در حال ویرایش عنقاى اصفهانى

'''عنقای اصفهانی''' (١٢٦٠ ه. ق- ١٣٠٨ ه. ق) از شعرای سده سیزدهم بود.
{{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده
| نام                    =عنقای اصفهانی
| تصویر                  =Onaghaye esfehani.jpg
| توضیح تصویر            =
| نام اصلی               =میرزا محمدحسین
| زمینه فعالیت           = شعر و ادبیات
| ملیت                   =ایرانی
| تاریخ تولد             =١٢٦٠ ه. ق
| محل تولد                =اصفهان
| والدین                 = [[همای شیرازی‌|هماى شیرازى]]
| تاریخ مرگ              =١٣٠٨ ه. ق
| محل مرگ                 =اصفهان
| علت مرگ                 =مسمومیت ناشی از نوشیدن قهوه زهرآگین
| محل زندگی               =
| مختصات محل زندگی         =
| مدفن                   =
|در زمان حکومت           =
|اتفاقات مهم             =
| نام دیگر               =
|لقب                     =ملک‌الشعرا
|بنیانگذار               =
| پیشه                   =شاعر و خوشنویس
| سال‌های نویسندگی        =
|سبک نوشتاری             =سبک خراسانی و بیشتر سبک عراقی
|کتاب‌ها                 =
|مقاله‌ها                =
|نمایشنامه‌ها            =
|فیلم‌نامه‌ها              =
|دیوان اشعار             =
|تخلص                    =«عنقا»
|فیلم‌(های) ساخته بر اساس اثر(ها)=
| همسر                    =
| شریک زندگی             =
| فرزندان                =
|تحصیلات                  =
|دانشگاه                =
|حوزه                   =
|شاگرد                  =
|استاد                  =
|علت شهرت               =
| تأثیرگذاشته بر         =
| تأثیرپذیرفته از         =
| وب‌گاه                  =
|گفتاورد                =
|امضا                  =
}}
==زندگینامه==

نامش میرزا محمدحسین، تخلص شعرى‌اش «عنقا» ملقب به «ملک‌الشعرا» و بزرگ‌ترین فرزند [[همای شیرازی‌|هماى شیرازى]] از شعراى پرآوازه سده سیزدهم هجرى و برادر [[طرب اصفهانى]] و [[سها|سُهاى اصفهانى]] بود. وی در سال ١٢٦٠ هجری قمری در اصفهان به دنیا آمد. عنقا نزد پدرش به تحصیل علوم و فنون و خوشنویسى پرداخت و غالبا با شعرا و عرفا معاشر بود. فنون ادب فارسی و عربی و علوم عقلی و نقلی به خصوص فلسفه و عرفان را نزد پدر و دیگر اساتید در اصفهان آموخت. عنقا در انجمن‌های شعرای اصفهان نظیر انجمن «ابوالفقراء» و انجمن‌های بعد از آن شرکت می‌کرد و جزو شعرای طبقه‌ی اول محسوب می‌شد و در سال ١٢٨٦ ه. ق انجمن در خانه‌ی عنقا نیز برگزار شد. وی علاوه بر شاعری خوشنویس بود که این هنر را در نزد پدر و میرزا عبدالحسین گلستانه آموخته بود. او در سفری به تهران در سال ١٢٩٢ ه. ق  به دربار ناصرالدین شاه قاجار راه یافت و لقب «ملک‌الشعرایی» را دریافت نمود.

عنقا در سال ١٣٠٨ ه. ق در اصفهان به علت مسمومیت ناشی از نوشیدن قهوه زهرآگین درگذشت.

