:چلاب زنی.jpg|بندانگشتی|چلاب زنی <ref>[https://article.tebyan.net/306836/%D8%B3%D9%81%D8%B1-%D8%A8%D9%87-%D8%AE%D9%88%D8%B2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%AF%DB%8C%D8%AF%D9%86-%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C چلاب زنی]</ref>]]
در پایان مراسم، نوحه تندتر می شد. مانند: <ref>غقفاری خلف محمدی، سید حسین، شوشتر، خوزستان، 1346 و بی تا. </ref>
در پایان مراسم، نوحه تندتر می‌شد. مانند: <ref>غفاری خلف محمدی، سید حسین، شوشتر، خوزستان، 1346 و بی‌تا. </ref>


{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب|'''نوحه خوان:''' | '''سینه زن ها:'''}}
{{ب|'''نوحه‌خوان''' | '''سینه‌زن‌ها'''}}
{{ب| ای شیعیان یاری کنید | شال عزا گردن کنید }}
{{ب| ای شیعیان یاری کنید | شال عزا گردن کنید }}
{{ب| امشب عزاداری کنید | شال عزا گردن کنید }}
{{ب| امشب عزاداری کنید | شال عزا گردن کنید }}
خط ۵۴: خط ۶۰:
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}


===جوش‌زنی===
جوش‌زنی نوعی سینه‌زنی است که بیشتر در مناطق کرمان، سیستان و یزد رایج است. در زابل در بعضی از شب‌ها روزهای خاص مانند تاسوعا و عاشورا، پیش از حرکت هیئت‌ها، عزاداران با حلقه زدن در محوطه حسینیه و با دهل زدن با سبکی خاص و هماهنگ، اشعاری را در مظلومیت و مصائب سالار شهیدان می‌خوانند و همراه با آن، اقدام به جوش و خروش می‌کنند. در پایان مراسم نیز با لعن و نفرین بر یزید و یزیدیان و عاملان و قاتلان اباعبدالله الحسین (ع) و یاران شهیدش، مراسم جوش گرفتن را به پایان می‌رسانند.


'''جوش زنی:''' جوش زنی نوعی سینه زنی است که بیشتر در مناطق کرمان، سیستان و یزد رایج است. در زابل در بعضی از شب ها روزهای خاص مانند تاسوعا و عاشورا، پیش از حرکت هیئت ها، عزاداران با حلقه زدن در محوطه حسینیه و با دهل زدن با سبکی خاص و هماهنگ، اشعاری را در مظلومیت و مصائب سالار شهیدان می خوانند و همراه با آن، اقدام به جوش و خروش می کنند. در پایان مراسم نیز با لعن و نفرین بر یزید و یزیدیان و عاملان و قاتلان اباعبدالله الحسین (ع) و یاران شهیدش، مراسم جوش گرفتن را به پایان می رسانند.
در بنجار زابل، سینه‌زنی از شب ششم ماه محرم شروع می‌شد. ابتدا سینه‌زن‌ها در مقابل مسجد، دایره بزرگی تشکیل می‌دادند و دو سه نفر که صدای خوش داشتند، نوحه می‌خواندند. زابلی‌ها این نوع سینه‌زدن را «جوش پووکا» (جوش پاها) می‌نامیدند. نوحه‌خوانانی که در وسط دایره بودند، می‌خواندند و دیگران که دایره بزرگی را تشکیل داده بودند، پاسخ آنان را می‌دادند. در حین خواندن، عزاداران پاهای خود را محکم به زمین می‌کوبیدند و با یک دست به سینه خود می‌زدند. <ref>صادقی، عباسعلی، بنجار، زابل، سیستان و بلوچستان، 1349.</ref>
 
در بنجار زابل، سینه زنیاز شب ششم ماه محرم شروع می شد. ابتدا سینه زن ها در مقابل مسجد، دایره بزرگی تشکیل می دادند و دو سه نفر که صدای خوش داشتند، نوحه می خواندند. زابلی ها این نوع سینه زدن را «جوش پووکا» (جوش پاها) می نامیدند. نوحه خوانانی که در وسط دایره بودند، می خواندند و دیگران که دایره بزرگی را تشکیل داده بودند، پاسخ آنان را می دادند. در حین خواندن، عزاداران پاهای خود را محکم به زمین می کوبیدند و با یک دست به سینه خود می زدند. <ref>صادقی، عباسعلی، بنجار، زابل، سیستان و بلوچستان، 1349.</ref>
 
در شهر بابک از شب پنجم محرم، عزادارن حسینی (ع) سینه زنی را آغاز می کردند و به اصطلاح محلی جوش می زدند؛ به این ترتیب که دو ساعت قبل از شروع روضه، عده ای از مردان و جوانان، در حالی که دست چپ را روی شانه هم گذاشته بودند، دایره وار، در اطراف ستونی که میان حسینیه قرار داشت و نامش چهل چراغ بود می چرخیدند و با دست راست به سینه خود می زدند و فردی خوش صدا به عنوان «پیشخوان» در حلقه سینه زنان می لیستاد و شروع به خواندن اشعار می کرد نمونه ای از نوحه جوش زنی در زیر ذکر شده است:


