عزاداری در آینه استدلال
کتاب عزاداری در آینه استدلال، استدلال‌گرایی و شبهه‌زدایی عزاداری از منظر فقه شیعی و سنی، نوشته سید محمدهادی حجازی به بررسی مفهوم و جایگاه عزاداری از دیدگاه شیعه و اهل سنت می‌پردازد.
| عزاداری در آینه استدلال
| |
|---|---|
 | |
| به کوشش | سید محمد هادی حجازی |
| ناشر | طوبی محبت |
| محل نشر | قم |
| تاریخ نشر | ۱۳۹۳ |
| شابک | ۹۷۸-۶۰۰۰-۳۶۶-۰۰۸-۳ |
| تعداد صفحات | ۳۶۳ |
| موضوع | استدلال‌گرایی و شبهه‌زدایی عزاداری از منظر فقه شیعی و سنی |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | ۱ |
درباره کتاب
کتاب عزاداری در آیینه استدلال نوشته سیدمحمدهادی حجازی در 4 بخش و 363 صفحه توسط انتشارات طوبای محبت چاپ و منتشر شده‌است. موضوع اصلی این کتاب عزاداری می‌باشد. در بخش اول کتاب در مورد مفاهیم عزاداری تعریفاتی ارائه شده و در فصول بعدی به عزاداری از دیدگاه شیعه و سنی پرداخته‌شده‌است. بدلیل جایگاه خاص عزاداری بر معصومین، عزاداری از دیدگاه فقه شیعه در دو فصل عزاداری بر معصوم و عزاداری بر غیرمعصوم مورد بررسی قرار گرفته‌است. همچنین نویسنده در مقدمه کتاب تاکید دارد که اسناد و منابع مورد استفاده در کتاب بدقت بررسی شده و مطالب با ذکر منبع معتبر بیان شده‌است.
چکیده‌ای از کتاب
فصل اول با عنوان مفاهیم عزاداری، به معنای لغوی عزاء پرداخته‌است و با استناد به دایره‌المعارفهایی مانند المحیط، معجم المقائیس و ... مفهوم عزا را به صبر معنا کرده‌است، سپس معنی عرفی عزا را به سوگ نشستن و اندوهگین بودن می‌داند.کتاب معنای لغوی را به معنای حقیقی، و معنای عرفی را به معنای مجازی تعبیر کرده‌است.
نویسنده سپس به مفهوم «بکاء» و «بکا» در چندین نظریه پرداخته‌است که در تمامی نظریات لغت بکاء ممدوددار را تایید کرده و آن را به معنای صدای حزین در گریه بکار برده‌است و از بکا به عنوان حزن درونی یاد نموده‌است. وی در ادامه این بخش به تفسیر ارکان دیگر عزاداری مانند تباکی، جزع، نوحه، صرخه و ... پرداخته و نظریاتی در هر باب ارائه داده‌است.
در فصل دوم کتاب مولف به حکم عزاداری از دیدگاه شیعه پرداخته و آن را شامل دو بخش می‌داند: حکم عزاداری بر معصوم و غیرمعصوم و در حکم عزاداری بر معصوم، چهار نظریه جواز، استحباب، استحباب موکد و وجوب کفایی را شرح داده‌است.
سه نظریه جواز عزاداری در 1) استحباب روزه در روز عاشورا، 2) جمع بین روایات عامره و ناحیه، در بحث گریه برای امام حسین (ع) در نماز و 3) جواز سیاه‌پوشی مورد بحث و بررسی قرار گرفته‌است.
بعد از بررسی اظهارات و دلایل و طبق آیات و روایات معصومین کتاب عزاداری بر معصوم را جایز می‌شمارد. چنانچه در روایات است که پیامبر (ص) و نیز دیگر معصومان، بر معصومین دیگر عزاداری کرده‌اند.
در توضیحات نظریه استحباب عزاداری به آیات و روایاتی از معصومین تمسک شده که از آن آیات می‌توان به سوره حج آیه 22 و 30 و سوره شوری آیه 23 و 42 را نام برد.
سپس در مورد مستحب بودن عزاداری به روایات معصومین اشاره شده که در سه موضوع 1) کراهت جزع جز برای امام حسین (ع)، دعای امام در حق عزاداران، 3) ثواب گریه بررسی شده‌است. و در این خصوص دعای ندبه را به عنوان موید مطرح کرده که در بردارنده مضامینی در باب عزاداری بر معصومین(ع) است.
در خصوص نظریه استحباب موکد فقط به یک سند زیارت ناحیه مقدسه تمسک شده که در این باره مرحوم حائری می‌گوید: «چه بسا از بعضی عبارات زیارتی که از ناحیه مقدسه امام زمان (عج) وارد شده، چیزی ظاهر می‌شود که دلالت بر جواز بلکه رجحان زیاد دارد از جمله، جزع، ندبه، و فریاد بلند در مصیبت امام حسین (ع) که موجب سرخ شدن چشم و مانند آن از اعضای بدن می‌شود. همچون کلام حضرت که می‌فرماید: و به تحقیق که هر صبح و شام برای تو ندبه می‌کنم».
نویسنده در توضیح نظریه وجوب کفایی عزاداری به قاعده تعظیم شعائر استدلال کرده و در ابتدا به مفهوم شعائر (علامتهایی که نشان دهنده اطاعت از خداوند است مانند نماز فطرین، ساخت قبور معصومین و ...) و سپس به مفهوم تعظیم (مراعات کردن شی‌ء و مقام و مرتبه آن شی‌ء مانند مناسک حج) پرداخته‌است. سپس سه آیه از سوره‌های مائده، بقره و حج را به عنوان دلیل اول بر قاعده تعظیم شعائر ارائه داده و در خصوص آنها از نظر فقها و مفسرین توضیحاتی داده‌شده‌است. دلیل دوم بر تعظیم شعائر از روایات معتبری چون، کافی، دعائم الاسلام، بصائر الدرجات آمده که کتاب در مورد هر کدام از آنها توضیحاتی ارائه داده‌است.