==آثار==
سبک عنقاى اصفهانى در قصیده متأثر از شیوه متقدمین بوده و غالبا در سبک خراسانى شعر می‌سروده ولى در غزل و مراثى به سبک عراقى متمایل بوده است. مدایح غرایی در مدح امام علی (ع) و [[مرثیه|مراثی]] [[کربلا]] در دیوان او قرار دارد.<ref>برگزیده دیوان سه شاعر اصفهان؛ زندگانی عنقا با تلخیص، ص ۳- ۸۴.</ref>

==اشعار==

===مرثیه===
{| style="margin: 0 auto; "
| class="b" |<span class="beyt"> گلستان روی [[علی اصغر (ع)|اصغر]] چونکه آید در خیالم‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">غنچه پیکان گردد اندر چشم و چون بلبل بنالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> غنچه‌ی پیکان چو بر حلق علی اصغر آمد</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">خون روان شد جای آب از چشم و شد شوریده حالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> موی مشکین علی اصغر چو از خون گشت رنگین‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">سال و مه از مویه مویم، روز و شب از ناله نالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> یاد یاقوت لب لعل علی اصغر کنم چون‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">خاک با دم گر نگردد دامن از خون مال مالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> قمری باغ حسینی از نوا افتاد من چون‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">با هزاران شور همچون بلبل شیدا ننالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> با دو چشم تر سکینه گفت با عباس کای عم!</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">خشک شد مرجان لعل اصغر شیرین مقالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> خیز و بنشانش عطش از جرعه‌ی آبی و بنشان‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">آتش دل را که از سوزش زبان گردیده لالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> خیز و مادر لحظه‌ای بنشین و بنشان آتش دل‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">کز جفای چرخ شام هجر شد صبح وصالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> بر سر نعش علی اکبر بزاری گفت لیلی‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">کز غمت مجنون شدم بر پا نه از گیسو عقالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> مو بمو شرح پریشانی لیلی تا شنیدم‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">همچو گیسوی علی اصغر پریشان گشت حالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> راستی چون در گلستان بنگرم سرو و گلی را</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">قامت و روی علی اکبر آید در خیالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> ماه چون خورشید کسب از سایه‌ی من نور کردی‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">این زمان از جور گردون زرد رو همچون هلالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> ماه رویم منخسف از سیلی شمر و سنان شد</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">من که اندر ابر خجلت رفت خورشید از جمالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> گر هزاران کوه قافم هست عصیان غم ندارم‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">تا چو «عنقا» چاکر و مدحتگر معصوم و آلم </span>
|}


{| style="margin: 0 auto; "
| class="b" |<span class="beyt"> چون لب خشک علی اصغر آید در خیالم‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">خوش‌تر این باشد زبان گردد بکام از غصه لالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> راستی آن به که گردد مژگان پیکان بچشمم‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">غنچه‌ی لعل علی اصغر چو آید در خیالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> گشت مالامال خون قنداق اصغر چون ز پیکان‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">دامن از سیلاب اشک آن به که گردد مال مالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> گفت اندر قتلگه با نعش شاه دین سکینه‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">کای پدر نه بر سرم نک دستی و بشنو مقالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> سوختم از آتش دوری مسوزان بیش از اینم‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">ساختم با درد مهجوری بپرس آخر ز حالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> گرددم افزون پریشانی و روزم شب نماید</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">گیسوی مشکین قاسم چونکه آید در خیالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> از خروش زینب بی‌یار محزون در خروشم‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">وز ملال خاطر کلثوم دلخون پر ملالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> تار گیسویم بچنگ ظالمی افتاد و از کین‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">گوشوارم برد و داد از زخم سیلی گوشمالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> عذرخواهان شاه گفتش کز کجا دست و سر آرم‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">منکه از سم ستوران مخالف پایمالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> زیر خنجر شاه دین با شمر گفت ای ظالم دون‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">از طپش در التهابم وز عطش در اشتغالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> گر ترا مقصود قتل من بود آن تیغ و آن سر</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">دیگر ای ظالم چه می‌خواهی تو از اهل و عیالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> زد عطش آتش بجانم سوخت مغز استخوانم‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">آخر ای بی‌رحم سنگین دل ترحم کن بحالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> منکه جبریلم ز خدمت سرور خیل ملک شد</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">چون شد اکنون پایمال مرکب اهل ضلالم </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> خوشتر آن باشد گلستان حسینی خشک چون شد</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">روز و شب در قاف غم «عنقا» چو بلبل می بنالم </span>
|}