در شهر بابک از شب پنجم محرم، عزادارن حسینی (ع) سینه‌زنی را آغاز می‌کردند و به اصطلاح محلی جوش می‌زدند؛ به این ترتیب که دو ساعت قبل از شروع روضه، عده‌ای از مردان و جوانان، در حالی که دست چپ را روی شانه هم گذاشته بودند، دایره‌وار، در اطراف ستونی که میان حسینیه قرار داشت و نامش چهل چراغ بود می‌چرخیدند و با دست راست به سینه خود می‌زدند و فردی خوش صدا به عنوان «پیشخوان» در حلقه سینه‌زنان می‌ایستاد و شروع به خواندن اشعار می‌کرد. نمونه‌ای از نوحه جوش‌زنی در زیر ذکر شده است:


[[پرونده:جوش‌زنی.jpg|بندانگشتی|جوش‌زنی <ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/5814526/%D8%B1%D9%88%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AA%D9%85%D8%A8%D8%B1%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D8%AC%D9%88%D8%B4-%D8%B2%D9%86%DB%8C-%D9%87%D8%B1%D9%85%D8%B2-%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF-%D8%B1%D9%81%D8%B3%D9%86%D8%AC%D8%A7%D9%86 باشگاه خبرنگاران جوان]</ref>]]
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| '''پیش خوان:''' | '''سینه زنان:'''}}  
{{ب| '''پیش‌خوان''' | '''سینه‌زنان'''}}  
{{ب| حسینم سر ندارد یا محمد | حسینم وای حسینم }}
{{ب| حسینم سر ندارد یا محمد | حسینم وای حسینم }}
{{ب| مگر مادر ندارد یا محمد | حسینم وای حسینم }}  
{{ب| مگر مادر ندارد یا محمد | حسینم وای حسینم }}  
خط ۷۷: خط ۸۳:




نوحه خوانی و سینه زنی تا زمانی که واعظان وارد مسجد می شدند، ادامه داشت. <ref>میمندی، بی نام، شهر بابک، کرمان، 1349.</ref>
نوحه‌خوانی و سینه‌زنی تا زمانی که واعظان وارد مسجد می‌شدند، ادامه داشت. <ref>میمندی، بی‌نام، شهر بابک، کرمان، 1349.</ref>


د رمهرجرد یزد، کودکان و نوجوانان با لباس های سیاه و سینه های چاک، زنجیر به دست به سر و سینه می زدند. یکی از نوجوانان با صدایی خوش آهنگ «تو جوشی خوانی» می کرد و نوحه زیر را می خواند: <ref>یزدی جنت آبادی، محمدرضا، به روایت از حسین یزدی جنت آبادی و علی محمد زارع، اردکان، یزد، 1347 و 1348.</ref>
در مهرجرد یزد، کودکان و نوجوانان با لباس‌های سیاه و سینه‌های چاک، زنجیر به دست به سر و سینه می‌زدند. یکی از نوجوانان با صدایی خوش‌آهنگ «توجوشی‌خوانی» می‌کرد و نوحه زیر را می‌خواند: <ref>یزدی جنت‌آبادی، محمدرضا، به روایت از حسین یزدی جنت‌آبادی و علی محمد زارع، اردکان، یزد، 1347 و 1348.</ref>




{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| '''توجوشی خوان:''' | '''کودکان:'''
{{ب| '''توجوشی‌خوان''' | '''کودکان'''}}
{{ب| دست عباس جدا شد | در کجا شد، کربلا شد }}
{{ب| دست عباس جدا شد | در کجا شد، کربلا شد }}
{{ب| جسم قاسم چاک چاک شد | در کجا شد، کربلا شد }}
{{ب| جسم قاسم چاک چاک شد | در کجا شد، کربلا شد }}
{{ب| علی اکبر غرق خون شد | در کجا شد، کربلا شد }}
{{ب| علی‌اکبر غرق خون شد | در کجا شد، کربلا شد }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}




امروزه در مهدی آباد بهادران مهریز یزد، با فرارسیدن روز اول محرم، مردم برای نماز جماعت به مسجد صاحب الزمان (عج) می آیند و بعد از نماز، زیارت عاشورا می خوانند. پس از آن مراسم «جوش زنی» شروع می شود؛ به این صورت که مردان حاضر در مسجد در دو دسته به شکل دایره قرار می گیرند و هر فرد با دست چپ خود، لبه پایین پیراهن، کت با کمر فردکناری را می گیرد و با دست راست سینه می زند.
امروزه در مهدی‌آباد بهادران مهریز یزد، با فرارسیدن روز اول محرم، مردم برای نماز جماعت به مسجد صاحب‌الزمان (عج) می‌آیند و بعد از نماز، زیارت عاشورا می‌خوانند. پس از آن مراسم «جوش‌زنی» شروع می‌شود؛ به این صورت که مردان حاضر در مسجد در دو دسته به شکل دایره قرار می‌گیرند و هر فرد با دست چپ خود، لبه پایین پیراهن، کت با کمر فرد کناری را می‌گیرد و با دست راست سینه می‌زند.  
 
