منزل

منزل جاى فرود آمدن و استراحت کردن در طول مسافرت، خان، کاروانسرا و توقّفگاه است.

معنا و مفهوم

در سفرهاى قدیم،هر مرحله و بخشى را که یک فرد یا کاروان در یک روز بصورت پیاده مى‌پیمود،«منزل»مى‌گفتند.اگر سفر سواره بود،مقدارى که به یک مرحله مى‌رسیدند و اسب را عوض مى‌کردند،منزل به حساب مى‌آمد،این فاصله،گاهى سه فرسخ و گاهى پنج فرسخ بود.البتّه دربارۀ فاصلۀ دو منزل،نمى‌توان مسافت دقیقى تعیین کرد،ولى بطور متوسّط،فاصلۀ دو منزل چهار فرسخ بوده است.

منزلگاههای کاروان کربلا

بین مکّه و کربلا هم منزلگاههایى بوده است که امام حسین(ع) در آنها فرود آمده یا از آنها گذشته و در برخى از آنها شب را به صبح آورده است. منزلها برخى مشهورتر است.

امام حسین(ع) و کاروان وى در همۀ منزلهاى بین راه،بار نمى‌انداخت،بلکه اغلب دو منزل یکى بار مى‌افکند.منزلهاى بین مکه و کوفه به ترتیبى که در«مناقب»آمده،چنین است:

ذات عرق، حاجز، خزیمیّه، ثعلبیه، شقوق، شراف، نینوا، عذیب الهجانات، کربلا.

ترتیب دیگرى در«معجم البلدان»آمده که به این صورت است:

صفاح، ذات عرق، حاجز، خزیمیّه، زرود، ثعلبیّه، شقوق، زباله، شراف، ذو حسم، بیضه، رهیمه، قادسیّه، عذیب الهجانات، قصر بنى مقاتل، نینوا، کربلا.

البته منزلگاههاى دیگرى هم در متون تاریخى یاد شده از قبیل اجاء، قطقطانه، بطن الرّمه و جز اینها، که براى توضیح بیشتر دربارۀ هر یک از منازل یاد شده، به عنوان آن در این فرهنگ مراجعه کنید.

روایت منزلها

اجمالى از سیر حوادث طول راه در این منزلها از این قرار است:

سیدالشهدا(ع) ،پس از خروج از مکّه به سوى عراق،در منزلگاه ذات عرق در برخورد با بشر بن غالب،از اوضاع کوفه باخبر شد،در منزل حاجز و بطن الرّمه،قیس بن مسهّر صیداوى را همراه با نامه‌اى به سوى کوفیان فرستاد،در منزل زرود، با زهیر بن قین ملاقات کرد و او را به پیوستن به خویش فرا خواند، در منزل ثعلبیّه،از شهادت مسلم و هانى در کوفه آگاه شد.در منزل زباله،با فرستادۀ عمر سعد دیدار کرد،در منزل شراف، با سپاه حرّ بر خورد نمود و خطبه خواند، در منزلگاه بیضه،با خطبه‌اى امویان را معرّفى کرد و در منزل ذى حسم، در سخنرانى خویش، بى‌وفایى و ناپایدارى دنیا را ترسیم نمود.

روز اوّل ماه محرّم، در منزلگاه قصر بنى مقاتل فرود آمد و پس از آن در سخنى از شهادت خویش خبر داد و روز دوّم محرّم وارد سرزمین کربلا شد.

منزلگاههای اسرای کربلا

پس از شهادت امام(ع) و انتقال اسراى اهل بیت به کوفه، آنان را از کوفه به شام حرکت دادند، پیمودن این مسیر طولانى روى شترهاى بى‌محمل و با بدرفتارى مأموران و نیز غل و زنجیر بر گردن امام سجاد(ع) از مصائب اسراى خاندان پیامبر بود.این مسافت نیز منزلگاههایى داشت که اهل بیت(ع) از آنها عبور داده شدند تا به دمشق رسیدند،نام منازل کوفه تا دمشق از این قرار است:

تکریت، موصل، حرّان، دعوات، قنّسرین، سیبور، حمص، بعلبک، حماة، حلب، نصیبین، عسقلان، دیر قسّیس و دیر راهب.

در یکى از منابع، خط سیر اسرا از کوفه به شام اینچنین آمده است:

کنار شطّ فرات،تکریت،وادى نخله،مرشاد، حرّان،نصیبین،موصل،حلب،دیر نصرانى،عسقلان،بعلبک،شام. نام منازل میان کوفه تا شام به این صورت نیز نقل شده است:

قادسیه، تکریت، موصل، تلعفر، دیر عمروه، صلیا، وادى نخله، ارمینا، لینا، کحیل، جهینه، نصیبین، دعوات، کفرطاب، سیپور، معرة النعمان، شیزر، حماة، بعلبک، عسقلان.

با پخش خبر شهادت امام حسین در کربلا در میان اقوام و طوایف، عکس‌العملهاى گوناگون و اعتراض‌آمیزى در مناطق مختلف نقل شده است.

بویژه در منزلگاههاى کوفه تا شام،حتى ساکنان دهکده‌هاى مسیحى‌نشین گاهى با ورود نیزه‌دارانى که سرهاى شهدا را حمل مى‌کردند به آبادى یا قلعۀ خویش مخالفت مى‌کردند و راه نمى‌دادند.

منبع

• جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، قم، معارف، ج۱، ص ۴۳۶-۴۳۶.