در حال ویرایش تذکره الشهداء (بخش)

== چکیده کتاب ==
شریف کاشانی در پیشگفتار تذکره الشهداء، از چگونگی مرتب نمودن متن کتاب سخن می‌گوید. این کتاب از دوازده مجلس (فصل) به شرح ذیل تشکیل می‌شود:

* مجلس اول: در کیفیت قبول شهادت در عالم ذر
* مجلس دوم: در برخی خصایص و فضایل حضرت ابی عبدالله الحسین (ع)
* مجلس سوم: در ذکر برخی از مجالس عزایش و ترغیب بر گریستن بر او.
* مجلس چهارم: در خروج آن حضرت از مدینه طیبه به مکه معظمه.
* مجلس پنجم: در خروجش از مکه به سوی [[کوفه]].
* مجلس ششم: در ورودش به زمین کربلا
* مجلس هفتم: در شهادت جمعی از یارانش 
* مجلس هشتم: در شهادت اولاد عقیل و اولاد جعفر
* مجلس نهم: در شهادت اولاد امام حسن (ع) (در چهار فصل)
* مجلس دهم: در شهادت فرزندان امام حسین (ع) (در دو فصل)
* مجلس یازدهم: در شهادت فرزندان علی بن ابی طالب (ع) و در آن سه فصل است:
* مجلس دوازدهم: در برخی از وقایع متاخره از شهادت (در پنج فصل)
* خاتمه<ref>شریف کاشانی، ج 1، صص 4- 5</ref>

فصل یازدهم خود شامل سه فصل به شرح زیر است:

* فصل اول: در شهادت جمعی از برادران امام حسین (ع)
* فصل دوم: در شهادت [[عباس ابن علی(ع)|عباس]] (ع) 
* فصل سوم: در شهادت حضرت ابی عبدالله (ع)

از مجموع عناوین مذکور، عناوین اول تا دهم به اضافه فصل اول و دوم عنوان یازدهم محتوای جلد اول، فصل سوم از عنوان یازدهم و عنوان دوازدهم به اضافه دو متن مستقل با نام‌های: «منازل» در شرح موقعیت جغرافیایی مکان‌های مطرح شده در متن و اشعاری در وصف وقایع عاشورا و کربلا که از تالیفات خود مولف است با عنوان: «گزیده گلزار اسرار» محتوای کتاب جلد دوم کتاب تذکره الشهداء را تشکیل می‌دهد. 

در پایان هر جلد از کتاب، فهرست اعلام و فهرست تفصیلی موضوعات مطرح شده در متن آن جلد، قرار دارد. به اضافه در پایان جلد دوم، فهرست منابع استفاده شده برای تالیف کتاب نیز ارائه شده است.

محتوای سه عنوان (مجلس) نخست کتاب، در تجلیل و تکریم و بیان شخصیت امام حسین (ع) و ذکر مجالسی است که در آنها ذکر مصیبت امام حسین (ع) شده و در ترغیب گریستن بر آن مظلوم است.

نویسنده برای بیان این تجلیل و تکریم  عناوینی همچون: «حضرت آدم (ع) و واقعه کربلا، حضرت عیسی (ع) و حواریون در سرزمین کربلا، تقدیم تربت کربلا به رسول خدا (ع) از طرف جبرئیل، آمدن ملائک جهت یاری امام حسین (ع) هنگام خروج از مدینه، نوحة جنیان در مصیبت امام، عزاداری وحوش صحرای کربلا» ارائه می‌کند.<ref>شریف کاشانی، ج 1، صص 77- 138</ref> مجالس چهارم تا ششم، روایاتی تاریخی از خروج امام حسین (ع) از مکه به سوی مدینه و از آنجا به سوی کوفه تا شب عاشورا است.