پس از اتمام مرحله اول، دو دسته جا به جا می شوند. در مرحله سوم، نوع حرکت عوض می شود؛ به این شکل که یک پا به جلو گذاشته می شود (پای چپ) و زمانی که به عقب می آیند، پای چپ را بالا می آورند و پای راست به عقب کشیده می شود. در این حین اشعار زیر را می خوانند:


پس از اتمام مرحله اول، دو دسته جا به جا می‌شوند. در مرحله سوم، نوع حرکت عوض می‌شود؛ به این شکل که یک پا به جلو گذاشته می‌شود (پای چپ) و زمانی که به عقب می‌آیند، پای چپ را بالا می‌آورند و پای راست به عقب کشیده می‌شود. در این حین اشعار زیر را می‌خوانند:
[[پرونده:مراسم جوش‌ زنی در یزد.jpg|بندانگشتی|مراسم جوش‌ زنی در یزد <ref>[https://www.mehrnews.com/news/3792975/%D8%B4%D8%AF%D9%87-%D8%A8%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D8%AC%D9%88%D8%B4-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87-%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%B3%D9%88%D8%B2-%D9%88-%DA%AF%D8%AF%D8%A7%D8%B2-%DB%8C%D8%B2%D8%AF%DB%8C-%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86%DB%8C خبرگزاری مهر]</ref>]]
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| حسن حسین من چه شد | نور دو عین من چه شد}}
{{ب| حسن حسین من چه شد | نور دو عین من چه شد}}
خط ۱۰۹: خط ۱۱۵:




در پایان، عبارت «شهید شده، امام ما، در کربلا»، چندین بار با جوش و خروش خوانده می شود.  
در پایان، عبارت «شهید شده، امام ما، در کربلا»، چندین بار با جوش و خروش خوانده می‌شود.  


این مراسم به جزء آنکه در هر ده شب اول محرم اجرا می شود بار دیگر این مراسم به همراه علم گردانی در صبح عاشورا نیز انجام می گیرد. به این ترتیب که هیئت عزاداری در مسجد قدیمی موسی بن جعفر (ع) جمع می شوند، به دور نخل می گردند و مراسم جوش زنی را شروع می کنند و پس از آن، مراسم سینه زنی و نوحه خوانی آغاز می شود.  
این مراسم به جزء آنکه در هر ده شب اول محرم اجرا می‌شود بار دیگر این مراسم به همراه علم‌گردانی در صبح عاشورا نیز انجام می‌گیرد. به این ترتیب که هیئت عزاداری در مسجد قدیمی موسی بن جعفر (ع) جمع می‌شوند، به دور نخل می‌گردند و مراسم جوش‌زنی را شروع می‌کنند و پس از آن، مراسم سینه‌زنی و نوحه‌خوانی آغاز می‌شود.  


اشعار نوحه از این قرار است: <ref>عسگری، علیرضا، مهدی آباد، بهادران، مهریز، یزد، 1385.</ref>
اشعار نوحه از این قرار است: <ref>عسگری، علیرضا، مهدی‌آباد، بهادران، مهریز، یزد، 1385.</ref>


{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| بر سینه زند هر که عزادار حسین است | خون گریه کند هر که عزادار حسین است}}
{{ب| بر سینه زند هر که عزادار حسین است | خون گریه کند هر که عزادار حسین است}}
{{ب| قمری به چمن کرده چرا طوق به گردن | آن هم یکی از تعزیه داران حسین است }}
{{ب| قمری به چمن کرده چرا طوق به گردن | آن هم یکی از تعزیه‌داران حسین است }}
{{ب| دانی که چرا چوب شود طعمه آتش | خاکم به دهان، قربان لب و دندان حسین است}}
{{ب| دانی که چرا چوب شود طعمه آتش | خاکم به دهان، قربان لب و دندان حسین است}}
{{ب| دانی که چرا کعبه حق گشته سیه پوش | ان هم یکی از تعزیه داران حسین است }}
{{ب| دانی که چرا کعبه حق گشته سیه‌پوش | آن هم یکی از تعزیه‌داران حسین است }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}




جوش زدن در منطقه گاریز و بهاباد یزد به این صورت است که بعد از مراسم سینه زنی، مسن ترین فرد هیئت جلو می ایستد و بقیه بعد از او به صورت نیم دایره می ایستند. هر نفر دست چپ خود را به کمر شخص کناری خود گره می زند و با دست راست به سر و سینه می کوبد و اشعار نوحه خوان را جواب می دهد. به این مراسم «جوش دوره» می گویند. <ref>بهروئیان، بی تا، ص 10 و 17.</ref>
جوش زدن در منطقه گاریز و بهاباد یزد به این صورت است که بعد از مراسم سینه‌زنی، مسن‌ترین فرد هیئت جلو می‌ایستد و بقیه بعد از او به صورت نیم دایره می‌ایستند. هر نفر دست چپ خود را به کمر شخص کناری خود گره می‌زند و با دست راست به سر و سینه می‌کوبد و اشعار نوحه‌خوان را جواب می‌دهد. به این مراسم «جوش دوره» می‌گویند. <ref>بهروئیان، بی‌تا، ص 10 و 17.</ref>
==منبع==
==منبع==
اصغر شعاع، علی آنی زاده، رقیه حاج محمدیاری، شهرزاد دوستی، الهه شایسته رخ، محرم و صفر در فرهنگ مردم ایران، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، ص 55-65.
 