در نتیجه می توان گفت عزاداری برای معصومین یکی از شعائر الهی است و بی توجهی به آیه «یا ایها الذین آمنو لاتحلو شعائرالاسلام» حرام است.
بخش دوم فصل سوم در حکم عزاداری بر غیر معصوم است که پنج مصداق برای آن توضیح داده‌اند.
- گریه، که در سه نظریه جواز گریه، سیره، اجماع و عدم خلاف بررسی شه که نتیجه شده بین فقها و نظرات آنها درباره‌ی عزاداری بر میت به شیوه گریه کردن، اختلافی بین علما نیست
- تمیز از دیگران (متمایز بودن عزادار از دیگران) که بر دو قسم حرمت تمیز و کراهت بررسی شده که نتیجه می‌شود متمایز بودن غیر صاحب عزا فقط برای معصومین جایز است و برای دیگران مکروه است. ولی این تمایز عزاداری برای صاحب عزا چه مردم عادی باشد چه معصوم نه تنها حرام نیست بلکه مستحب هم است.
- نوحه، که در نوحه کردن سه نظریه وجود دارد 1) حرمت مطلق 2) کراهت مطلق 3) تفصیل بین حق و باطل. و نتیجه‌ای که از آن بدست آمده این است که نوحه خوانی برای میت جایز است به شرطی که مبنی بر مطالب باطل نباشد و در نظریه کراهت (مانند خواندن نوحه توسط زن با صدای بلند) در صورتی جایز است که بدون مطلب باشد و لی در هر حال مکروه است.
- فریاد بلند که در این مصداق سه نظریه وجود دارد: 1) کراهت مطلق، 2) حرمت مطلق 3) تفصیل بین معمولی و خارج از حد که بعد توضیح در مورد هر کدان نتیجه شده که عزاداری بر میت با صدای بلند برای میت حرام نیست و لی در عین حال مکروه است و تفاوتی بین صدای بلند معمولی و غیر معمولی وجود ندارد.
- زدن بر بدن و زخم کردن پوست و کندن مو که نظریه کراهت و جواز زخم کردن و کندن مو توضیحاتی ارائه شده است.
در جمع بندی این فصل می توان گفت مصادیق گریه کردن با صدای بلند و لباس پاره کردن، صاحب عزا می‌تواند از دیگران خود را متمایز کند اما در خصوص اطمه زدن بر بدن و کندن مو ثابت شد که حرام است ودر کل نتیجه می شود عزاداری در شیعه به صورت کلی جایز است.
فصل سوم حکم عزاداری از منظر اهل سنت را بیان می‌کند که در سه مصداق توضیح داده شده‌است:
- مصداق گریه که در بین علمای اهل سنت در این مورد اختلاف است مثلا شاخه‌های مالکیه و حنفیه آن را حرام شمرده و شاخه‌های شافعیه و حنبلیه آن را جایز می‌دانند. پس می‌توان پنج نظریه حرمت مطلق، استحباب، جواز مطلق، و تفصیل درباره حکم عزاداری بر میت به شیوه گریستن وجود دارد که مولف هر کدام را توضیح داده‌است.
- مصداق ندبه که با چهار دلیل کراهت ندبه، حرمت ندبه، تفصیل بین ندبه حق و ندبه باطل بحث و بررسی شده‌است.
- مصداق سوم که پاره کردن لباس و زدن بر بدن و زخم کردن صورت و کندن مو و ... را در دو نظریه کراهت و حرمت ارائه شده‌است.
- در نتیجه گیری این فصل عزاداری بر میت در نظر اهل سنت مانند گریه و ندبه کردن جایز است اما بعضی پاره کردن لباس و زخم کردن بدن را جایز نمی‌دانند.
در فصل چهارم ن.یسنده در مورد پاسخ به شبهات عزاداری پرداخته است که شامل: 1) تنافی عزاداری با آیه صبر، 2) عزاداری موجب ایذاء و ضرر به نفس است، 3) عزاداری موجب وهن مذهب و استهزا دیگران نسبت به مذهب است، 4) کراهت لباس سیاه در عزاداری، که مربوط به شبهات دورن مذهبی است که در کتاب هر کدام با ادله روشن بیان شده‌است.
از شبهات برون مذهبی هم روایات نهی از گریه، کفر و بدعت گریه، عدم امر به عزاداری انبیا و اختلاف بین مسلمین در مورد عزاداری در خصوص کشته شدن امام حسین (ع) مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
قسمتهایی از کتاب
با دقت در این روایات و روایات دیگری که در این زمینه وارد شده مشخص می‌شود که معصومین مانند امیرالمومنین (ع)، امام رضا (ع)، و پدرشان امام کاظم (ع) برای مصائب امام حسین (ع) عزاداری کرده‌اند و بلکه بعضی از این روایات دلالت دارد بر اینکه امیرالمومنین(ع) برای مصیبت‌های وارد شده بر حضرت زهرا (ع) و امام حسن (ع) گریه کردند. در نتیجه از این روایات استفاده می‌شود که اصل عزاداری بر مصائب اهل بیت به خصوص اما حسین (ع) جز سیره وروش معصومین بوده است. (ص 75).