در فرازی از مجلس (فصل) ششم، شریف کاشانی در رابطه با تعداد لشکر دشمن به نقل از ابن جوزی و تعداد اصحاب امام حسین (ع)، می نویسد: «عجب است از ابن جوزی که عدد لشکر را چهار هزار نوشته است و نوشته است که به همراه امام حسین (ع) چون وارد کربلا شد، چهل و پنج سوار و صد پیاده بیش نبود ولکن در روایتی است که هزار نفر همراه حضرت بود. مولف گوید که مجموع لشکر آن حضرت در ان حال که از مکه بیرون آمد، هفتاد و هفت نفر بوده و در اثنایی که طی منازل می نمودند نیز جمعی به او ملحق شدند ولکن جمعی در منزل زباله از او جدا شدند و جمعی در شب عاشورا از نزدش رفتند و نود نفر از بنی اسد به ارشاد حبیب بن مظاهر در شب هفتم محرم به جهت یاریش بیرون آمدند [که] لشکر عمر سر راه بر آنها گرفتند، پس برگشتند.»<ref>شریف کاشانی، ج 1، صص 261- 262 </ref> 

از مجلس (فصل) هفتم به بعد، وقایع روز عاشورا با دقت در تذکره الشهداء نقل می شود. وقایع مذکور، در واقع در ذیل عنان شهدای روز عاشورا بوده و بدین ترتیب، عنوان کتاب نیز در اینجا، معنا می یابد. و در مورد هریک از شهدا نیز، روایت های مختلفی در مورد نحوه شهادتشان ارائه می شود. 

هر یک از مجالس هفتم به بعد، به بیان نحوه شهادت گروهی از شهدای کروز عاشورا اختصاص یافته است. این مجالس از بیان «شهادت جمعی از یاران آن مظلوم (ع)» (مجلس هفتم) آغاز شده  تا بیان «شهادت زبده ناس، حضرت اباالفضل العباس (ع)» در فصل دوم مجلس یازدهم ادامه یافته و در نهایت در فصل سوم مجلس یازدهم که جلد دوم کتاب تذکره الشهداء با آن آغاز می شود، به  بیان «کیفیت شهادت خامس آل عبا حضرت سیدالشهداء (ع)» خاتمه می یابد.

=== برشی از کتاب ===
شریف کاشانی در هنگام بیان لحظه به لحظه نبرد و شهادت امام حسین (ع) در روز عاشورا، به ناگاه به بلاد هندوستان نیز سری زده و این عبارات را در تذکره الشهدا می‌نویسد: «و در جمله [ای] از کتب است که در بلاد هندوستان، سلطانی بود نامش قیس و از محبان امام حسین (ع) بود. در روز عاشورا به عزم صید آهئ به صحرا رفت. آهویی به نظرش آمد. از همراهش بتاخت و از لشکر دور افتاد تا ره دره ای رسید. آهو از نظرش غایب گردید. ناگاه شیر عظیمی حاضر شد و بغرید. راه بسته، مرکب خسته، قیس تشنه، شیر گرسنه، سپاه دور، بلا نزدیک. حیران بماند و چون خبر نداشت که امام حسین (ع) در کربلاست، روی به مدینه کرد و عرض کرد: یا اباعبدالله! مرا دریاب. پس آن حضرت در همان حال که مشغول حرب بود، به چشم بر هم زدنی خود را در هندوستان به سلطان قیس رسانید و آن شیر را دفع نمود. قیس نظر کرد. بزرگواری را دید که چهره اش مانند خورشید می درخشید، ولکن بدنش از بسیاری جراحت، جای درستی ندارد. عرض کرد که جانم به فدای تو باد! تو کیستی که مرا نجات دادی؟ فرمود: منم حسین بن علی بن ابی طالب که به او استغاثه نمودی. عرض کرد که این زخم ها چیست بر بدنت؟ حضرت مجملی از تفصیل کربلا را برایش حکایت نمود. عرض کرد: مرا چندین هزار لشکر است، مرخص فرما تا به یاری تو آییم. فرمود: به وعدة شهادت من بیش از ساعتی نمانده. پس از نظر سلطان قیس ناپدید گردید.»<ref>شریف کاشانی، جلد 2، ص 118</ref> 

در نهایت جلد دوم تذکره الشهداء نیز با نقل شعری «در شهادت آن مظلوم» که توسط مولف سروده شده است، به پایان می رسد. شعری که با این ابیات آغاز می شود:
{|
|چو آن صدر جهان از صدر زین شد
|برای سجده حق، بر زمین شد
|-
|سه ساعت بی خود از خود بود حالش
|چو او می دید انوار جمالش
|-
|ز تابش های خورشید لقایش  
|چو موسی گشت مدهوش و فنایش
|}