*[[محرم و صفر در فرهنگ مردم ایران|اصغر شعاع، علی آنی‌زاده، رقیه حاج محمدیاری، شهرزاد دوستی، الهه شایسته رخ، محرم و صفر در فرهنگ مردم ایران، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، ص 55-65.]]
 
==پی نوشت==
==پی نوشت==
[[رده:آیین‌ها]]
[[رده:آیین‌ها در ماه محرم]]
[[رده:سوگواری]]
[[رده:سوگواری در ماه محرم]]
[[رده:مراسم‌ها]]
[[رده:مراسم‌ها در ماه محرم]]
<references />

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ نوامبر ۲۰۲۱، ساعت ۰۸:۵۷

سینه‌ زنی، از متداول‌ترین مراسم سنتی عزاداری برای امام حسین (ع) و سایر ائمه (ع) است که همراه نوحه‌خوانی انجام می‌شود. اصل این سنت، به ویژه در میان عرب‌ها رواج داشت و بعدها شکل امروزی یافت. برای انجام این‌گونه عزاداری، نوحه‌های سنگین انتخاب می‌گردد و با دست یا زنجیر بر سینه و پشت زده می‌شود.

سینه زنی و زنجیرزنی

شیوه‌های متفاوت سینه‌زنی در مناطق مختلف[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سینه زنی و زنجیرزنی در شیراز [۱]

در برخی مناطق، شیوه سینه‌زنی متفاوت است و با حرکات و آواهای خاصی همراه است. برای مثال در شیراز، در گذشته حرکت دسته‌های سوگوار در دو نوبت انجام می‌گرفت؛ یک نوبت قبل از ظهر و نوبت دیگر شب‌ها که گاهی تا نیمه شب طول می‌کشید. حرکت هر دسته، از مسجد محل شروع و به مسجد وکیل ختم می‌شد. پس از عزاداری در مسجد وکیل هم هر دسته به سمت محل‌های خود برمی‌گشتند و متفرق می‌شدند. جلوی هر دسته، علم‌ها، کتل‌ها و بیرق‌ها را می‌بردند و بعد، زنجیرزن‌ها در دو صف مقابل هم، حرکت می‌کردند که نفرات اول هر دو صف، ریش‌سفیدها و بزرگ‌ترها بودند. زنجیرهای این اشخاص از برنج یا ورشو درست می‌شد که از زنجیرهای معمولی پر شاخه‌تر بود. در وسط دسته‌های زنجیرزن چند نوحه‌خوان می‌خواند و دسته جواب می‌داد. [۲]

در تاکستان همه ساله از اول تا شب دهم ماه محرم، هر روز عصر جوانان و نوجوانان در مسجد جمع می‌شدند و جداگانه دسته‌بندی می‌شدند و از هر دسته یک نفر به نام علمدار یا میاندار انتخاب می‌شد. علمدار، علم سیاه به دست می‌گرفت و افراد دور او حلقه می‌زدند؛ به این ترتیب که هر نفر با دست چپ خود کمربند نفر سمت چپ را می‌گرفت و با دست راست خود سینه می‌زد و همه متصل به هم دایره‌وار با نظم و ترتیب خاصی حرکت می‌کردند. در حین حرکت نیز هر نفر پای راست خود را پیش پای چپ نفر سمت راست می‌گذاشت و به جلو می‌پرید. علمدار در وسط با یک دست علم را می‌گرفت و با دست دیگر به سینه می‌زد و می‌گفت: «حسن، حسین آقام وای». سایرین نیز هماهنگ و یک صدا به سینه می‌زدند و به او جواب می‌دادند: «امام حسین آقام وای». بعد علمدار می‌گفت: «حسین شهید»، آن‌ها می‌گفتند: «آقام شهید». بعد علمدار اشعار محتشم کاشانی را می‌خواند که بعد از هر بند، اهالی دست راست خود را بالا می‌بردند و سر و دست را با هم پایین می‌آوردند و دست‌ها را محکم به سینه می‌زدند و می‌گفتند: «حسین» ابیاتی که علمدار از «محتشم» می‌خواند، عبارت بودند از: [۳]

سینه زنی و زنجیرزنی در تاکستان [۴]
بر خاکیان ز عالم بالا صدا زدند اول صلا به سلسله انبیا زدند
نوبت بر اولیا چو رسید آسمان تپید آن ضربتی که بر سر شیر خدا زدند
مرغان هوا و ماهیان دریا از بهر حسین سنگ بر سینه زدند