{{شعر}}
{{ب| ای باد صبا نافه گشا بلکه تو باشی‌|پیغامبر کرب و بلا بلکه تو باشی }}

{{ب| برگو بخم زلف علی اکبر ناشاد|غارتگر چین شور ختا بلکه تو باشی }}

{{ب| با شبه پیمبر علی اکبر، شه دین گفت‌|مقصود خدا از شهدا بلکه تو باشی }}

{{ب| جامی است لبالب ز بلا وز کف ساقی‌|نوشنده‌ی آن جام بلا بلکه تو باشی }}

{{ب| لیلی بخم زلف علی دست زد و گفت‌|سر حلقه‌ی ارباب وفا بلکه تو باشی }}

{{ب| با شور حسینی بنوا گفت سکینه‌|کای عمه پناه اسرا بلکه تو باشی }}

{{ب| در کرب و بلا گفت به شاه شهدا عشق‌|در مرتبه شاه شهدا بلکه تو باشی }}

{{ب| گفتا بجوابش شه بی‌یار که ای عشق‌|در کوی وفا راهنما بلکه تو باشی }}

{{ب| هرشب ز غمت ناله و فریاد برآریم‌|فریاد رس روز جزا بلکه تو باشی }}

{{ب| در ماتمت امروز همی زار بنالیم‌|فردای جزا شافع ما بلکه تو باشی }}

{{ب| عنقا بسرا نوحه‌ی دلسوز جگرکاه‌|مقبول حسین از شعرا بلکه تو باشی }} 
{{پایان شعر}}
{| style="margin: 0 auto; "
| class="b" |<span class="beyt"> گر ز چشم دل بیاد لعل اصغر خون نباری‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">مردمان گویند هیچت نیست ای جان رسم یاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> غنچه‌ی پیکان شد آگه از دهان اصغر ار نه‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">هیچکس آگه نشد این نکته را از هوشیاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> در خیالم چون لب خشک علی اصغر آید</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">خوشتر آن باشد بگریم همچو ابر نو بهاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> بشنود گر طیب مشکین گیسوی پرچین اکبر</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">نافه خون دل خورد در ناف آهوی تتاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> ام لیلی گشت مجنون، زلف چون زنجیر اکبر</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">دید اندر خاک و خون افتاده بی‌عزت بخواری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> گفت مادر خیز و بنشین شانه زن بر موی مشکین‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">تا پریشانی ما آشفتگان را جمع آری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> آفتاب برج عصمت زینب غمدیده گفتا</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">مو کِنان مویه کُنان با نعش شاه دین به زاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> خیز و بنشین ای برادر دختران خویش بنگر</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">بی‌پدر بی‌عم و مادر سر برهنه بی‌عماری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> ناگهان آوازی از بریده حلقومش برآمد</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">غم مخور خواهر زمانی صبر کن در سوگواری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> چون برآمد دود ظلم از خیمه‌گاه شاه بیکس‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">ای فلک جا دارد آتش جای خون از دیده باری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> گلشن آل نبی از صرصر کین چون خزان شد</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">با دل پر خون بگریم همچو ابر نوبهاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> در نوا عنقا نگردی بلبل گلزار جنت‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">راست با شور حسینی گر بلحن خود نزاری  </span>
|}