در شهرستان ملایر، مراسم عزاداری دهه محرم، از شب اول با نواختن طبل به آگاهی مردم می‌رسید. عزاداران با شنیدن صدای طبل به حسینیه‌ها می‌رفتند و پس از گرد آمدن جمعیت، مراسم عزاداری داخل حسینیه‌ها برگزار می‌شد. این مراسم تا شب پنجم محرم در محوطه حسینیه ادامه می‌یافت و از شب ششم محرم، عزاداری به سطح شهر کشیده می‌شد. [۵] در روستای خمس خلخال تا روز پنجم محرم، شب‌ها عزاداران در هیئت‌های خود به عزاداری می‌پرداختند و از شب ششم دسته‌های عزاداری، سینه‌زنان و زنجیرزنان به سمت مسجد حرکت می‌کردند. عزاداران سه هیئت معروف این شهر، با تشکیل دسته بزرگی از سوگواران، اعم از سینه‌زن و زنجیرزن، به طرف امامزاده سید ابراهیم حرکت می‌کردند. تعدادی علمدار نیز دسته را همراهی می‌کردند که بزرگ‌ترین علم موسوم به علم حضرت ابوالفضل (ع)، در جلوی عزاداران قرار داشت. نخستین گروه عزادار، پیشکسوتان و ریش‌سفیدان بودند که در جلوی دسته حرکت می‌کردند و آهسته و آرام بر سینه می‌زدند. پس از پیشکسوتان، جوانان زنجیرزن و بعد از آن سینه‌زنان با صفوفی منظم به عزاداری می‌پرداختند و سرانجام نوجوانان و کودکان و زنان نذردار با پای پیاده پا به پای مردان، مسیر حرکت تا امامزاده ابراهیم را طی می‌کردند. برخی از زنان هم که نذر داشتند، با شربت از عزاداران پذیرایی می‌کردند.

سینه زنی و زنجیرزنی در خلخال [۶]

در مسیر حرکت به طرف امامزاده آقا سید ابراهیم، عزاداران به هر محله، قبرستان و حسینیه‌ای که می‌رسیدند، صلوات می‌فرستادند و فاتحه می‌خواندند و فریاد «حسین وای» سرمی‌دادند. نوازندگان شیپور هم با نواختن آهنگ حزین عزا، مقدم آنان را گرامی می‌داشتند. با نزدیک شدن به امامزاده، علمداران سر علم‌هایشان را به نشانه احترام و تسلیت به امامزاده پایین می‌آوردند و عزاداران با نظم وارد صحن می‌شدند و آن را سه مرتبه دور می‌زدند و سوگنامه‌ای می‌خواندند و با همان نظم و ترتیب، صحن امامزاده را ترک می‌کردند و سینه‌زنان به حسینیه خود بازمی‌گشتند. این عزاداری تا شب تاسوعای حسینی ادامه می‌یافت. [۷]

مراسم سینه‌زنی و دمام زنی در حسینیه‌های بندر ریگ[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مراسم سینه‌ زنی و دمام زنی در حسینیه‌ های بندر ریگ [۸]

از شب پنجم محرم به مدت سیزده شب متوالی، مراسم سینه‌زنی و دمام‌زنی در حسینیه‌های بندر ریگ برقرار بود. در گذشته، پیش از مراسم سینه‌زنی، به دلیل نبودن امکانات صوتی، با زدن سنج و دمام، مردم شهر را از شروع مراسم سینه‌زنی آگاه می‌ساختند. حدود نیم ساعت، دمام‌زنی می‌شد و سپس شخصی به نام «پیشخوان» با آهنگی سنگین و کند شروع به نوحه‌خوانی می‌کرد. سینه‌زن‌ها اطراف او حلقه می‌زدند و با جلو و عقب بردن پاها در جهت مخالف عقربه‌های ساعت، دور نوحه‌خوان می‌چرخیدند. به این صورت که یک بار، پای راست را به طرف داخل حلقه و متمایل به سمت راست حرکت می‌دادند و همزمان با کوبیدن پا به زمین، دست خود را بر سینه می‌زدند، بار دوم پای چپ را به طرف بیرون حلقه متمایل به سمت راست حرکت می‌دادند و دوباره همزمان با رسیدن پا به زمین سینه می‌زدند. به تدریج آهنگ نوحه تندتر و در نتیجه حرکات نیز سریع‌تر می‌شد. وقتی حلقه به بزرگ‌ترین اندازه ممکن می‌رسید، نوحه‌خوان وارد می‌شد و در جای پیشخوان قرار می‌گرفت و با آهنگی تندتر و صدایی گرم‌تر، مراسم سینه‌زنی را دنبال می‌کرد. بعد از این حلقه بزرگ، حلقه‌ای کوچک‌تر در اطراف نوحه‌خوان شکل می‌گرفت. با بزرگ‌تر شدن حلقه دوم، حلقه سوم شکل می‌گرفت. تعداد حلقه‌ها به طور معمول به ده تا سیزده حلقه می‌رسید.

در مرحله اول نوحه‌خوانی، سینه‌زن‌ها با دو ضرب سینه می‌زدند و در برخی نوحه‌ها سینه‌زنان با جواب‌های یکسان، نوحه‌خوان را همراهی می‌کردند. پس از نیم ساعت، سینه‌زنی وارد مرحله دوم می‌شد و نوحه‌خوان با گفتن کلمه «واحد»، به آگاهی سینه‌زنان می‌رساند که از این به بعد باید به هنگام حرکت پای راست فقط با یک ضرب سینه بزند. نوحه‌خوانی در این قسمت به صورت فردی از سوی نوحه‌خوان اجرا می‌شد و در اصطلاح به این نوحه «واحد» می‌گفتند.

پس از اتمام واحد، دوباره سینه‌زنی به روش دو ضربی انجام می‌شد و در نهایت به یزله تبدیل می‌شد. افراد جلو یزله دست‌هایشان را در هم گره می‌کردند و افرادی که در طول یزله قرار داشتند، دست‌هایشان را به صورت کشیده بر کتف نفر جلو خود می‌گذاشتند و با حرکت موزون و آهنگین ضربه پای راست به زمین، به جلو حرکت می‌کردند. پس از طی هر چند متر، دسته از هم باز می‌شد و به سینه‌زنی به صورت تک ضرب و کوبیدن محکم پای راست به زمین می‌پرداختند.

در یزله، مسئولیت نوحه‌خوانی با فردی بود که در وسط دسته قرار داشت. نوحه یزله به این صورت اجرا می‌شد که یک مصرع نوحه را نوحه‌خوان می‌خواند و سینه‌زنان، یک جواب ثابت را بین مصراع‌ها تکرار می‌کردند.

مراسم یزله که یکی از قدیمی‌ترین مراسم عزاداری در استان بوشهر به حساب می‌آید، در گذشته تا شب تاسوعا در تمام حسینیه‌های بندر ریگ ادامه داشت. هر شب پس از سینه زدن در حسینیه‌ها، سینه‌زن‌ها در میدان «طاق» جمع می‌شدند که تعداد آن‌ها متجاوز از یازده گروه یزله می‌شد. این جمعیت بزرگ عزاداران در میدان طاق به صورت قطاری بزرگ درمی‌آمدند و یزله بزرگی تشکیل می‌دادند و سینه می‌زدند. [۹]

مراسم سینه‌زنی در بلیان کازرون[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مراسم سینه‌ زنی در کازرون [۱۰]

در بلیان کازرون تا شب هفتم، عزاداری در مسجد انجام و نوحه‌هایی درباره مصیبت مسلم بن عقیل و طفلانش خوانده می‌شد و عزاداران هم به سینه‌زنی می‌پرداختند. اما از شب هفتم محرم، عزاداران از مسجد بیرون می‌آمدند و در کوچه‌های بلیان به عزاداری می‌پرداختند. با نزدیک شدن به روز عاشورا، مراسم پر شکوه‌تر و جمعیت زیادتر می‌شد و در شب دهم این کار به اوج خود می‌رسید. [۱۱]

مراسم سینه‌زنی در شوشتر[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مراسم سینه‌زنی در شوشتر [۱۲]

در شوشتر از روز هفتم ماه محرم -که آب را بر آل حسین (ع) بستند- تا شب دهم مراسم دید و بازدید هیئت‌ها و عزاداران محله‌های مختلف شهر با همدیگر آغاز می‌شد. دسته‌های سینه‌زن و زنجیرزن هر محله با حمل پرچمی که نشانه محله آن‌ها بود، در کوچه‌ها به راه می‌افتادند و وارد هر کوچه یا محله‌ای که می‌شدند مورد استقبال و احترام اهالی آن محله قرار می‌گرفتند. برخی از نذر داران جلوی هیئت‌های مهمان، گاو و گوسفند قربانی می‌کردند. با غروب آفتاب نیز عزاداران محله میزبان با مشعل‌های فروزان با چراغ‌های پر نور و لامپ‌های الوان پایه‌دار از عزاداران مهمان استقبال می‌کردند.

روز هشتم محرم، روز توسل به حضرت ابوالفضل (ع) بود که جمعیت سیاه می‌پوشیدند و زنجیرزن‌ها زنجیر و سینه‌زن‌ها مرزق می‌زدند. مرزق دست ساخته‌ای چوبی و شبیه دوک نخ ریسی بود. در این روز، دسته‌های 10-12 نفری در حالی که با یک دست به هم گره خورده بودند به صورت دایره یا بیضی وارد حسینیه‌ها و مساجد می‌شدند و با شور و حرارت عزاداری می‌کردند. این مراسم به قدری با هیجان انجام می‌گرفت که پس از وارد شدن به محوطه حسینیه صداهای دیگر قابل تشخیص نبودند. [۱۳]