{| style="margin: 0 auto; "
| class="b" |<span class="beyt"> آمد محرم و باز چون ابر نو بهاری‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">از چشم مردمان شد سیل سرشک جاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> جای سرشک طوفان آن به کنیم جاری‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">از دیده بر شهیدان چون ابر نو بهاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> بر حال سوگواران خون جگر چو باران‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">آن به چو غمگساران ای دل ز دیده باری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> دل‌های داغداران ای باغبان بیاد آر</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">در ساحت گلستان گر لاله‌یی بکاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> ای باد عنبرین بو مجروح قاسم و تو</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">از نافه‌های آهو در جیب مشک داری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> با اکبر دلارا با ناله گفت لیلا</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">تو در میان اعدا چون گل میان خاری  </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> در کربلا گذر کن بر قتلگه نظر کن‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">رو ترک جان و سر کن کاین است شرط یاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> بر گنج علم یزدان بنشست شمر و برخاست‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">از اهل بیت اطهار افغان و آه و زاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> در خاک و خون سکینه غلطان چو دید شه ر</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">اگفتا پدر ز جا خیز بنشین به شهریاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> بنگر که شمر و خولی از تیغ و تازیانه‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">این می‌کشد به زورم وان می‌کشد به زاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> جا داشت شاه مظلوم گوید به طفل معصوم‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">کای داغدار محروم خو کن به سوگواری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> چندان گریست زینب بر کشته‌ی برادر</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">کز شش جهت فراتی شد از سرشک جاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> کلثوم اشکباران گفتا ز داغ یاران‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">کای چرخ بر اسیران وقت است رحمت آری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> «عنقا» نه من بنالم از شور نینوا راست‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">نالان در این گلستان چون من بود هزاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> ای پشت دین احمد پر شد ز کفر عالم‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">وقت است دست غیرت از آستین برآری  </span>
|}


{| style="margin: 0 auto; "
| class="b" |<span class="beyt"> یاد آید زینبم کش لاله باشد داغداری‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">هرکجا بینم غریبی بی‌کسی دور از دیاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> نکته‌ی لعل و رخ اصغر به یاد آید چو بینم‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">غنچه‌ای در گلستانی لاله‌ای در لاله‌زاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> قامت موزون اکبر راستی آید به یادم‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">بنگرم چون سرو رعنایی به طرف جویباری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> مجمع آشفتگی باشد پریشان موی اکبر</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">ورنه ایشان هیچ نبود یا نشد از روزگاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> بویی از مشکین خط اکبر به همراه ارمغان بر</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">ای صبا بر تربت زهرا اگر آری گذاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> عرض کن ای بانوی خلد از پریشانی زینب‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">آگهیت نیست یک مو کاین چنین داری قراری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> گلستانی را که پروردی به خون دل نظر کن‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">غرق خونش غنچه گل پژمرده لاله داغداری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> غنچه لعل اصغر و گل روی اکبر لاله لیلی‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">وقت آن آمد که سر از غرفه‌ی جنت برآری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> تا ببینی پاره‌پاره همچو گل از تیر و خنجر</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">پیکری را کش نبی از جان نکوتر داشت باری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> گفت با زینب سکینه عمه‌ی بی‌یار محزون‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">هست آیا همچو من آواره‌ی دور از دیاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> بی‌کسی بی‌یاوری بی‌خانمانی بی‌پناهی‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">بی‌دلی بی‌نان و آبی بی‌لباسی سوگواری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> مشتری شد سایه‌ی روی مرا خورشید روزی‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">رفت اندر ابر خجلت شب چو ماه از شرمساری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> گفت زینب جان عمه غم مخور کاندر مدینه‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">خان و مانت هست و هم شهزاده‌یی هم شهریاری </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> چند می‌داری روا ای چرخ بی‌مهر از سر کین‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">آل عصمت پابرهنه آل سفیان در عماری <ref>همان؛ ص ۷۷۸- ۷۸۵.</ref> </span>
|}
<br />
==منابع==

*[[دانشنامه‌ شعر عاشورایی‌ انقلاب‌ حسینی‌ در شعر شاعران‌ عرب‌ و عجم‌|دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج‌ ۲، ص: ۹۴۰-۹۴۳.]]
*[[کاروان شعر عاشورا|محمد علی مجاهدی، ''کاروان شعر عاشورا''، زمزم هدایت، ج۱، ص ۳۸۸-۳۹۰.]]

==پی نوشت==
[[رده:شاعران]]
<references />{{شاعران}}
[[رده:شاعران قرن سیزدهم]]
[[رده:شاعران فارسی زبان]]
[[رده:شاعران ایرانی]]