چلاب‌زنی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در شهر دزفول در هر تکیه یا هر مسجدی بعد از روضه‌خوانی، جوانان به شکل یک دایره، زنجیروار به هم متصل می‌شدند؛ به طوری که هر نفر با یک دستش از کمر، نفر جلویی را می‌گرفت و با دست دیگرش سینه می‌زد که به آن چلاب یا چولاب می‌گفتند. چلاب‌زن‌ها هنگام سینه‌زنی یک پای خود را بلند می‌کردند و محکم بر زمین می‌کوبیدند و دایره‌وار چرخ می‌زدند. نوحه‌گیر هم در وسط سینه‌زنان یا چلاب‌زنان قرار می‌گرفت. به این طریقه سینه‌زنی، چلاب زدن می‌گفتند. [۱۴]

نمونه‌ای از نوحه‌هایی که در این مراسم خوانده می‌شد، از این قرار بود:

شاه دین از زین بر زمین آمد نصرانی محزون با تیغ کین آمد
من نه عیسایم من نه موسایم من شهید کربلا فرزند زهرایم
چلاب زنی [۱۵]

در پایان مراسم، نوحه تندتر می‌شد. مانند: [۱۶]

نوحه‌خوان سینه‌زن‌ها
ای شیعیان یاری کنید شال عزا گردن کنید
امشب عزاداری کنید شال عزا گردن کنید
بهر حسین تشنه لب شال عزا گردن کنید
امشب عزاداری کنید شال عزا گردن کنید

جوش‌زنی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

جوش‌زنی نوعی سینه‌زنی است که بیشتر در مناطق کرمان، سیستان و یزد رایج است. در زابل در بعضی از شب‌ها روزهای خاص مانند تاسوعا و عاشورا، پیش از حرکت هیئت‌ها، عزاداران با حلقه زدن در محوطه حسینیه و با دهل زدن با سبکی خاص و هماهنگ، اشعاری را در مظلومیت و مصائب سالار شهیدان می‌خوانند و همراه با آن، اقدام به جوش و خروش می‌کنند. در پایان مراسم نیز با لعن و نفرین بر یزید و یزیدیان و عاملان و قاتلان اباعبدالله الحسین (ع) و یاران شهیدش، مراسم جوش گرفتن را به پایان می‌رسانند.

در بنجار زابل، سینه‌زنی از شب ششم ماه محرم شروع می‌شد. ابتدا سینه‌زن‌ها در مقابل مسجد، دایره بزرگی تشکیل می‌دادند و دو سه نفر که صدای خوش داشتند، نوحه می‌خواندند. زابلی‌ها این نوع سینه‌زدن را «جوش پووکا» (جوش پاها) می‌نامیدند. نوحه‌خوانانی که در وسط دایره بودند، می‌خواندند و دیگران که دایره بزرگی را تشکیل داده بودند، پاسخ آنان را می‌دادند. در حین خواندن، عزاداران پاهای خود را محکم به زمین می‌کوبیدند و با یک دست به سینه خود می‌زدند. [۱۷]

در شهر بابک از شب پنجم محرم، عزادارن حسینی (ع) سینه‌زنی را آغاز می‌کردند و به اصطلاح محلی جوش می‌زدند؛ به این ترتیب که دو ساعت قبل از شروع روضه، عده‌ای از مردان و جوانان، در حالی که دست چپ را روی شانه هم گذاشته بودند، دایره‌وار، در اطراف ستونی که میان حسینیه قرار داشت و نامش چهل چراغ بود می‌چرخیدند و با دست راست به سینه خود می‌زدند و فردی خوش صدا به عنوان «پیشخوان» در حلقه سینه‌زنان می‌ایستاد و شروع به خواندن اشعار می‌کرد. نمونه‌ای از نوحه جوش‌زنی در زیر ذکر شده است:

جوش‌زنی [۱۸]
پیش‌خوان سینه‌زنان
حسینم سر ندارد یا محمد حسینم وای حسینم
مگر مادر ندارد یا محمد حسینم وای حسینم
امشب شب عزا بود واویلا واویلا
عزا به کربلا بود واویلا واویلا
امشب جناب فاطمه واویلا واویلا
با اضطراب و واهمه واویلا واویلا
آید به دشت کربلا واویلا واویلا
گوید حسین من چه شد واویلا واویلا
نور دو عین من چه شد واویلا واویلا
امشب شب عزا بود واویلا واویلا


نوحه‌خوانی و سینه‌زنی تا زمانی که واعظان وارد مسجد می‌شدند، ادامه داشت. [۱۹]

در مهرجرد یزد، کودکان و نوجوانان با لباس‌های سیاه و سینه‌های چاک، زنجیر به دست به سر و سینه می‌زدند. یکی از نوجوانان با صدایی خوش‌آهنگ «توجوشی‌خوانی» می‌کرد و نوحه زیر را می‌خواند: [۲۰]


توجوشی‌خوان کودکان
دست عباس جدا شد در کجا شد، کربلا شد
جسم قاسم چاک چاک شد در کجا شد، کربلا شد
علی‌اکبر غرق خون شد در کجا شد، کربلا شد


امروزه در مهدی‌آباد بهادران مهریز یزد، با فرارسیدن روز اول محرم، مردم برای نماز جماعت به مسجد صاحب‌الزمان (عج) می‌آیند و بعد از نماز، زیارت عاشورا می‌خوانند. پس از آن مراسم «جوش‌زنی» شروع می‌شود؛ به این صورت که مردان حاضر در مسجد در دو دسته به شکل دایره قرار می‌گیرند و هر فرد با دست چپ خود، لبه پایین پیراهن، کت با کمر فرد کناری را می‌گیرد و با دست راست سینه می‌زند.

پس از اتمام مرحله اول، دو دسته جا به جا می‌شوند. در مرحله سوم، نوع حرکت عوض می‌شود؛ به این شکل که یک پا به جلو گذاشته می‌شود (پای چپ) و زمانی که به عقب می‌آیند، پای چپ را بالا می‌آورند و پای راست به عقب کشیده می‌شود. در این حین اشعار زیر را می‌خوانند:

مراسم جوش‌ زنی در یزد [۲۱]
حسن حسین من چه شد نور دو عین من چه شد
حسن و حسین نازنین چو گل فتاده بر زمین
امشب سکینه خواب است بر دامن حسین است
حسن و حسین نازنین چو گل فتاده بر زمین
حسن و حسین یا حسین به دشت کربلا حسین
سرش ز تن جدا حسین
خورشید و برج هل اتی خیمه زده در کربلا
گویا محرم آمده غم به سراغم آمده
امشب شب عزا بود صاحب عزا خدا بود
چه کربلا است یارون چه بر بلاست یارون
هنگامه قیامت در کربلاست یارون


در پایان، عبارت «شهید شده، امام ما، در کربلا»، چندین بار با جوش و خروش خوانده می‌شود.

این مراسم به جزء آنکه در هر ده شب اول محرم اجرا می‌شود بار دیگر این مراسم به همراه علم‌گردانی در صبح عاشورا نیز انجام می‌گیرد. به این ترتیب که هیئت عزاداری در مسجد قدیمی موسی بن جعفر (ع) جمع می‌شوند، به دور نخل می‌گردند و مراسم جوش‌زنی را شروع می‌کنند و پس از آن، مراسم سینه‌زنی و نوحه‌خوانی آغاز می‌شود.

اشعار نوحه از این قرار است: [۲۲]

بر سینه زند هر که عزادار حسین است خون گریه کند هر که عزادار حسین است
قمری به چمن کرده چرا طوق به گردن آن هم یکی از تعزیه‌داران حسین است
دانی که چرا چوب شود طعمه آتش خاکم به دهان، قربان لب و دندان حسین است
دانی که چرا کعبه حق گشته سیه‌پوش آن هم یکی از تعزیه‌داران حسین است


جوش زدن در منطقه گاریز و بهاباد یزد به این صورت است که بعد از مراسم سینه‌زنی، مسن‌ترین فرد هیئت جلو می‌ایستد و بقیه بعد از او به صورت نیم دایره می‌ایستند. هر نفر دست چپ خود را به کمر شخص کناری خود گره می‌زند و با دست راست به سر و سینه می‌کوبد و اشعار نوحه‌خوان را جواب می‌دهد. به این مراسم «جوش دوره» می‌گویند. [۲۳]

منبع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پی نوشت[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ↑ خبرگزاری ایسنا
  2. ↑ صبحدم، بی‌نام، شیراز، فارس، 1346.
  3. ↑ وکیلیان، سید احمد، شیراز، فارس، بی‌تا.
  4. ↑ وب سایت جماران
  5. ↑ همان.
  6. ↑ خبرگزاری ایرنا
  7. ↑ خالقی، ناصر، خمس، خلخال، اردبیل، 1376.
  8. ↑ خبرگزاری صدا و سیما
  9. ↑ موسوی، سید غلامحسین، بندر ریگ، بوشهر، 1381.
  10. ↑ خبرگزاری مهر
  11. ↑ مؤدبی، بی‌نام، کازرون، فارس، 1347.
  12. ↑ خبرگزاری ایلنا
  13. ↑ بختیاروند، حسین، شوشتر، خوزستان، 1348.
  14. ↑ افشاریان‌زاده، عبدالرحیم، دزفول، خوزستان، 1351.
  15. ↑ چلاب زنی
  16. ↑ غفاری خلف محمدی، سید حسین، شوشتر، خوزستان، 1346 و بی‌تا.
  17. ↑ صادقی، عباسعلی، بنجار، زابل، سیستان و بلوچستان، 1349.
  18. ↑ باشگاه خبرنگاران جوان
  19. ↑ میمندی، بی‌نام، شهر بابک، کرمان، 1349.
  20. ↑ یزدی جنت‌آبادی، محمدرضا، به روایت از حسین یزدی جنت‌آبادی و علی محمد زارع، اردکان، یزد، 1347 و 1348.
  21. ↑ خبرگزاری مهر
  22. ↑ عسگری، علیرضا، مهدی‌آباد، بهادران، مهریز، یزد، 1385.
  23. ↑ بهروئیان، بی‌تا، ص 10 و 17.
برگرفته از «https://fa.wikihussain.com/index.php?title=سینه_زنی&oldid=35139»